۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
}} | }} | ||
'''قاعدة الدرء'''، تألیف شیخ محمدحسن ربانی، به بررسی قاعده فقهی «الدرء» اختصاص یافته است. در بررسی این قاعده از بسیاری از منابع شیعه و اهل سنت استفاده شده است. | |||
==ساختار== | |||
کتاب، مشتمل بر مقدمه نویسنده و هشت فصل است. نویسنده مباحث را با طرح مباحث مقدماتی آغاز و سپس به موضوع بحث پرداخته و به شیوه علمی و مستدل طرح بحث کرده است. | |||
==گزارش محتوا== | |||
ناشر در مقدمه کتاب به حدیث «ادرأوا الحدود بالشبهات...» اشاره کرده است. این حدیث شریف مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است و شهرت روایی و فتوایی دارد، بلکه ادعای تواتر آن شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص3</ref>. علمای بزرگ در گذشته تاریخ اسلامی از نصوص احادیث درء که از پیامبر(ص) و ائمه(ع) صادر شده بود، قاعده درء را استخراج کردند تا حوادثی را که با مصادیق مختلف در طول تاریخ اتفاق میافتد، حل و فصل کنند. کتاب حاضر کوششی علمی است که همه آنچه را به این قاعده و حجیت آن در فقه و اصول اسلامی اختصاص دارد، تدریس و حل و فصل میکند. همچنین با بحثی محکم ادعاهای دشمنان اسلام که اسلام عزیز را دین خشونت و شمشیر و الزام و اکراه و قساوت و تندی دانستهاند را باطل میکند<ref>ر.ک: همان، ص4</ref>. | |||
قطعاً اسلام دین تساهل و رحمت و عدل است و به ضرر و ضرار راضی نیست و در آن عسر و حرج نیست؛ لکن با تأسف پیروان این دین الهی را بین تشدد و تساهل میبینیم؛ پس گروهی تفریط و گروهی افراط میکنند؛ یعنی دین را به دو گونه تفسیر میکنند. بر چشمانشان عینکی زدهاند که بهوسیله آن دین و پیروانش را مینگرند. برخی معتقدند که در همه امور دین سعه و سهولت وجود دارد. این گروه دین را احکامی جزئی که انسان در طول حیاتش انجام میدهد تصور میکنند؛ پس هرگاه به عسر برمیخورند آن را کلاً کنار میگذارند و شعارشان '''لا إكراه في الدين''' (بقره: 156) است. دین برای ایشان شعار است و در سایه آن عمل وجود ندارد و اگر گاه عمل کنند، موافق با طبع آنها بوده است و اعمال دینی آنها از محدوده مواردی که با نفس و آرزو و گرایشاتشان تجاوز نمیکند. این گروه در عقایدشان مشابه مرجئه هستند. این همان چیزی است که اصحاب جرائد و مقالات در عصر حاضر گمان کردهاند که تساهل در دین را به سستی در واجبات و ارتکاب محرمات تفسیر کردهاند. از سوی دیگر کسانی هستند که معتقد به سختگیری و شدیدترین احتیاطات در دین هستند و بیشترین نکوهش را میکنند تا جاییکه احتیاط به وسوسه در اعمال عبادی و غیر آن میانجامد؛ بهطوریکه اگر غیر مسلمانی ایشان را ببیند همانند گریختن اسب از شیر، میگریزد و بینهایت از دین متنفر میشود<ref>ر.ک: همان، ص6-5</ref>. | |||
نویسنده سپس تأکید میکند که ما درصدد شمارش پیروان هریک از این دو تفکر و کسانی که به این بلیه گرفتارند، نیستیم؛ لکن به ادعاهای مدعیان فلسفه و کسانی که دین را متهم کرده، اشاره میکنیم که میگویند: بنای دین بر خشونت و سختگیری است، نه نرمی و سهلگیری. البته این نوع ادعاها اولین ظرفی نیست که در اسلام شکسته شده است، بلکه مانند آن در اعصار گذشته از سوی مدعیان فکر و تمدن که توجهی به دین نداشتهاند، بهویژه مستشرقین صادر شده است. از جمله شبهاتی که نسبت به دین اسلام وارد کردهاند این است: اسلام با شمشیر و خشونت بنیان نهاده شده و خشونت نزد مسلمانان مقدم بر صلح است... علمای دین در قرون متمادی به این گزافه اینگونه پاسخ دادهاند: اسلام در قلوب میلیونها مسلمان شبه قاره هند و شرق دور از فیلیپین و اندونزی، بدون شمشیر نفوذ کرده است. آنها از روی درک و فهم و رشد و هدایت و عقل و تدبیر اسلام آوردند، نه به زور شمشیر و جهاد و شکست و رعب و وحشت. دیگر اینکه جهاد در اسلام دفاعی است، نه هجومی و اشغالی. | |||
در رابطه با تسامح و تساهل نیز اگر دین را تفسیر به سستی در واجبات و اتیان محرمات کنیم، فسخ و نسخ دین است و از دین جز اسمی و خبری بر سر مزار مردگان باقی نمیماند؛ چهبسا مقصود از کلام رسول اعظم(ص): «زمانی بر امتم خواهد آمد که از اسلام جز نامی و از قرآن جز نقشی باقی نمیماند»، همین تفسیر باشد؛ بنابراین تفسیر، دین باقی است، اما اسمش و احکام اسلام باقی است، ولی به آن عمل نمیشود. تسامح به این معنی مردود است و احدی قائل به آن نیست، اما تسامح عقلایی - که عقلا و متدینین و مجتهدین و کسانی که در احکام دین خبره هستند، آن را پذیرفتهاند - استوار است؛ چراکه اساس دعوت اسلام و احکامش مبتنی بر سهولت و تسامح است، نه خشونت و غضب. شعار مسلمین در ادعیه نیز همین است: «ای کسی که رحمتش بر غضبش پیشی گرفته است»<ref>ر.ک: همان، ص7-6</ref>. | |||
نویسنده سپس به آیات و روایات مختلفی در این زمینه استناد کرده و میافزاید: «هنگامیکه ثابت شد که شعار اسلام عفو و صلاح و چشمپوشی است، نه تفحص و تجسس و کارها مبتنی بر علم و یقین است، نه گمان بردن و شایعات باطل، میگوییم: از مهمترین مصادیق آن قانون عام و قاعده «ادرأوا الحدود بالشبهات» است<ref>ر.ک: همان، ص10</ref>. اصل اولی در اسلام «احترام» و پنهان کردن است، نه اهانت و برملا کردن؛ چراکه پنهان و مخفی شدن کار بد، بهتر از برملا شدن و اظهار و اعلان آن است<ref>ر.ک: همان</ref>. | |||
در فصل اول کتاب در نه شماره مقدمات بحث طرح شده است. تعریف قاعده فقهی، چهارده مشخصه قاعده فقهی، مصادر قواعد فقهی و تطور تاریخی قواعد فقهی از جمله این مقدمات است. شیخ طوسی اولین عالم شیعی است که در فقهش به قواعد فقهی تمسک نمود. شیخ انصاری در مکاسب مینویسد: اولین کسی که به قاعده ضمان تمسک نمود شیخ طوسی است؛ وی در کتاب المبسوط این قاعده را طرح کرد: «ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده». اولین کسی که در موضوع قواعد فقهی تألیفی مستقل و مجموعه مدونی نوشت، یحیی بن سعید حلی هذلی (متوفی 698ق) صاحب کتاب الجامع للشرائع است که «نزهة الناظر في الجمع بين الأشباه و النظائر» را تألیف کرد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص35</ref>. تذکر این نکته لازم است که گاه کتب قواعد فقهی «الأشباه و النظائر» نامیده شده است؛ مانند کتاب مذکور ابن سعید حلی یا «الأشباه و النظائر» جلالالدین سیوطی (متوفی 911ق)<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>. | |||
از فصل دوم، مباحث اصلی کتاب مطرح شده است. نویسنده قاعده الدرء را قاعده مشهور و معروفی دانسته که اگرچه شهرت آن به اندازه قاعده أصالة الطهارة و سایر قواعد فقهی نیست، اما جایگاه خاصی در دو کتاب حدود و قصاص دارد. نویسنده معتقد است که قاعده «الاحتياط في الدماء» و قاعده الدرء دو قاعده مهم در قصاص و حدود هستند که البته حق این دو قاعده در بحث و تحقیق ادا نشده است و فقها استطراداً در ضمن برخی مسائل آن دو را ذکر کردهاند<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>. | |||
حدیث الدرء را شیخ صدوق یا ابن بابویه قمی (متوفی 381ق) در دو کتاب «منلايحضرهالفقيه» از رسولالله(ص) و در «المقنع» از امیرالمؤمنین علی(ع) روایت کرده است. قاضی نعمان مصری هم این حدیث را از امام صادق(ع) از پدران بزرگوارش از رسولالله(ص) روایت کرده است<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>. | |||
در فصل پنجم کتاب، قاعده الدرء در حکومت نبوی و علوی و نیز در زمان خلفا مورد بررسی قرار گرفته است. با مراجعه به مصادر روایی و تاریخی میبینیم که رسول اکرم(ص) اقرارکننده به گناه را تخطئه کرد و اصرار بر کتمان آن نمود و اظهار گناه را دوست نداشت و از افشای آن کراهت داشت. هرگاه کسی نزد آن حضرت میآمد و اقرار به حدی میکرد، در ابتدا از او نمیپذیرفت، بلکه از او روی برمیگرداند و به گفته او توجه نمیکرد تا شاید از اقرارش عدول کند، ولکن اگر اقرارکننده اصرار میکرد، حد را جاری مینمود و البته کتمان را بهتر میدانست<ref>ر.ک: همان، ص120</ref>. | |||
==وضعیت کتاب== | |||
در این اثر تحقیقی، از بیش از چهارصد اثر شیعه و سنی استفاده شده است. فهرست مصادر و مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. | |||
==پانویس == | |||
<references/> | |||
==منابع مقاله== | |||
مقدمه و متن کتاب. | |||
== وابسته‌ها == | == وابسته‌ها == | ||
| خط ۴۱: | خط ۷۲: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:آپلود شهریور]] | ||