تلخيص كتاب العبارة: تفاوت میان نسخه‌ها

شرح‎های ابن رشد بر آثار [[ارسطو]] را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‌شوند، خلاصه‌های نوشته‌های [[ارسطو]] که «جامع» و در جمع «جوامع» نام دارند و شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‎باشد. شیوه کار ابن رشد در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، معمولا بدین صورت است که وی ابتدا کلمات اول متن [[ارسطو]] را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‌دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی نیز بر آنها می‌افزاید؛ به‌گونه‌ای که اثر به‌صورت نوشته مستقلی آشکار می‌شود که گفته‌های [[ارسطو]] و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمی‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد که این روش در اثر حاضر، تا حدودی به چشم می‌خورد<ref>ر.ک: خراسانی، شرف‌الدین، ج3، ص560-‎561</ref>.

کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح) آغاز شده است. در مقدمه نخست، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، جزء دوم از اجزای هشت‎گانه تلخیص ابن رشد از کتاب‌های [[ارسطو]] در علم منطق که به «ارگانون» معروف است می‎باشد و پیش از آن، تلخيص کتاب مقولات و تلخیص ایساغوجی، به چاپ رسیده است.<ref>ر.ک: مقدمه نخست، ص13</ref>.

در مقدمه دوم، به بیان این نکته پرداخته شده است که [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، در تلخیص کتاب مقولات، ترتیبات و تقسیمات کتاب [[ارسطو]] را رعایت کرده و کتاب خویش را بر همان اساس، مرتب نموده است، اما در این کتاب، با این تصور که رعایت ترتیب کتاب [[ارسطو]]، مانع از شرح و تلخیص عبارات و مطالب خواهد گردید، از این متابعت عدول کرده است و مطالب را به روشی متفاوت و خاص، ارائه نموده است؛ بدین‎گونه که مطالب کتاب [[ارسطو]] را به پنج فصل تقسیم و در هریک از آنها، فصل یا فصولی را که متناظر با کتاب [[ارسطو]] می‎باشد، آورده است. سپس بدون آوردن کلمه «قال» (که معمولا پس از آن کلام [[ارسطو]] را نقل می‌کند) – مگر در چند مورد - موضعی که [[ارسطو]] بدان پرداخته را شرح کرده است؛ درصورتی‎که در تلخیص کتاب مقولات این امر بارها تکرار شده است.<ref>ر.ک: مقدمه دوم، ص17</ref>.

ابن رشد در این کتاب، فقط پنج مرتبه از عبارت «قال» استفاده کرده و در اولین مرتبه (که در ابتدای کتاب می‎باشد)، کلامی پس از آن آمده که بعید است از ارسطو باشد و در دو مرتبه دیگر که از این عبارت استفاده شده، پس از «قال» عبارتی آمده که مناظر و مشابه با نص ارسطو در «كتاب العبارة» نمی‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص17-‎18</ref>.

چنان‎که اشاره شد، ابن رشد کتاب خویش را به پنج فصل تقسیم نموده است. فصل نخست که به‎مثابه مقدمه یا مدخل کتاب می‎باشد، به سه قول تقسیم شده است: قول اول در اسم، قول دوم در کلمه (فعل) و قول سوم در قول (جمله). دو قول نخست، زمینه «قول جازم» (جمله خبریه) را که [[ارسطو]] و [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، آن را عرض اصلی کتاب، شمرده‌اند، فراهم می‌سازد. ابن رشد در این تمهید، همانند [[ارسطو]]، به بحث از اصطلاحات پرداخته و در ابتدا، لفظ را تعریف نموده و پس از آن، به شرح تفصیلی اسم، کلمه و قول مبادرت نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص20</ref>.