كتاب المعتمد في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ب‎ه' به 'ب‌ه'
جز (جایگزینی متن - 'ی‎گ' به 'ی‌گ')
جز (جایگزینی متن - 'ب‎ه' به 'ب‌ه')
خط ۲۹: خط ۲۹:
}}
}}


'''كتاب المعتمد في أصول الدين'''، اثر [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|محمود بن محمد ملاحمی خوارزمی]]، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام معتزلی که به تحقیق [[مادلونگ، ویلفرد|ویلفرد مادلونگ]] و [[مکدرموت، مارتین|مارتین مکدرموت]]، رسیده است. قصد [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] در این کتاب، مناقشه در مبادی فرقه‎های (مسلمان یا غیر مسلمان) مخالف با توحید، مانند ثنویان، نصاری و مجوس و رد استدلال‎های آنان در همان قالب و به همان اندازه‎ای است که مشایخ معتزله در کتاب‎های مختصر و متوسطشان، انجام می‎دهند.
'''كتاب المعتمد في أصول الدين'''، اثر [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|محمود بن محمد ملاحمی خوارزمی]]، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام معتزلی که به تحقیق [[مادلونگ، ویلفرد|ویلفرد مادلونگ]] و [[مکدرموت، مارتین|مارتین مکدرموت]]، رسیده است. قصد [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] در این کتاب، مناقشه در مبادی فرقه‎های (مسلمان یا غیر مسلمان) مخالف با توحید، مانند ثنویان، نصاری و مجوس و رد استدلال‎های آنان در همان قالب و به همان اندازه‎ای است که مشایخ معتزله در کتاب‌های مختصر و متوسطشان، انجام می‎دهند.


==ساختار==
==ساختار==
خط ۳۹: خط ۳۹:
ابوالحسین در هنگام نگارش بابی درباره انکار رؤیت خدا در آخرت توسط مؤمنین، از دنیا رفت. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] آن را با همان سبک و سیاقی که بر اصل کتاب حاکم بود، به پایان رساند؛ مخفی نماند که بخش موجود از کتاب «المعتمد» از پایان کتاب «تصفح الأدلة» جز اندکی، تجاوز نکرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/5 ر.ک: همان]</ref>.
ابوالحسین در هنگام نگارش بابی درباره انکار رؤیت خدا در آخرت توسط مؤمنین، از دنیا رفت. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] آن را با همان سبک و سیاقی که بر اصل کتاب حاکم بود، به پایان رساند؛ مخفی نماند که بخش موجود از کتاب «المعتمد» از پایان کتاب «تصفح الأدلة» جز اندکی، تجاوز نکرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/5 ر.ک: همان]</ref>.


بااینکه «تصفح الأدلة» ابوالحسین بصری، مصدر اصلی و نمونه اصلی [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] برای نگارش این کتاب بوده، اما وی از کتاب‎های دیگری نیز (به‎صورت بررسی مستقیم یا غیر مستقیم) برای این منظور استفاده کرده است که البته اکثرشان مفقود شده‎اند؛ او از میان کتاب‎ها و رسائل ابوالحسین بصری به کتاب‎های «الغرر» و «شرح العمد» (شرح کتاب العمد قاضی عبدالجبار) و... استناد کرده است. ملاحمی در موارد بسیاری به مؤلفات قاضی عبدالجبار اشاره کرده و از آن نقل می‌کند، به‎ویژه کتاب «المغني» که البته نسخه‎ای که از این کتاب در دست [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] بوده، با نسخه منتشرشده از آن تفاوت دارد. وی کتاب «المحيط بالتكليف» و شرح و تعلیقه آن و «كتاب الدواعي و الصوارف» و «شرح الجمل و العقود» نیز بهره برده است..<ref>ر.ک: همان، صفحه ید - یه</ref>.
بااینکه «تصفح الأدلة» ابوالحسین بصری، مصدر اصلی و نمونه اصلی [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] برای نگارش این کتاب بوده، اما وی از کتاب‌های دیگری نیز (به‎صورت بررسی مستقیم یا غیر مستقیم) برای این منظور استفاده کرده است که البته اکثرشان مفقود شده‎اند؛ او از میان کتاب‌ها و رسائل ابوالحسین بصری به کتاب‌های «الغرر» و «شرح العمد» (شرح کتاب العمد قاضی عبدالجبار) و... استناد کرده است. ملاحمی در موارد بسیاری به مؤلفات قاضی عبدالجبار اشاره کرده و از آن نقل می‌کند، به‎ویژه کتاب «المغني» که البته نسخه‎ای که از این کتاب در دست [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] بوده، با نسخه منتشرشده از آن تفاوت دارد. وی کتاب «المحيط بالتكليف» و شرح و تعلیقه آن و «كتاب الدواعي و الصوارف» و «شرح الجمل و العقود» نیز بهره برده است..<ref>ر.ک: همان، صفحه ید - یه</ref>.


معظم استشهادات ملاحمی در این اثر به کتاب‎های دیگران، به احادیث و اخبار است..<ref>ر.ک: همان، صفحه یه</ref>.
معظم استشهادات ملاحمی در این اثر به کتاب‌های دیگران، به احادیث و اخبار است..<ref>ر.ک: همان، صفحه یه</ref>.


مهم‎تر از همه استشهادات او با عباراتی ناشناخته از کتاب «الآراء و الديانات» حسن بن موسای نوبختی است. باارزش‎ترین نقل قول‎های وی، گزیده‎های طولانی از کتاب «المقالات» ابوعیسای ورّاق است. قصد [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] مناقشه در مبادی فرقه‎های مخالف با توحید مانند ثنویان، نصاری و مجوس و رد استدلال‎های آنان به همان اندازه و صورتی است که مشایخ معتزله در کتاب‎های مختصر و متوسطشان، انجام می‎دهند. نویسنده از کتاب ابوعیسای وراق که آن را «الديانات» نامیده، به‎عنوان یکی از مصادر اصلی خود استفاده کرده و در بخش‎هایی از کتاب المعتمد، با اصول مادی‌گرایی (الدهرية)، مانویت، دیهانیه، مرقیونیه [مذهب مارسیون] و برخی فرقه‎های دوگانه‎پرست (ثنوی) کوچک مناقشه کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/18 ر.ک: همان، صفحه یو]</ref>.
مهم‎تر از همه استشهادات او با عباراتی ناشناخته از کتاب «الآراء و الديانات» حسن بن موسای نوبختی است. باارزش‎ترین نقل قول‎های وی، گزیده‎های طولانی از کتاب «المقالات» ابوعیسای ورّاق است. قصد [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] مناقشه در مبادی فرقه‎های مخالف با توحید مانند ثنویان، نصاری و مجوس و رد استدلال‎های آنان به همان اندازه و صورتی است که مشایخ معتزله در کتاب‌های مختصر و متوسطشان، انجام می‎دهند. نویسنده از کتاب ابوعیسای وراق که آن را «الديانات» نامیده، به‎عنوان یکی از مصادر اصلی خود استفاده کرده و در بخش‎هایی از کتاب المعتمد، با اصول مادی‌گرایی (الدهرية)، مانویت، دیهانیه، مرقیونیه [مذهب مارسیون] و برخی فرقه‎های دوگانه‎پرست (ثنوی) کوچک مناقشه کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/18 ر.ک: همان، صفحه یو]</ref>.


[[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]]،در ابتدای کتاب، مطالبی را که در آن بیان کرده، چنین شرح می‎دهد: هدف ما از این کتاب، تصحیح ملت پیامبرمان محمد(ص) در کلیت و تفاصیل آن است. مخالفان ما دو قسم می‌شوند: برخی (دیگر فرقه‎های مسلمان) کلیت مورد قبول ما را قبول دارند و در تفاصیل با هم اختلاف داریم و برخی دیگر اساسا بر قبله ما نیستند که خودشان بر اقسامی هستند: برخی مانند اهل تعطیل و دهریون و... معتقد به هیچ مذهب و آئینی نیستند، برخی دیگر مانند ثنویون معتقد به مذهب خاصی هستند، ولی از اساس و در توحید با ما اختلاف دارند و برخی دیگر مانند براهمه، توحید و اثبات صانع و... را قبول دارند، ولی پیامبری را نمی‎پذیرند و برخی دیگر مانند یهودیان و نصرانیان فی‎الجمله توحید و عدل را قبول دارند، ولی در تفاصیل آن با ما اختلاف دارند؛ یااینکه اقرار به پیامبری دارند، ولی پیامبری حضرت محمد(ص) را نمی‎پذیرند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/2/7 ر.ک: متن کتاب، ص7]</ref>. اما اختلافات میان فرقه‎های مسلمان را نیز این‎گونه می‎توان بیان داشت که برخی معتقدند خداوند در صفات ذاتیه‎اش واحد است. برخی دیگر هستند که قائل به قدمایی در کنار خدا شده‎اند. برخی (مانند مشبهه) معتقدند خداوند جسم است. برخی مانند مجبره معتقدند خالق افعال بندگان خداست و..<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/2/7 ر.ک: همان]</ref>.
[[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]]،در ابتدای کتاب، مطالبی را که در آن بیان کرده، چنین شرح می‎دهد: هدف ما از این کتاب، تصحیح ملت پیامبرمان محمد(ص) در کلیت و تفاصیل آن است. مخالفان ما دو قسم می‌شوند: برخی (دیگر فرقه‎های مسلمان) کلیت مورد قبول ما را قبول دارند و در تفاصیل با هم اختلاف داریم و برخی دیگر اساسا بر قبله ما نیستند که خودشان بر اقسامی هستند: برخی مانند اهل تعطیل و دهریون و... معتقد به هیچ مذهب و آئینی نیستند، برخی دیگر مانند ثنویون معتقد به مذهب خاصی هستند، ولی از اساس و در توحید با ما اختلاف دارند و برخی دیگر مانند براهمه، توحید و اثبات صانع و... را قبول دارند، ولی پیامبری را نمی‎پذیرند و برخی دیگر مانند یهودیان و نصرانیان فی‎الجمله توحید و عدل را قبول دارند، ولی در تفاصیل آن با ما اختلاف دارند؛ یااینکه اقرار به پیامبری دارند، ولی پیامبری حضرت محمد(ص) را نمی‎پذیرند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/2/7 ر.ک: متن کتاب، ص7]</ref>. اما اختلافات میان فرقه‎های مسلمان را نیز این‎گونه می‎توان بیان داشت که برخی معتقدند خداوند در صفات ذاتیه‎اش واحد است. برخی دیگر هستند که قائل به قدمایی در کنار خدا شده‎اند. برخی (مانند مشبهه) معتقدند خداوند جسم است. برخی مانند مجبره معتقدند خالق افعال بندگان خداست و..<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/2/7 ر.ک: همان]</ref>.
خط ۵۲: خط ۵۲:


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده و سایر فهارس فنی شامل (فهرست اسامی مردان و زنان و اعلام، اسامی فرقه‎ها، طایفه‎ها و جماعت‎ها، اسماء کتاب‎ها و رسائل و نام شهرها و مکان‎ها) در انتهای آن آمده است. مقدمه مؤلف، شناسنامه کتاب و صفحه روی جلد آن، به زبان انگلیسی پس از فهارس فنی در انتهای اثر ذکر شده است.
فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده و سایر فهارس فنی شامل (فهرست اسامی مردان و زنان و اعلام، اسامی فرقه‎ها، طایفه‎ها و جماعت‎ها، اسماء کتاب‌ها و رسائل و نام شهرها و مکان‎ها) در انتهای آن آمده است. مقدمه مؤلف، شناسنامه کتاب و صفحه روی جلد آن، به زبان انگلیسی پس از فهارس فنی در انتهای اثر ذکر شده است.


در تحقیق اکثر مطالب کتاب به دو نسخه منحصربه‎فرد دانشگاه بزرگ صنعا به شماره‎های 213 و 214 اعتماد شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/18 ر.ک: مقدمه محققان، صفحه یو]</ref>. محققان کتاب از دارالکتب قاهره، قاضی اسماعیل اکوع (مدیر آثار و کتابخانه‎های جمهوری عربی یمن)، که در چاپ کتاب و قاضی علی سلیمان (وزیر اوقاف جمهوری یمن)، که در دستیابی به کتابخانه دانشگاه بزرگ یمن، یاری‎رسان بوده‎اند، تشکر کرده‎اند و مراتب سپاس‎گزاری‎اشان را از استاد رضوان سید (مدیر انتشاراتی در بیروت) ابراز کرده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/22 ر.ک: همان، صفحه ک]</ref>.
در تحقیق اکثر مطالب کتاب به دو نسخه منحصربه‎فرد دانشگاه بزرگ صنعا به شماره‎های 213 و 214 اعتماد شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/18 ر.ک: مقدمه محققان، صفحه یو]</ref>. محققان کتاب از دارالکتب قاهره، قاضی اسماعیل اکوع (مدیر آثار و کتابخانه‎های جمهوری عربی یمن)، که در چاپ کتاب و قاضی علی سلیمان (وزیر اوقاف جمهوری یمن)، که در دستیابی به کتابخانه دانشگاه بزرگ یمن، یاری‎رسان بوده‎اند، تشکر کرده‎اند و مراتب سپاس‎گزاری‎اشان را از استاد رضوان سید (مدیر انتشاراتی در بیروت) ابراز کرده‎اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19484/1/22 ر.ک: همان، صفحه ک]</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش