رسالة مابعدالطبيعة: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

این اثر مشتمل بر مقدمه محققین، چهار مقاله و یک ضمیمه است. به‎جز مقاله اول که عناوین مباحث آن از سوی نویسنده انتخاب شده، مباحث باقی مقالات بدون عنوان نگارش شده و عناوین مباحث از سوی محققین انتخاب شده است.

ابن‎ رشد در سراسر سده‎های‎ میانه‎ و نیز در دوران‎ رنسانس‎ اروپا پیش‎ از هر چیز به‎‎عنوان‎ شارح‎ بزرگ‎ نوشته‎های‎ [[ارسطو]] مشهور بوده‎ است‎ و این‎ عنوان‎ به‎حق‎ به‎ وی‎ داده‎ شده‎ است‎. وی‎ را می‌توان‎ یکی‎ از بزرگ‎ترین‎ مفسران‎ آثار [[ارسطو]] در همه دوران‎ها بشمار آورد. شهرت‎ و نفوذ تفاسیر و شرح‎های‎ او بر نوشته‎های‎ [[ارسطو]] تا بدان‎ حد رسیده‎ بود که‎ در سده‎های‎ میانه‎ شعاری‎ در این‎‎باره‎ معروف‎ شده‎ بود که‎ می‌گفت: «طبیعت‎ تفسیرشده‎ از سوی‎ [[ارسطو]] و ارسطوی‎ تفسیرشده‎ از سوی‎ ابن‎ رشد». ابن‎ رشد افزون‎ بر تفسیرها و شرح‎های‎ خود بر آثار [[ارسطو]]، دارای‎ نوشته‎های‎ مستقلی‎ است‎ که‎ هریک‎ از ارزش‎ ویژه فلسفی‎ و پژوهشی‎ برخوردار است<ref>ر.ک: خراسانی، شرف‎الدین، ص560</ref>‎.‎

شرح‎های‎ ابن‎ رشد بر آثار [[ارسطو]] به سه دسته‎ تقسیم‎ می‌شوند: شرح‎های‎ مفصل‎ و بزرگ‎ که‎ «تفسیر» یا «شرح‎» نامیده‎ می‌شوند، شرح‎های‎ متوسط موسوم‎ به‎ «تلخیص‎» و خلاصه‎های‎ نوشته‎های‎ [[ارسطو]] که‎ «جامع‎» و در جمع‎ «جوامع» نام‎ دارند. شیوه کار ابن‎ رشد در خلاصه‎ها یا «جوامع‎» چنین‎ است‎ که‎ وی‎ در آنها همیشه‎ از سوی‎ خود سخن‎ می‌گوید؛ درحالی‎که‎ عقاید و نظریات‎ ارسطو را بیان‎ می‎کند و در این‎ رهگذر از نوشته‎های‎ دیگر وی‎ برای‎ توضیح‎ و تکمیل‎ متن‎ در دست‎، بهره‎ می‌گیرد و از خودش‎ نیز مطالبی‎ بر آنها می‌افزاید<ref>ر.ک: همان</ref>‎.

«جوامع كتب أرسطوطاليس في الطبيعيات و الإلهيات»، خلاصه‎هایی از کتب «درباره طبیعت» و متافیزیک [[ارسطو]]<nowiki/>ست. همه آن نوشته‎ها در مجموعه‌ای زیر عنوان رسائل ابن رشد میان سال‎های 1946-1947م، در حیدرآباد دکن چاپ و منتشر شد که این عناوین را در بر دارد: السماع الطبيعي، السماء و العالم، الكون و الفساد، الآثار العلوية، كتاب النفس و مابعدالطبيعة<ref>ر.ک: همان، ص563-562؛ مقدمه محققین، ص8-5</ref>‎.

رساله مابعدالطبیعه، پنجمین رساله از این مجموعه است. محققین اثر بر این کتاب مقدمه‌ای نوشته‌اند. در این مقدمه ابتدا مصادر رساله‎های مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن روش تحقیق و مباحث مذکور در رساله مابعدالطبیعه ذکر شده است. در انتهای این مقدمه به دلائل [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] بر وجود، وحدانیت و صفات خداوند اشاره شده است؛ به‎عنوان مثال [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در بحث صفات الله، بر صفات کمالیه ذکرشده در قرآن کریم که هفت صفت است و عبارت است از: علم، حیات، قدرت، اراده، سمع، بصر و کلام، متمرکز شده است؛ مثلاً علم ثابت است به جهت ترتیبی که در آفریده‎های خداوند و تسخیر بعضی، توسط بعضی مشاهده می‎کنیم و این علم قدیم است<ref>ر.ک: مقدمه محققین، ص21</ref>‎.

[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در ضمن چهار مقاله رساله، از موجود و موجودات اول و مجردات بحث می‎‎کند. مقاله اول این رساله، مشتمل بر تعریف برخی کلیات و واژگان مانند: هویت، جوهر، عرض، ذات، شیء، واحد و تقابل است. مقاله دوم، از ارتباط این مفاهیم بحث می‎کند. این بحث، منحصر در مباحث منطقی نیست، بلکه آمیخته با مسائل وجود است. مقاله سوم، ادامه بحث مبادی موجودات است؛ مانند: صورت و هیولی، قوه و فعل و کل و جزء. در مقاله چهارم نیز ادامه مبادی که لواحق نامیده شده، مانند: محرک، متحرک، عقل و معقول و علت اولی بررسی شده است.

[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] در ابتدای رساله هدف خود از نگارش کتاب را اتخاذ گفته‎های علمی از مقالات [[ارسطو]] در علم مابعدالطبیعه، مطابق شیوه رایج خود در کتب پیشین دانسته است. پس در ابتدای مباحث خود، به غرض این علم، منفعت، اقسام، مرتبه و نسبت و به‎طور خلاصه به امور نافعی که تصورش به هنگام شروع در این صناعت تقدم دارد، پرداخته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص29</ref>‎.

‎وی همچنین در رابطه با فلسفه اولی معتقد است: روش‎های تعلیم مورد استفاده در فلسفه اولی، همان روش‎های تعالیم به‎کاررفته در سایر علوم است، اما انواع براهین به‎کاررفته بیشتر است.<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>‎.

وی در ابتدای مقاله سوم، به موضوع جوهر و لواحق آن می‌پردازد. جوهر در معانی مختلفی به‎کار می‌رود که مشهورترین و معروف‎ترین آنها به چیزی گفته می‌شود که در موضوعی‎ نباشد و محمول‎ بر موضوعی‎ هم نباشد؛ مانند اشخاص انسان، حیوان، گیاه، ستارگان و سنگ‎<ref>ر.ک: همان، ص‎65</ref>‎.

نویسنده از آنجا که در این اثر بنای بر اختصار داشته، برخی مباحث را به کتب دیگرش ارجاع داده است؛ به‎عنوان مثال در بحث متقدم و متأخر، پس از اشاره به پنج‎گونه تقدم زمانی، رتبی، شرفی، طبعی و سببی، توضیح هریک از این اقسام را به کتاب مقولات خود ارجاع می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص‎55-54</ref>‎.

در انتهای رساله، بخشی با عنوان ضمیمه آمده که در آن نصیحت‎های بزرگانی چون افلاطون، سقراط، بزرجمهر و داود(ع) درباره سیاست و اخلاق ذکر شده است. از داود(ع) چنین می‎خوانیم: برای دنیا کار می‎کنید، درحالی‎که بدون اینکه بدانید [ظاهرا بدون اینکه کاری بکنید] در دنیا روزی داده می‌شوید و برای آخرت کاری نمی‎کنید، درحالی‎که در آخرت جز برای عمل‎‎ روزی داده نخواهید شد<ref>ر.ک: همان، ص‎177</ref>‎.

#خراسانی، شرف‎الدین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.