لفتة الكبد إلی نصیحة الولد: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

کتاب با مقدمه محقق آغاز شده است. وی در ابتدای مقدمه به آیات و روایات که اهمیت موضوع کتاب را می‎رساند استناد کرده است. استناد به آیه 6 سوره تحریم: «ای کسانی که ایمان آورده‎اید، خود را با خانواده خویش از آتش دوزخ نگاه دارید چنان آتشی که مردم (دل‎سخت کافر) و سنگ (خارا) آتش‎افروز اوست». سپس به روایتی از [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] اشاره کرده است: «به خود و خانواده‎تان خیر بیاموزید». البته روایت تتمه‎ای دارد که «و ادبوهم» یعنی آن‎ها را ادب کنید که نیامده است. محقق تعلیم خیر به خود و خانواده را از اساس و پایه‎هایی دانسته که بنای اولین جامعه اسلامی بر آن بنا شده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص4</ref>‎.

سپس به وصیت پیامبر(ص) به فاطمه(س) اشاره کرده است: «ای فاطمه! خود را [با ایمان و عمل صالح] از جهنم نجات بده دست من چیزی نیست که تو را نجات بدهم». پس‎ازآن وصیت آنحضرت به عبدالله بن عباس را متذکر شده و بهره عبدالله بن عباس از این وصیت را بسیار عظیم دانسته به‎گونه‎ای که او را تبدیل به عالم زمانه‎ و شارح قرآن و «ربانی هذه الامة» کرده است<ref>ر.ک: همان، ص5-4</ref>‎. در قرآن کریم واژه ربانی وجود دارد. کلمه‎ ربانی، منسوب به رب است که [[امام على(ع)|امام‎ علی(ع)]] می‎‎فرماید: «انا ربانی‎ هذه‎ الامه»؛ و در جای دیگری می‎فرمایند: «عالم ربانی و متعلم علی سبیل النجاة». راغب در مفردات درباره‎ این‎ واژه‎ می‎گوید: ربانی به کسی اطلاق می‎شود‎ که‎ نفسش‎ را‎ با عمل‎ پرورش بدهد و علم را به کمال برساند و درعین‎حال باعث توسعه علم و مسائل علمی بشود<ref>ر.ک: شریعتی، سید صدرالدین، ص69</ref>‎.

این وصیت امام به عبدالله -که از سوی امامی است که ذکرش گوش‎ها را پر کرده و شایسته است که «واعظ آفاق و مایه افتخار عراق» بر او اطلاق شود- چه بسیار چشمانی را تر و قلب‎هایی را نرم کرده است. فواید آن بسیار عظیم است. غافلون با آن متذکر، جاهلان آگاه و گناهکاران تائب می‎شوند<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5</ref>‎.

اشرف عبدالمقصود در ادامه مقدمه، شرح‎حال ابن جوزی و پسرش ابوالقاسم بدرالدین علی بن جوزی را به‎اختصار با ذکر اسم، نسب، مولد، وفات، اساتید و شاگردان و تألیفات هر یک مورد بررسی قرار داده است. در انتهای آن نیز تذکر داده که برخی ابوالقاسم علی را با برادرش اشتباه گرفته‎اند و گمان کرده‎اند که او در واقعه تتار کشته شده درحالی‎که آن‎که در آن واقعه کشته شد برادرش یوسف محی‎الدین است<ref>ر.ک: همان، ص22</ref>‎.

ابن جوزی مقدمه اثرش را با حمد الهی و ذکر آیه چهلم سوره ابراهیم -که آنحضرت از خداوند درخواست نمود که خود و فرزندانش را برپادارنده نماز قرار بدهد- آغاز کرده است. سپس انگیزه خود از نگارش رساله را این‎گونه توضیح می‎دهد: چون شرف ازدواج و طلب فرزند را دانستم، قرآن را ختم کردم و از خداوند مسئلت نمودم که ده فرزند به من عنایت کند؛ پس خداوند به من پنج پسر و پنج دختر عطا کرد. از دختران دو تن مردند و از پسران نیز چهار تن مردند و تنها ابوالقاسم باقی ماند. پس از خداوند خواستم که او را خلف صالح قرار دهد. سپس در او به استعداد تلاش در طلب علم پی بردم؛ پس این رساله را برای او نوشتم تا او را به پیمودن راه خود در کسب علم تشویق و به پناه بردن به توفیق دهنده متعال راهنمایی کنم. با علم به این‎که کسی را که او توفیق دهد خوار نمی‎شود و کسی را که او ارشاد کند گمراه نمی‎شود<ref>ر.ک: همان، ص27-25</ref>‎.

وی رساله خود را با عبارت «بدان ای فرزندم» آغاز کرده می‎نویسد: ای فرزندم بدان که آدمی به عقل از دیگر موجودات متمایز نشده جز برای آنکه به‎مقتضای عقل عمل کند؛ پس عقلت را حاضر کن و فکرت را به کار بگیر و با خودت خلوت کن. با استفاده از برهان، آگاهی پیدا کن که تو مخلوق مکلفی هستی که فرایضی بر تو واجب شده است که باید بجای آوری و دو فرشته، سخن و فکر تو را محاسبه می‎کنند... <ref>ر.ک: متن کتاب، ص28</ref>‎.

او سپس با لفظ «بدان» باز بر ادای فرایض و اجتناب از محارم تأکید می‎‎کند و سزای تجاوز از حدود الهی را آتش جهنم می‎داند. پس‎ازآن با بدان سوم بر این نکته تأکید می‎کند که نهایت خواسته مجتهدین و تلاشگران، طلب فضائل است؛ لکن فضائل متفاوت است: گروهی از مردم فضائل را زهد در دنیا و گروهی از ایشان اشتغال به تعبد می‎دانند؛ اما در حقیقت فضیلت کامل جمع بین علم و عمل است که اگر حاصل شوند صاحبشان را تا رسیدن به شناخت خالق بالا می‎برند و او را به سمت محبت و خشیت و شوق به او حرکت می‎دهند و مقصد موردنظر همین است<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>‎.

اولین فصل کتاب به موضوع واجبات و فضائل اختصاص دارد. نویسنده اولین موضوعی که تفکر پیرامون آن را لازم دانسته معرفت خداوند با دلیل است. وی قرآن را بزرگ‎ترین دلیل بر صداقت رسول‎الله(ص) دانسته چراکه خلق از آوردن سوره‎ای مانند سوره‎های آن عاجز هستند. آنگاه‎که وجود خالق و صدق رسول(ص) برایش اثبات شد لازم است که هدایت خود را به شرع بسپارد؛ پس اگر این‎گونه عمل نکند دلالت بر خللی در اعتقاد اوست. پس‎ازآن باید وضو، نماز، زکات، حج و دیگر واجبات را بشناسد و عمل کند<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>‎.

ابن جوزی در فصل دوم کتاب با این عبارت که من برخی از سرگذشت خود را برای تو ذکر می‎کنم تا تلاش مرا در پرهیزکاری و علم‎آموزی مشاهده کنی. او البته این‎ها را تدبیر خداوند نسبت به خود می‎داند<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>‎. در بخشی از این فصل می‎نویسد: کودکان به دجله می‎رفتند و بر پل آن تفریح می‎کردند و من که کودک بودم جدا شده و از مردم کناره گرفته و به علم‎آموزی مشغول می‎شدم<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>‎.

موضوع فصل دیگری از کتاب حفظ اوقات و غنیمت شمردن اوقات است. به گفته او پیشینیان فرصت را غنیمت می‎شمردند؛ مثلاً همس بن حسن تمیمی (متوفی 149ق) در هر شبانه‎روز سه بار ختم قرآن می‎کرد<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>‎.

نویسنده در یکی از فصول کتاب برنامه‎ای برای مطالعه و تحصیل علم با توجه به اوقات نماز ارائه می‎‎دهد. او اگرچه در این فصل بر فرایض و حتی بر نوافل تأکید می‎کند اما در آخر تذکر می‎دهد که «همانا علم افضل از همه نوافل است»<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>‎.

ابن جوزی «سرمایه» فرزندش را کتاب می‎داند؛ آن‎هم کتاب‎هایی که خود برایش نوشته است. او تصریح می‎کند که یک‎صد کتاب نوشته است؛ تفسیر کبیر 20 جلد، تاریخ 20 جلد، تهذیب مسند 20 جلد، تعداد مجلدات باقی آثار نیز کمتر از پنج جلد هستند. البته محقق اثر در پاورقی توضیح می‎دهد که آثار ابن جوزی بیش از این‎هاست و ظاهراً تعداد یک‎صد جلد تا زمان نگارش کتاب حاضر است<ref>ر.ک: همان، ص70-69</ref>‎.

او در خاتمه کتاب خود را از اولاد خلیفه اول دانسته و از کتاب پدر خود قاسم محمد بن عبدالرحمن بن ابوبکر بن محمد بن ابوبکر «[[صفة الصفوة]]» نام برده است. سپس ابراز امیدواری کرده با آن‎که پیشینیانش به تجارت مشغول بودند و غیر از او کسی به کسب علم و دانش نپرداخته است فرزندش به تحصیل علم بپردازد<ref>ر.ک: همان، ص78-77</ref>‎.

# ذکر ضبط و شکل احادیث و آثار و اشعار و برخی کلمات رساله<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص7</ref>‎.

[[رده:کتاب‌شناسی]]

[[رده:قربانی-باقی زاده]]