مرزبان‌نامه: تفاوت میان نسخه‌ها

این کتاب، دربردارنده داستان‎ها و حکایت‎های بسیار کهن می‎باشد و باور بر این است که این کتاب در اصل، به یکی از گویش‎های فارسی میانه و آن‎طوری که وراوینی می‌گوید، به زبان طبری کهن تألیف شده بوده است که دو بار به‎طور جداگانه توسط سعدالدین وراوینی و [[ملطیوی، محمد غازی|محمد بن غازی ملطیوی]] به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. [[ملطیوی، محمد غازی|ملطیوی]] نام اثر خود را «[[روضة العقول]]» نهاده است<ref>ر.ک: رضایی، مهدی، 1389، ص47</ref>.

در «تمهید»، از اصل کتاب و زبان و نویسنده آن و انتقال آن به زبان‎های دیگر و نیز از موضوع آن سخن به میان آمده است<ref>ر.ک: تمهید، ص7</ref>.

در باب اول، به سبب نام‎گذاری کتاب به «مرزبان‎نامه» اشاره شده است. این باب در واقع حکایت‎ها و داستان‎هایی است که‎ بین‎ مرزبان‎ و دستور (وزیر) نقل می‌شود تا نتایج سیاسی و مملکت‎داری گرفته شود. در این باب ذکر گردیده که این کتاب به مرزبان بن شروین منسوب است که از فرزندزادگان‎ کیکاووس - ‎برادر ملک عادل انوشیروان - ‎بود. شروین پنج پسر داشت. پس از مرگ او، حکومت به پسر بزرگ‎تر رسید. بعد از مدتی، برادران دیگر از روی حسد به مخالفت برخاستند. مرزبان، برای تبری از استقلال برادران، تصمیم‎ به‎ ترک دیار گرفت تا پادشاه درباره او اندیشه بد نکند. قبل از رفتن، به حضور برادر رفت و به نصیحت او پرداخت و شیوه‎های پادشاهی درست و عادلانه را به وی آموخت. شاه، وزیر بداندیشی داشت که می‌کوشید میان برادران، بذر بدگمانی بپاشد و روابط آنها را تیره سازد. مرزبان با او به مناظره در امور ملک می‌پردازد<ref>ر.ک: عزتی‌پرور، احمد، 1378، ص172-‎173</ref>.

یکی از مهم‎ترین ویژگی‎های درونی این اثر، محتوای آن است. مرزبان‎نامه شامل مجموعه حکایاتی است که تاریخ وقوع آن‎ها با توجه به محتوای درونی‌اش، مربوط به ایران قبل از اسلام و حتی دوره‎های بسیار کهن‎تر از آن است؛ مثل آنچه درباره بابل و حوادث آن می‌گوید که سابقه‌ای بس کهن دارد<ref>رضایی، مهدی، 1389، ص51</ref>.

ویژگی دیگر این اثر، آن است که نام تمام مکان‎هایی که در این کتاب ثبت شده، همه متعلق به قلمرو ایران قبل از اسلام است و هیچ اسمی مربوط به قلمرو اسلام در آن دیده نمی‌شود<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.

در این کتاب به داستان‎ها و حجم زیادی از مطالب برخورد می‌کنیم که توصیه به زهد و قناعت و پرهیز می‌کند که ممکن است ابتدا این تصویر برای خواننده به وجود آید که این افکار، متأثر از اندیشه‎های عارفانه و صوفیانه اسلامی است؛ درحالی‎که به‎یقین باید دانست که این اندیشه‎ها متأثر از دین مانی و تا حدی متأثر از آیین مزدک است<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>.

نکته قابل توجه در این اثر، توجه‎ و تأکید بر پرهیزگاری است و اغلب‎ شخصیت‎هایی که در داستان‎ها، نقش پادشاه را برعهده دارند، افرادی معرفی می‌شوند که بر هوای نفس خویش مسلط هستند و از غرایز حیوانی آسوده‎ گشته‌اند‎ (مانند شیر پرهیزگار و عقاب). حتی در مواردی نویسنده به‎طور مفصل به پرهیزگاری، قناعت و وارستگی از دنیا توجه می‌کند و مهم‎ترین نصیحت پادشاه دانا را به فرزندان‎ خویش،‎ پرهیز از دنیاطلبی معرفی می‌کند. حتی در تمام مباحث کتاب به مطلبی غیر اخلاق برنمی‌خوریم و برخلاف آثاری نظیر «قابوس‎نامه» که در آنها فصول جداگانه‌ای در مورد آیین شراب‎خواری، نرد باختن و عشق‎بازی‎ وجود دارد، در مرزبان‎نامه، یکسره سخن از پرهیزگاری است<ref>همان، ص138</ref>.