حج‌گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی و قاجاری: تفاوت میان نسخه‌ها

در این اسناد، با مشکلات ایرانیان در مسیر حج که برخی از آن‌ها عبارت است از گرفتن مالیات از وسایل سفر، مانند اسب‌ها و... کنترل تذکره و مشکلات ناشی از آن در ارزروم، حلب، شام، اسکندریه، بغداد و کرمانشاه، کشتی‌های انگلیسی و مشکلات ایجادشده از طرف آن‌ها برای حجاج ایرانی، تلاش عثمانی‌ها در باز شدن راه جبل و برطرف شدن فتوای علما در این‎باره، تأخیر کاروان حج به‎خاطر حمله‌دارها، سه شهبندر (کارپرداز) عثمانی در بوشهر، آشنا می‌شویم<ref>دوغان، اسرا، ص66-67</ref>.

سفر معنوی حج که موضوع این کتاب است، در زمان جنگ‎های داخلی و جنگ‎های میان ایران و عثمانی برای ایرانیان بسیار دشوار و گاهی غیر ممکن می‌شده است و علاوه بر آن در طول راه هم مشکلات فراوانی بر سر راهشان قرار می‌گرفت که این اسناد آینه‌ای برای بیان و نمایش آن‌هاست؛ مشکلاتی از قبیل راهزنی، قتل و غارت، مرگ‎ومیر و گرفتن جواز عبور از دولت عثمانی و پرداخت انواع مالیات و عوارض عبور به مأموران دولتی عثمانی و پیدا کردن وسایل سفر چون اسب و استر و یا کشتی و بیمار شدن زائران در بین راه و حمله عشایر عرب به کاروان‌های زوار و امثال آن‌ها. این مطالب، در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. علاوه بر آن مسائل سیاسی دوره قاجار، اختلاف وهابیان و عثمانیان و تأثیر آن بر حج ایرانیان، مسئله رؤیت هلال، تقیه، روضه‎خوانی، سختی‌های راه حج، مسیرها و آمار حجاج، در آن به چشم می‌خورد<ref>ر.ک: ذاکری، مصطفی، ص72-73</ref>.