تاریخ‌نامه طبری (پیش از اسلام): تفاوت میان نسخه‌ها

محمد‎ روشن‎ در‎ درآمد کوتاهی قبل از پیشگفتار‎ که‎ به‎‎ تصحیحات و چاپ‎های قبلی خود از تاریخ‎نامه طبری اشاره‎ می‌کنند، چکیده‌ای از تفحصات خود را چنین باز نموده‌اند: «سپاس‎ و آزادی خدای را‎ که‎ تاریخ‎نامه‎ طبری که به‎نادرست در پاره‌ای از نگاشته‎های‎ پارسی،‎ تاریخ بلعمی خوانده شده است و من به‎فراخی در پیشگفتار خود از این انتساب ناروا سخن رانده‌ام و باز نموده‌ام‎ که‎ [[بلعمی، محمد بن محمد|ابو‎علی محمد بن محمد بن بلعمی]] از پایه و مایه‎ دانش‎ بهره‌ای چندان نداشته و در این کار واسطه‌ای بیش‎ نبوده است و ترجمه ناب این اثر از دبیران و منشیان دانشمند‎ و گمنام‎ دیوان‎ سامانیان بوده است و سه تن یا سه گروه در این کار‎ اهتمام‎ ورزیده‌اند و به‌احتمال بسیار از کار همدیگر آگاهی نداشته‌اند»<ref>ر.ک: همان</ref>.

وی در ادامه به شرح و تفصیل دلایل و شواهد خود بر‎ این‎ مدعا‎ می‌پردازد که دلیل اول را وجود دو گونه مقدمه تازی و فارسی بر سر نسخه‎ها‎ و شاهد‎ دیگر‎ را تفاوت‎های فاحش شیوه‎ نگارش و روایت نسخه‎ها نسبت به یکدیگر می‌داند. ایشان، افزون بر‎ استنباط‎ها‎ و دریافت‎های خود در خصوص سه‎گانه‎ بودن روایت‎های تاریخ‎نامه، به تردیدها و دریافت‎های پیشگامان‎ تحقیقات‎ ادبی‎ و تاریخی‎ در ایران، از جمله [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینی]] و [[بهار، محمدتقی|محمدتقی ملک‎الشعرای بهار]] اشاره می‌کند‎ که‎ آنها نیز متوجه‎ چندگونگی نسخه‎های تاریخ‎نامه طبری شده بوده‌اند. مصحح‎ دانشمند کتاب پس‎ از‎ ایراد‎ دلایل و استنباط‎های خود به این‎ نتیجه پیش‎گفته می‌رسد:

افزون بر ارزش‎‎های تاریخی تاریخ‎نامه طبری،‎ اهمیت‎ این‎ کتاب به‎عنوان اثری ادبی و شان آن در تاریخ ادبیات ایران و جایگاه‎ آن‎ همچون حلقه‌ای اصلی از زنجیره‎ تطور‎ زبان و ادب‎‎ فارسی‎ بر‎ اهل فن پوشیده نیست. در خصوص‎ جنبه‎ ادبی تاریخ‎نامه‎ طبری، مصحح محترم کتاب در پیشگفتار می‌نویسد: «تاریخ‎نامه طبری، پس از‎ «مقدمه شاهنامه ابومنصوری» که‎ رساله‎واری بیست‎ و سی برگی‎ است‎ و به فرمان ابومنصور عبدالرزاق‎ طوسی به سال 346ق، گردآوری گشته، دومین‎ متن منثور تاریخ‎دار زبان فارسی‎ است‎. ترجمه تاریخ‎نامه طبری‎ به سال‎ 352‎ق، به روزگار سامانیان‎ به‎ دوران منصور بن نوح‎‎ بن‎ احمد بن اسماعیل صورت پذیرفته است. از آن‎ روزگاران، در سده‎های نخستین استقرار حکومت‎های ایرانی، آثار‎ چندانی‎‎ به‎جای نمانده است. ازاین‎روی تاریخ‎نامه‎ طبری‎ از نخستین‎‎ نمونه‎های‎ ارجمند‎ زبان فارسی دری است‎ که گذشته از قدمت و اصالت، به اعتبار در بر داشتن و احتوای آن بر تاریخ عمومی‎ جهان‎‎ و ایران، از آفرینش آدم(ع) تا روزگار‎ نویسنده‎، مجموعه‌ای‎‎ گران‎بار‎ از‎ اساطیر و داستان‎ها و افسانه‎های‎ آیینی‎ و ملی است و از سویی دیگر به سبب گنجینه‌ای گران‎بار از واژگان و ترکیب‎های کهن زبان فارسی و پرهیز‎ از‎ به‎‎کار بردن واژه‎های‎ بیگانه، شایسته بازنگری و بررسی‎ و مداقه‎ است»<ref>ر.ک: تبریزنیا، مجتبی، ص32</ref>.  

در آخرین مطلب پیشگفتار، مصحح محترم از چگونگی‎‎ آغاز‎ و اهتمام‎ به تصحیح متن تاریخ‎نامه طبری و معرفی‎ نسخه‎های خطی مورد استفاده و مقایسه آنها و معرفی نسخه‎‎ اساس‎ و روش کار سخن‎ می‌گویند. در پایان پیشگفتار نیز عکس‎های صفحاتی‎ از‎ نسخه‎های خطی مورد استفاده در تصحیح حاضر، به چاپ رسیده‎ است. آنگاه متن‎ تاریخ‎نامه‎ آغاز‎ می‌گردد<ref>ر.ک: همان؛ صفحه چهل‎وشش تا شصت‎وچهار</ref>.  

فهرست مطالب هر دو جلد در ابتدای جلد اول ذکر شده است. در انتهای جلد دوم نیز تفصیل نسخه‎بدل‎ها (مقایسه تطبیقی نسخه‎ها)، جدول‎ تطبیقی نسخه‎های اساس و دیگر نسخه‎ها، فهارس آیه‎های‎ قرآنی، اشعار، امثال‎ و حکم‎، واژه‎‎‎نامه و فهرست‎ نام‎های کسان ذکر شده است.