۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
تاریخ دخانیه یا تاریخ وقایع تحریم تنباکو (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۸ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۲۱:۴۱
، ۸ سپتامبر ۲۰۱۹جایگزینی متن - 'ی‌ه' به 'ی‌ه'
جز (جایگزینی متن - 'ه‌س' به 'ه‌س') |
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ه' به 'ی‌ه') |
||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
«پس از نقد آن مقاله، وی شرحی از رواج فرنگی‌مآبی در ایران را به دست می‌دهد... او از این که ایرانیان، اقبال مردم انگلستان را به‌سوی خود، فوزی عظیم شمرده‌اند و از اینکه چگونه آنها مهام امر لشکری و کشوری خود را به دست آنها سپرده‌اند می‌نالد»<ref>همان، ص22-23</ref>. | «پس از نقد آن مقاله، وی شرحی از رواج فرنگی‌مآبی در ایران را به دست می‌دهد... او از این که ایرانیان، اقبال مردم انگلستان را به‌سوی خود، فوزی عظیم شمرده‌اند و از اینکه چگونه آنها مهام امر لشکری و کشوری خود را به دست آنها سپرده‌اند می‌نالد»<ref>همان، ص22-23</ref>. | ||
«پس از این کلیات، وی به اصل مطلب، یعنی ثبت جریانات آغازین امتیاز تنباکو و رخدادهای پس از آن می‌پردازد. او با این کلیات بر آن است تا نشان دهد که پس از نفوذ فرنگیان، اقدام به تحریم، مهمترین حرکتی بوده که صورت گرفته و ضمن دفع سلطه خارجی، اعتبار اسلام را احیا کرده است... فاصله گرفتن روحانیت از نظام آموزشی جدید و انزوای فکری و فرهنگی، رها کردن قشر تحصیلکرده و نگه داشتن بخش سنتی جامعه، سبب شد تا سهم آنها در جامعه محدود شده و کانالهای قدرت در اختیار فرنگی‌مآبان قرار گیرد. شیخ حسن، پس از اشاره به گرفتن اصل امتیاز توسط | «پس از این کلیات، وی به اصل مطلب، یعنی ثبت جریانات آغازین امتیاز تنباکو و رخدادهای پس از آن می‌پردازد. او با این کلیات بر آن است تا نشان دهد که پس از نفوذ فرنگیان، اقدام به تحریم، مهمترین حرکتی بوده که صورت گرفته و ضمن دفع سلطه خارجی، اعتبار اسلام را احیا کرده است... فاصله گرفتن روحانیت از نظام آموزشی جدید و انزوای فکری و فرهنگی، رها کردن قشر تحصیلکرده و نگه داشتن بخش سنتی جامعه، سبب شد تا سهم آنها در جامعه محدود شده و کانالهای قدرت در اختیار فرنگی‌مآبان قرار گیرد. شیخ حسن، پس از اشاره به گرفتن اصل امتیاز توسط خارجی‌ها و نقش امین‌السلطان و نیز ثبت متن امتیازنامه، مجددا به سراغ توسعه نفوذ فرنگی‌ها در ایران پرداخته و فساد و تباهی را ناشی از حضور آنان دانسته است»<ref>همان، ص23</ref>. | ||
«شیخ حسن، در نهایت، از رواج دین‌داری در میان مردم سخن می‌گوید و حتی از تأثیر این جنبش بر منورالفکران که برخلاف گذشته، این بار تحت تأثیر قرار گرفته و از محاسن اسلام و موافق زمان بودن آن سخن می‌گفتند، مقاله‌ای را آورده است»<ref>همان، ص24</ref>. | «شیخ حسن، در نهایت، از رواج دین‌داری در میان مردم سخن می‌گوید و حتی از تأثیر این جنبش بر منورالفکران که برخلاف گذشته، این بار تحت تأثیر قرار گرفته و از محاسن اسلام و موافق زمان بودن آن سخن می‌گفتند، مقاله‌ای را آورده است»<ref>همان، ص24</ref>. | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
«علی‌رغم آنکه شیخ حسن فقیه بوده و ظاهرا به کار تاریخ اشتغالی نداشته، کتابش در تاریخ جنبش، اثری بکر و بدیع بوده و توان گفت که اسلوب نگارش تاریخ را تا حدود زیادی رعایت کرده است. وی در سرگذشت جنبش، بحث را با کلیات شروع کرده، قدم‌به‌قدم وقایع آن را دنبال کرده و تا رسیدن به نتایج قطعی پابهپای حوادث، کتاب خود را به پیش برده است. پرداختن وی به نوشتن تاریخ چنین جنبشی، نشانگر جایگاه والایی است که در این جنبش بهلحاظ دینی و سیاسی در ذهنیت شیخ حسن داشته است. این، در حالی است که جز یکی دو جزوه کوتاه، این کتاب تنها اثر تکنگارانهای است که در اینباره و در همان دوره‌ای که جنبش برپا بوده، به نگارش درآمده است»<ref>همان، ص14</ref>. | «علی‌رغم آنکه شیخ حسن فقیه بوده و ظاهرا به کار تاریخ اشتغالی نداشته، کتابش در تاریخ جنبش، اثری بکر و بدیع بوده و توان گفت که اسلوب نگارش تاریخ را تا حدود زیادی رعایت کرده است. وی در سرگذشت جنبش، بحث را با کلیات شروع کرده، قدم‌به‌قدم وقایع آن را دنبال کرده و تا رسیدن به نتایج قطعی پابهپای حوادث، کتاب خود را به پیش برده است. پرداختن وی به نوشتن تاریخ چنین جنبشی، نشانگر جایگاه والایی است که در این جنبش بهلحاظ دینی و سیاسی در ذهنیت شیخ حسن داشته است. این، در حالی است که جز یکی دو جزوه کوتاه، این کتاب تنها اثر تکنگارانهای است که در اینباره و در همان دوره‌ای که جنبش برپا بوده، به نگارش درآمده است»<ref>همان، ص14</ref>. | ||
«وی در این کتاب، افزون بر نقل وقایع، | «وی در این کتاب، افزون بر نقل وقایع، جهتگیریهای فکری خودش را که برخاسته از متن واقعیات موجود در زمان وی و ارزشهای حاکم بر آن بوده و به تحولات و رخدادها روح و معنی بخشیده، آورده است. یکی از مهمترین نکات، تحرک مردم و به عبارتی حضور توده‌های مردم در این جنبش بوده که شیخ حسن به‌دقت اهمیت آن را دریافت و همه جا به‌عنوان حرکت عمومی مردم از آن یاد کرده است»<ref>همان، ص14-15</ref>. | ||
«وی مفهوم دقیق ملت را با عنایت به ملت مسلمان ایران که هویت مشترک مذهبی داشته‌اند، اصل قرار داده و همه جا از علما به‌عنوان رؤسای ملت یاد کرده و در برابر آنها، دولت را قرار داده است. در نگاه وی، اعلای کلمه ملت، مساوی و مساوق با اعلای کلمه اسلام است و در مجموع به معنای قوت و قدرت حضور این هویت مشترک مذهبی در میان توده مردم است. این نگرش در واقع، به‌کارگیری دقیق همان مفهوم ملت در قرآن است»<ref>همان، ص15</ref>. | «وی مفهوم دقیق ملت را با عنایت به ملت مسلمان ایران که هویت مشترک مذهبی داشته‌اند، اصل قرار داده و همه جا از علما به‌عنوان رؤسای ملت یاد کرده و در برابر آنها، دولت را قرار داده است. در نگاه وی، اعلای کلمه ملت، مساوی و مساوق با اعلای کلمه اسلام است و در مجموع به معنای قوت و قدرت حضور این هویت مشترک مذهبی در میان توده مردم است. این نگرش در واقع، به‌کارگیری دقیق همان مفهوم ملت در قرآن است»<ref>همان، ص15</ref>. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
«یکی از مهمترین نتایجی که با مطالعه کتاب شیخ حسن به دست می‌آید آن است که کسانی از روحانیت با وجود آنکه در کربلا، نجف و سامرا مشغول تحصیل بوده‌اند دقیقا از مسائل سیاسی و فرهنگی جاری مطلع بوده و در ارتباط دائم با اینگونه مسائل بوده‌اند»<ref>همان، ص16-17</ref>. | «یکی از مهمترین نتایجی که با مطالعه کتاب شیخ حسن به دست می‌آید آن است که کسانی از روحانیت با وجود آنکه در کربلا، نجف و سامرا مشغول تحصیل بوده‌اند دقیقا از مسائل سیاسی و فرهنگی جاری مطلع بوده و در ارتباط دائم با اینگونه مسائل بوده‌اند»<ref>همان، ص16-17</ref>. | ||
«کتاب وی در همان سال 1310ق، که هنوز قدرت قاجاریه دستنخورده بوده، نوشته شده و او می‌بایست رعایت حال بسیاری از امور را می‌کرده است. بااین‌همه خط کتاب دقیقا خط رهبران جنبش بوده و بههیچروی تحت تأثیر افراط برخی از گروه‌ها یا تفریط بعضی از جریانات قرار نگرفته است. او خط رهبری جنبش را در سامرا و تهران دنبال کرده و دقیقا از آن به دفاع برخاسته است. از متن کتاب بهخوبی استفاده می‌شود که وی به‌شدت از | «کتاب وی در همان سال 1310ق، که هنوز قدرت قاجاریه دستنخورده بوده، نوشته شده و او می‌بایست رعایت حال بسیاری از امور را می‌کرده است. بااین‌همه خط کتاب دقیقا خط رهبران جنبش بوده و بههیچروی تحت تأثیر افراط برخی از گروه‌ها یا تفریط بعضی از جریانات قرار نگرفته است. او خط رهبری جنبش را در سامرا و تهران دنبال کرده و دقیقا از آن به دفاع برخاسته است. از متن کتاب بهخوبی استفاده می‌شود که وی به‌شدت از افراطی‌ها که سعی می‌کردند نتایجی ورای آنچه مورد نظر رهبران جنبش بوده بگیرند، انتقاد کرده است»<ref>همان، ص17</ref>. | ||
«با ملاحظه این نکات می‌توان گفت که اثر شیخ حسن بسیار بدیع بوده و هیچ نگارش دیگری در زمینه این رخداد تاریخی به پایه او نمی‌رسد. جز این کتاب، تنها مشتی اسناد خارجی، خاطرات کوتاه اعتمادالسلطنه، قطعه‌های جسته گریخته ناظم‌الاسلام - که بسیاری از آن برگرفته از کتاب شیخ حسن و البته بدون یاد از منبع بوده - و مطالب مغرضانه یحیی دولتآبادی و نیز خاطرات سیاسی امین‌الدوله و برخی اسناد دولتی در دست است که البته باید در تحلیل نهایی مورد استفاده قرار گیرد. بی‌توجهی به کتاب شیخ حسن در طول هشتاد سال گذشته، نشأتگرفته از نگرش ضد فرنگی اوست که بههیچروی با اندیشه‌های منورالفکران که در تمام این دوره مسلط بوده و پشتوانه استبداد را هم داشته‌اند، سر سازگاری نداشته است»<ref>همان</ref>. | «با ملاحظه این نکات می‌توان گفت که اثر شیخ حسن بسیار بدیع بوده و هیچ نگارش دیگری در زمینه این رخداد تاریخی به پایه او نمی‌رسد. جز این کتاب، تنها مشتی اسناد خارجی، خاطرات کوتاه اعتمادالسلطنه، قطعه‌های جسته گریخته ناظم‌الاسلام - که بسیاری از آن برگرفته از کتاب شیخ حسن و البته بدون یاد از منبع بوده - و مطالب مغرضانه یحیی دولتآبادی و نیز خاطرات سیاسی امین‌الدوله و برخی اسناد دولتی در دست است که البته باید در تحلیل نهایی مورد استفاده قرار گیرد. بی‌توجهی به کتاب شیخ حسن در طول هشتاد سال گذشته، نشأتگرفته از نگرش ضد فرنگی اوست که بههیچروی با اندیشه‌های منورالفکران که در تمام این دوره مسلط بوده و پشتوانه استبداد را هم داشته‌اند، سر سازگاری نداشته است»<ref>همان</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام در انتهای اثر ذکر شده است. | فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام در انتهای اثر ذکر شده است. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی توضیحاتی درباره متن نیز هست. در تصحیح این اثر از دو نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی قم و یک نسخه کتابخانه آخوند همدان استفاده شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||