دیوان جامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب  

| کتابخانۀ دیجیتال نور =31494

[[جامی، عبدالرحمن|مولانا عبدالرحمن جامی]] از آن شعرای بزرگ و نازک‎خیال ادبیات فارس و تاجیک است که غزل‎های شورانگیز عاشقانه، قصاید پندآموز حکیمانه و رباعیات نمکین عارفانه او از شاهکارهای این ادبیات بوده؛ او در سرودن قطعه، معما، ترجیع‎بند و ترکیب‌بند نیز اقتدار کامل نشان داده است. چنین اشعار [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمان جامی]] در سه دیوان او جای داده شده‌اند که هرکدامی از آن محصول دوره معین زندگی شاعر بوده، عنوان خاصی گرفته است.<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ج1، ص7</ref>.  

نویسنده در مقدمه واسطة العقد، مذموم بودن شعر را نفی کرده و به رفعت مقام شعر و شاعر اشاره کرده است: «متکلمی که خلعت اعجاز کلام معجزطراز قرآن را به ما [ی] نفی '''وَ مَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ''' (الحاقة: 41)، از آلایش تهمت شعر مطهر ساخته و عَلَم بلاغت‌موردش را از حضیض تدنس '''بَلْ هُوَ شَاعِرٌ''' ﴿الأنبياء: 5﴾، به اوج تقدس '''وَ مَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ''' (یس: 69) افراخته و بااین‌همه نخستین مرکب تام را از آن کلام رفیع الشأن، بلکه از هر سوره‌ای از آن در قالب شعر ریخته و بر هیئت نظم انگیخته تا ایمایی باشد به آنکه نفی این معنی نه اثبات آن صورت راست که شعر فی‎حدذاته، امری مذموم است و شاعر به سبب ایراد کلام منظوم معاتب و ملوم، بلکه بنا بر آن است که قاصران، نظم قرآن را مستند به سلیقه شعر ندارند و معاندان، متصدی تحدی به آن را از زمره شعرا نشمارند و این واضح‎ترین دلیل است بر رفعت مقام شعر و شعرا و علو منزلت سحرآفرینان شعرآرا<ref>ر.ک: همان، ج2، ص31</ref>.

سه دیوان [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] از جهت حجم و ارزش بدیعی متفاوتند. دیوان یکم [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] نه‌تنها از روی حجم، بلکه از جهت ارزش بدیعی هم از دو دیوان بعدی‌اش مقدم می‌ایستد. اولاً موضوع اشعار شاعر بسی رنگارنگ بوده، جبهه حیات‎دوستی و مسائل فلسفه و اخلاق در آن پرقوت است. برعکس در دو دیوان بعدی موضوع شعر خیلی تنگ شده، فقط جهت‎های عرفانی و صوفیانه افکار شاعر وسعت می‌یابد. اما به‌لحاظ جایگاه، این سه دیوان از یادگاری‌های برجسته ادبیات ما می‌باشند و در خصوص مضمون و مندرجه آنها خود شاعر در قطعه زیرین که در دیوان سومش می‌آید، چنین می‌گوید: {{شعر}}{{ب|''هست دیوان شعر من اکثر ''|2='' غزل عاشقان شیدایی''}}{{ب|''یا فنون نصایح است و حکم ''|2=''منبعث از شعور و دانایی''}}{{پایان شعر}}

درست است که در دیوان‌های [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] به‎غیر از قصیده و غزل، قطعه و رباعی، معما و فرد و مثنوی، ترجیعات و ترکیبات و مربع و بحر طویل نیز دیده می‌شوند، اما همه آنها علاوه بر آنکه خیلی کمند، انواع یک شکل شعری را تشکیل می‌کنند<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>.

[[جامی، عبدالرحمن|جامی]] در مقطعات خود مطالب مختلفی را بیان نموده و بیشتر از پند و اندرز سخن می‌راند. بعضی قطعه‌ها مضمون فکاهی داشته، وقایع زندگی را با ظرافت و لطافت بیان می‌کنند. از چهار ترجیع‎بند [[جامی، عبدالرحمن|جامی]]، یکی نعت بوده و سه‌تای دیگر آنها به وصف معرفت صوفیان، مبانی تصوف، عشق الهی و محبت انسانی اختصاص یافته است. از شش ترکیب‌بند او چهارتایش مرثیه است؛ یکی هنگام سفر او در مدینه و دیگری در تعریف عمارت سلطان حسین نوشته شده است. ترجیعات و ترکیبات [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] خوش‎آهنگ و ساده و روان می‌باشند. موضوع مثنوی‌های دیوان‌های [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] از حمد، مدح، توصیف عمارت‎ها، جواب نامه‌ها، تعریف قناعت و امثال آن عبارت بوده و معمایش بر ضم معنای معماگی معنای ظاهری خوب و دلکش هم دارند. یک مربع و شعر در بحر طویل از تصویر حسن معشوقه و بیان حال عاشق و مربع دیگر از مناجات بحث می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص21-20</ref>.  

از مـثنوی‌های جـامی می‌توان‎ دریافت‎ که او در زمینه‌های مختلف از علوم ادبی و قرآن و حدیث و حکمت و عرفان گرفته تا علوم غـریبه، اطـلاعات وسـیعی داشته و از این محفوظات و داشته‌های ذهنی خود، در تدوین منظومه‌هایش بهره‎ برده‎ است. بـه دیـگر سخن، منظومه‌های شاعر، تجلی‌گاه اطلاعات، معلومات و توانایی‌های ادبی اوست. در این میان، آیات قرآن، احادیث، اشعار و امـثال عـربی در دست‎ [[جامی، عبدالرحمن|جامی]]‎، چون موم نرم و نقش‌پذیر بوده‎ و او‎ به بهترین شکل ممکن آنـها را در شـعر خود جای داده است و این امر، بیانگر وسـعت و تـنوع انـدوخته‌های ذهنی و قابلیت‎های شاعرانه اوست؛ به‌عنوان مثال: «عاليها‎ سافلها‎ کردن»‎، کنایه از خراب کردن، ویران‎ کردن‎ و زیر‎ و رو کردن اسـت. این ترکیب کنایی، برگرفته از قرآن کریم و به معنی‎ خراب‎ و ویران‎ کـردن است:  

  {{شعر}}{{ب|''چون جمع شود ز عقل و دین قافله‌ها''|2=''عـشق تـو‎ کند عاليها سافلها''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: سبزیان‌پور، وحید؛ آرتا، سید محمد، ص68 و 74؛ متن کتاب، ج2، ص‎422، معمیات، 18</ref>.  

پیش از آغاز متن کتاب، جدولی ارائه شده که در آن تعداد اشعار اعم از قصیده، ترجیع‎بند، ترکیب‌بند، مثنوی، غزل، مربع، بحر طویل، قطعه، رباعی و معما به‌تفکیک فاتحة الشباب، واسطة العقد و خاتمة الحياة ذکر شده است

#[[:noormags:1124500|سبزیان‌پور وحید؛ آرتا، سید محمد، «پرتو کنایات قرآنی در دیوان جامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‎های ادبی - قرآنی، پاییز 1394، سال سوم، ‎شماره 3، صفحه 63 تا 92]].