أخلاق النبي و آدابه: تفاوت میان نسخه‌ها

گاهی اسناد بدون ذکر متن (فقط سند ذکر شده) در کتاب آمده است و این در مواردی است که حدیث موردنظر با حدیث قبلی مماثلت یا مشابهت دارد؛ مثل حدیث‎های شماره (3، 64، 230، 232، 241، 243، 275، 302، 335، 336، 376، 443، 449، 513، 514، 557، 580 و...). همچنین گاهی نویسنده، با یک اسناد، بیش از یک حدیث را نقل می‎کند؛ مانند حدیث‎های شماره 158 و 183. او در برخی موارد، یک حدیث را با همان سند و متن در دو موضع مختلف از کتاب ذکر کرده است؛ برای نمونه می‎توان احادیث شماره 174، 152، 173 و 168 را ذکر کرد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39799/1/49 ر.ک: همان]</ref> گاهی یک روایت معروف از دو استاد از اساتیدش نقل می‎شود. درباره [[ابوالشیخ، عبدالله بن محمد|ابو الشیخ]] معروف است که او در سیاق اسانید مدلس است(تدلیس در شیوخش) و این امر در روایتش از شیوخش مانند ابن ابی حاتم، بزار، عبدان اهوازی ظاهر است که البته قدحی برای وی به‎حساب نمی‎آید.<ref>ر.ک: همان</ref>

در رابطه با سیاق متون کتاب، او ابوابی را وضع کرده و هر آنچه را از احادیث شاهد او در ارتباط با موضوعش(اخلاق و آداب پیامبر(ص)) بوده، تحت این ابواب داخل کرده است. سعی وی در این امر بر این بوده است که تمام آنچه در موضوع موردنظر از روایات وارد شده را ذکر کند. در این کتاب احادیث مرفوعه‌ای وارد شده که بر چیزی حدود 885 حدیث بالغ می‎شود و احادیث مقطوعه این اثر نزدیک به پنج حدیث است(به احادیث شماره 205، 470، 578، 630 و 668 نگاه کنید) در این اثر پنج خبر نقل شده که سند آن به پیامبر ختم نمی‎شود؛ احادیث شماره 102، 104، 493، 598 و 864. اهتمام مؤلف بر گردآوری احادیث و نقل آن بوده و صحبتی از مسائلی که مرتبط با علوم حدیث نمی‎کند. او همچنین متعرض شرح موارد غریب نیز نمی‎گردد. در کتاب دو حدیث آمده که از مضمونشان بوی موضوع بودن می‎آید که عبارتند از احادیث شماره 670 و 808.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39799/1/49 ر.ک: همان]</ref>

نسائی و دیگران نیز کتاب‎هایی دراین‎ارتباط نوشته‌اند، نسائی در کتابش «عمل اليوم و الليلة»، بیشتر به آداب و ادعیه پیامبر(ص) پرداخته است، اما کتاب حاضر از ابوالشیخ هم مواردی را که نسائی در کتابش ذکر کرده داراست و هم برخی اخلاقیات و آداب مانند صفت لباس پیامبر(ص) و آلاتی که استفاده می‎کرد؛ مانند انگشتری که در زمان سلامت [یا صلح] در دست می‎کرد و یا آداب حرب و جنگ؛ مانند پرچم و البسه مانند عمامه و قمیص و حالت موی پیامبر(ص) را هم ذکر کرده است، هرچند کتاب نسائی از لحاظ سندی از این کتاب قوی‎تر است. در این کتاب(اخلاق النبی) راویان ضعیف زیادی و گاهی متروک و حتی وضّاع، مشاهده می‎شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39799/1/50 ر.ک: همان، ص50-51]</ref> همچنین ابن سنی احمد بن محمد بن اسحاق نیز کتابی با همین عنوان عمل الیوم و اللیلة دارد، او نیز با ابوالشیخ در این نکته مشابهت دارد که روایات ضعیفی را ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39799/1/51 ر.ک: همان، 51]</ref>

محقق در مقام مقایسه این کتاب با سایر کتاب‎ها، چند کتاب دیگر را نیز با این اثر که در این موضوع نگاشته شده‌اند ذکر می‎کند و در مقام جمع‎بندی می‎نویسد: «و خلاصة القول ان کتاب اخلاق النبی(ص) و آدابه هو اشمل الکتب المؤلفة فی بابه و أن کانت درجات اغلب الاحادیث فیه ضعیفة، و منها ما هو شدید الضعف، فهی و إن کانت کذلک الا انها باسناد ابی الشیخ فقط، و قد صح اکثرها من طرق اخری فاغلب متونها صحیح او حسن و الله اعلم.»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39799/1/52 همان، ص52]</ref> یعنی کتاب اخلاق النبی(ص) و آدابه از ابن شیخ جامع‎ترین کتاب‎هایی است که در این باب نوشته شده است و بااینکه احادیث ضعیفی را ذکر کرده اما چون این احادیث ضعیف فقط از جانب خود [[ابوالشیخ، عبدالله بن محمد|ابو الشیخ]] هستند و در جاهای دیگر، صحیح آن هست، این امر جبران موارد ضعیف را کرده و لذا این کتاب، کتاب ارزشمندی در این باب می‎باشد.