دیوان سلمان ساوجی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[تفضلي، تقي]] (مقدمه نویس)

  | موضوع =شعر فارسي - قرن 8ق.  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''دیوان سلمان ساوجی'''، مجموعه‌ای از اشعار سلمان بن محمد سلمان ساوجی است که به اهتمام منصور مشفق، به چاپ رسیده است.

کتاب با مقدمه تقی تفضلی آغاز و اشعار در قالب غزلیات، ترجیعات، قصاید و رباعیات، ارائه شده است.

در مقدمه، به شرح‌حال سلمان ساوجی پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه یک - سی‌ودو</ref>.

سلمان شاعری عارفانه سرا و عاشقانه سراست و مانند برخی از معاصرانش همچون حافظ، از ترکیب عشق و عرفان، غزلیات ناب و بی‌نظیری خلق کرده است. او خالق مضامین ناب و بکری است که در دیوان حافظ نیز نمونه‌های انعکاسی از این مضامین را به سهولت می‌توان مشاهده کرد<ref>ر.ک: منصوری نوری، زهرا؛ یاری ایلی، معصومه؛ فاتحی، اقدس، ص111</ref>.

سلمان در غزل‌سرایی به مولوی و سعدی نظر داشته است. درست است که حافظ در قرن هشتم «شعر شعرا و شعر اولیا را در هم آمیخت» و «شعر کیمیا ساخت»، ولی برخی معتقدند که الهام‌بخش حافظ در خلق این شعر کیمیا، سلمان بوده و او با به‌کارگیری مضامین زیبا و همچنین توصیفات و تشبیهاتی تازه و بدیع و ایهاماتی لطیف، پایه‌گذار این‌گونه مضامین در دیوان حافظ بوده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

اشعار سلمان مجموعاً به حدود یازده هزار بیت می‌رسد. او در همه این انواع استاد مسلم بوده است؛ چنان‌که همه ناقدان سخن و سخنوران عهد او و بعد از او، به این حقیقت اقرار کرده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>.

سلمان، موضوع خاص غزل، یعنی عشق را چنان استادانه و ماهرانه به تصویر کشیده است که اگر نگوییم او داد غزل‌سرایی را از همگنان ستانده و گوی غزل را از دیگران ربوده، باید بگوییم که آفرینش غزل‌هایی همچون شاهکار غزلیات خود و تقلید از آن را برای دیگران بس دشوار و سخت کرده است. شاید در این نوع غزل‌سرایی عارفانه- عاشقانه، تنها حافظ با وی توان برابری داشته باشد<ref>ر.ک: همان، ص111- 112</ref>.

چشم مست معشوق در ادبیات فارسی، به‌ویژه در غزلیات و از جمله در غزلیات سلمان نیز یکی از مضامین عمده ابیات را شکل می‌دهد:

و سلمان ساوجی نیز مضمونی شبیه به همین را در اشعارش به کلک نظم درآورده است:

چهره معشوق چنان لطافتی دارد که حتی گل نیز با دیدن عذار و رخسار معشوق، آب روی از کف می‌دهد و رنگ از رخسارگانش می‌پرد و گلاب نیز به بویه (آرزو) معشوق شاعر، هم‌نشینی و هم‌صحبتی گل را وامی نهد:

دهان تنگ و پسته مانند، از زیبایی‌های دل‌نواز معشوق در شعر فارسی و از جمله در اشعار سلمان است. اگر این پسته تنگ دهان و لبان و سخنان همچون شکر و سخنان شیرین آن نباشد، هم جهان بر شاعر تنگ می‌شود و هم شراب برایش تلخ می‌گردد. در نتیجه این پسته لبان معشوق و سخنان همچون شکر اوست که وجودش، تنگنای جهان را بر شاعر آسان می‌کند:

و تنها به هوای لب معشوق است که عاشق زندگانی خود را همچون حبابی که بر سر جام می است، از دست می‌دهد، اما پیش از آنکه چنین واقعه‌ای رخ دهد، شاعر از ساقی مجلس، باده طلب می‌کند:

{{ب|'' ساقی مجلس بده باده که خواهیم رفت ''|2=''ما به هوای لبش در سر می چون حباب ''<ref>ر.ک: همان</ref>}}

ویژگی‌های کار سلمان در غزلیاتش آمیختن مضمون مدح با مضمون عشق در غزل است. او با استادی تمام، همان‌گونه که در قصیده، مدیحه‌سرایی می‌کند، در غزل‌سرایی نیز مدح می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص112</ref>.

در پایان می‌توان چنین گفت که زبان غزلیات سلمان، زبانی لطیف است. سلمان با توصیفات خاص از ویژگی‌های معشوق و ملحقات آن همچون فراق و هجران، رخ یار، زلف و لب یار، با استادی هرچه تمام، مضمون‌های بی‌نظیری ساخته‌وپرداخته است. همچنین وی مضامینی را از قبیل رند، می و مستی، گریز از محتسب، تجلی خداوند در ذره‌ذره عالم هستی، نکوهش دنیا و حجاب تعلقات که مانع رسیدن به معشوق حقیقی و واقعی است، با زبان هنرمندانه‌اش به‌سان عارفی تمام‌عیار به تصویر کشیده است. عشق و حیرانی ناشی از آن، یک‌باره خرد و هوش را از شاعر باریک‌خیال ما ستانده است و همین بی‌خردی در عالم عشق و عرفان باعث شده است که سلمان تبدیل به خردمندی زیبا‌اندیش و صاحب سخن شود:

== وابسته‌ها ==