دلائل التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها

در تمهید هفتم دلائل التوحيد، این سؤال مطرح شده که معرفت خداوند بدیهی یا نظری است؟. متکلمین در این مسئله به دو گروه معروف تقسیم می‌شوند: گروهی آن را بدیهی دانسته‌اند که نیاز به استدلال ندارد؛ بلکه نیاز به یادآوری دارد که پرده غفلت را کنار بزند؛ نظیر تذکر موت که غفلت از آن را برطرف می‎کند<ref>ر.ک: بخش دوم، ص188</ref>.

محقق کتاب در توضیح این مطالب معتقد است که معرفت الله در حقیقت فطری است و استدلال و تفکر در آیات قرآن کریم آن را تقویت می‎کند. وی با اشکال به شیوه متکلمین، تنها راه روشن بری از خطا را شناخت خداوند از خلال کلام او و کلام رسولش دانسته که مجالی برای شک و شبهه باقی نمی‌گذارد<ref>ر.ک: همان، پاورقی 1</ref>.  

نویسنده پس از تبیین تمهیدات در ذکر ادله بر وجود خداوند متعال، این‎گونه وارد بحث می‌شود که براهین بر این موضوع در شمار نمی‎آید؛ همان ‎گونه که گفته شده راه‎های رسیدن به خدا و استدلال بر او به عدد نفوس خلائق است. به تعبیر شاعر در هر مخلوقی برای او نشانه‌ای است که دلالت بر وحدانیت او می‎کند. سپس 25 استدلال را که از منابع جدید گرد آورده، ارائه می‎کند. برهان فطرت اولین دلیل بر وجود خداوند است. فطرت اگرچه بدیهی است، اما به‎عنوان برهان ذکر شده است؛ چراکه منظور از برهان در اینجا هر دلیل قانع‎کننده‌ای است که به آن احتجاج می‌شود و امور بدیهی اگرچه نیاز به برهان ندارد اما می‎توان به‎ آن‎ها استدلال کرد<ref>ر.ک: همان، ص191</ref>.  

در سومین مطلب کتاب نیز مباحث متعددی مطرح شده که از آن جمله تبیین مادی‌گرایی و رد آن است. مادیون در حقیقت هر موجودی غیر از ماده محسوس را نفی می‎کنند. آن‎ها معتقدند که وصف وجود مختص به چیزهایی است که به حواس پنج‎گانه درک می‌شوند و چیزی ورای آن را شامل نمی‌شود. در ادامه این مطلب شبهه مادیون تبیین و دلائل رد این دیدگاه را مطرح کرده است. در بخشی از عبارات نویسنده چنین می‎خوانیم: «کلام صاحب رسائل اخوان الصفا (مبنی بر اینکه ‎که مادیون نه فلسفه را می‌شناسند و نه شریعت را می‌فهمند. آنها ادعا می‎کنند که حقایق اشیا را می‌شناسند و در امور ناشناخته دشوار استدلال و تعمق می‎کنند؛ درحالی‎که نفس خود را که نزدیک‎ترین چیزها به ایشان است، نمی‌شناسند) بر مادیون صادق است.<ref>ر.ک: همان، ص303-297</ref>.