۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(لینک درون متنی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک =978-977-5017-22-2 | | شابک =978-977-5017-22-2 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =35478 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
'''متشابه القرآن'''، اثر [[طريثيثي، رکن‌الدين|رکنالدین ابوطاهر طریثیثی]] (حدود قرن 5)، کتابی است درباره تفسیر و عقاید از دانشمندی معتزلی که توسط [[سالمي، عبدالرحمن بن سليمان|عبدالرحمن بن سلیمان سالمی]] مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | '''متشابه القرآن'''، اثر [[طريثيثي، رکن‌الدين|رکنالدین ابوطاهر طریثیثی]] (حدود قرن 5)، کتابی است درباره تفسیر و عقاید از دانشمندی معتزلی که توسط [[سالمي، عبدالرحمن بن سليمان|عبدالرحمن بن سلیمان سالمی]] مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. | ||
موضوع کتاب، آیات متشابه قرآن است و نویسندهای معتزلی آن را نگاشته است. به احتمال زیاد، این اثر جزء کتابهایی بوده که از سوی زیدیان ایرانی یا یمنی از ایران و به احتمال ضعیف از عراق، به یمن آورده شده بوده است<ref>ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص50</ref>. | موضوع کتاب، آیات متشابه قرآن است و نویسندهای معتزلی آن را نگاشته است. به احتمال زیاد، این اثر جزء کتابهایی بوده که از سوی زیدیان ایرانی یا یمنی از ایران و به احتمال ضعیف از عراق، به یمن آورده شده بوده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1994/50 ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص50]</ref>. | ||
گرایش نویسنده کتاب نوعی اعتزال بصری و بهشمی است. با این وصف در طول کتاب تنها در موارد محدودی این نوع گرایش در تمایز با گرایش بغدادی و یا غیر بهشمی به ظهور پیوسته است. ازآنجاکه بر شیئیت معدوم تکیه میکند معلوم است که تحت تأثیر مکتب ابوالحسن بصری نبوده است؛ اما از دیگر سو در کتاب از ابوزید بلخی نقل میکند و او را شیخ خود میخواند. ازآنجاکه ابوزید بلخی یک متکلم معتزلی نبوده، این امر نشان میدهد که ابوطاهر به سنتی از معتزلیان خراسان دلبسته بوده که شاید ابوزید بلخی را از خود میدانسته و بدو و گرایشهای او تعلق خاطر داشتهاند<ref>ر.ک: انصاری، حسن، پایگاه بررسیهای تاریخی</ref>. | گرایش نویسنده کتاب نوعی اعتزال بصری و بهشمی است. با این وصف در طول کتاب تنها در موارد محدودی این نوع گرایش در تمایز با گرایش بغدادی و یا غیر بهشمی به ظهور پیوسته است. ازآنجاکه بر شیئیت معدوم تکیه میکند معلوم است که تحت تأثیر مکتب ابوالحسن بصری نبوده است؛ اما از دیگر سو در کتاب از ابوزید بلخی نقل میکند و او را شیخ خود میخواند. ازآنجاکه ابوزید بلخی یک متکلم معتزلی نبوده، این امر نشان میدهد که ابوطاهر به سنتی از معتزلیان خراسان دلبسته بوده که شاید ابوزید بلخی را از خود میدانسته و بدو و گرایشهای او تعلق خاطر داشتهاند<ref>[http://ansari.kateban.com/post/2667 ر.ک: انصاری، حسن، پایگاه بررسیهای تاریخی]</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مقدمه محقق به شرح حال نویسنده گمنام کتاب و توضیح این اثرش اختصاص یافته است. محقق، درباره نویسنده میگوید: فقط به کنیه و لقب و نسبتش، با استفاده از نسخ خطی از این اثر دست یافتیم<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص18</ref>. اینکه او در کجا و در چه عصری زندگی میکرده است، از مسائل اختلافی است<ref>ر.ک: همان، ص20-25</ref>. | مقدمه محقق به شرح حال نویسنده گمنام کتاب و توضیح این اثرش اختصاص یافته است. محقق، درباره نویسنده میگوید: فقط به کنیه و لقب و نسبتش، با استفاده از نسخ خطی از این اثر دست یافتیم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/18 ر.ک: مقدمه محقق، ص18]</ref>. اینکه او در کجا و در چه عصری زندگی میکرده است، از مسائل اختلافی است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/20 ر.ک: همان، ص20-25]</ref>. | ||
او درباره نام کتاب میگوید: برای این اثر دو نام «متشابه القرآن» و «تفسير متشابه القرآن الكريم» ذکر شده؛ علاوه بر آن، این اثر به نام «تفسير الطريثيثي» نیز مشهور است<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>. | او درباره نام کتاب میگوید: برای این اثر دو نام «متشابه القرآن» و «تفسير متشابه القرآن الكريم» ذکر شده؛ علاوه بر آن، این اثر به نام «تفسير الطريثيثي» نیز مشهور است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/28 ر.ک: همان، ص28]</ref>. | ||
محقق، سپس از سیر مطالب کتاب و روش نویسنده سخن به میان میآورد. وی به روش نویسنده در نگارش، اعتراض نموده و میگوید: روش نویسنده با آنچه عرف از آن متابعت مینماید قدری متفاوت است؛ زیرا آنچه در نگارش آثار معروف است، تقسیم کتاب به ابوابی است که فصولی در تحت آن وجود دارد، اما در این کتاب، خلاف آن به چشم میخورد<ref>ر.ک: همان، ص32</ref>. در ادامه از دیگر معایب این اثر یاد میکند<ref>ر.ک: همان، ص32-35</ref>. | محقق، سپس از سیر مطالب کتاب و روش نویسنده سخن به میان میآورد. وی به روش نویسنده در نگارش، اعتراض نموده و میگوید: روش نویسنده با آنچه عرف از آن متابعت مینماید قدری متفاوت است؛ زیرا آنچه در نگارش آثار معروف است، تقسیم کتاب به ابوابی است که فصولی در تحت آن وجود دارد، اما در این کتاب، خلاف آن به چشم میخورد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/32 ر.ک: همان، ص32]</ref>. در ادامه از دیگر معایب این اثر یاد میکند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/32 ر.ک: همان، ص32-35]</ref>. | ||
مؤلف در آغاز هر فصل، الزامات اقوال مخالفان را بررسی کرده است. وی عمدتاً در مباحث خود به شعر، لغت و گاهی نقل حدیث توجه دارد و در مقدمه مینویسد که اختلافات مذاهب به دلیل اختلاف در تأویل است و به همین دلیل وی به نگارش این کتاب اقدام کرده تا در ابواب متعلق به کلام، فنون مختلف آیات متشابه را بررسی کند. وی مینویسد که فقط به ابواب کلامی بسنده میکند و به اختلافات فقهی و آیات متشابه در اینباره نمیپردازد. همچنین مؤلف در مقدمه تصریح میکند که کتابی را پیش از خود نیافته است که در این موضوع کامل باشد، بلکه هریک از نویسندگان پیشین، به موضوعی خاص توجه نشان داده است؛ برای مثال آنچه درباره جبر یا عصمت انبیا نوشته شده است<ref>ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص52</ref>. | مؤلف در آغاز هر فصل، الزامات اقوال مخالفان را بررسی کرده است. وی عمدتاً در مباحث خود به شعر، لغت و گاهی نقل حدیث توجه دارد و در مقدمه مینویسد که اختلافات مذاهب به دلیل اختلاف در تأویل است و به همین دلیل وی به نگارش این کتاب اقدام کرده تا در ابواب متعلق به کلام، فنون مختلف آیات متشابه را بررسی کند. وی مینویسد که فقط به ابواب کلامی بسنده میکند و به اختلافات فقهی و آیات متشابه در اینباره نمیپردازد. همچنین مؤلف در مقدمه تصریح میکند که کتابی را پیش از خود نیافته است که در این موضوع کامل باشد، بلکه هریک از نویسندگان پیشین، به موضوعی خاص توجه نشان داده است؛ برای مثال آنچه درباره جبر یا عصمت انبیا نوشته شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1994/52 ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص52]</ref>. | ||
در فصل اول، از اصول تأویل درست و موضوع آیات متشابه بهطور کلی سخن به میان آورده است. فصل دوم، درباره توحید و موضوع آیات تشبیهی قرآن است. مؤلف به عقاید اشعریان و حنابله و حشویه در باب توحید اشاره میکند. تقریباً از اواخر قرن چهارم، انتقاد از عقاید [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] با مطرح ساختن اصطلاح اشاعره آغاز شد. در آغاز، مخالفان بیشتر با عنوان ابن ابیبشر از ابوالحسن یاد میکردند و در کتابهای معتزلیانی، مانند قاضی عبدالجبار این نکته قابل مشاهده است. مؤلف ما گاه در بررسی عقاید [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] از همین نام اشعری استفاده کرده است. | در فصل اول، از اصول تأویل درست و موضوع آیات متشابه بهطور کلی سخن به میان آورده است. فصل دوم، درباره توحید و موضوع آیات تشبیهی قرآن است. مؤلف به عقاید اشعریان و حنابله و حشویه در باب توحید اشاره میکند. تقریباً از اواخر قرن چهارم، انتقاد از عقاید [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] با مطرح ساختن اصطلاح اشاعره آغاز شد. در آغاز، مخالفان بیشتر با عنوان ابن ابیبشر از ابوالحسن یاد میکردند و در کتابهای معتزلیانی، مانند قاضی عبدالجبار این نکته قابل مشاهده است. مؤلف ما گاه در بررسی عقاید [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] از همین نام اشعری استفاده کرده است. | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
فصل نهم، درباره مباحث «دقيق الكلام» است که موضوعات متنوعی در آن طرح شده که عمده آنها برخلاف عنوان فصل، به مباحث «دقيق الكلام» مرتبط نیست، بلکه مباحثی مانند خلق قرآن و معراج و عذاب قبر و مسئله عروج مسیح و موارد بسیار متنوع و غیر مرتبط با یکدیگر را نیز شامل میشود. مؤلف، مخالف معراج به معنای صعود پیامبر اکرم به آسمان است و آن را تنها در حد اسراء میداند. صعود مسیح به آسمان را نیز رد میکند و اشاره قرآن را به معنای مرگ مسیح میداند. عذاب قبر را هم به معنای عذاب روح تنها در قبر رد میکند و آن را به شرط بازگشت روح به جسد و تحمل عذاب محتمل میداند. بخش «دقيق الكلام» در مجموع 23 باب است. | فصل نهم، درباره مباحث «دقيق الكلام» است که موضوعات متنوعی در آن طرح شده که عمده آنها برخلاف عنوان فصل، به مباحث «دقيق الكلام» مرتبط نیست، بلکه مباحثی مانند خلق قرآن و معراج و عذاب قبر و مسئله عروج مسیح و موارد بسیار متنوع و غیر مرتبط با یکدیگر را نیز شامل میشود. مؤلف، مخالف معراج به معنای صعود پیامبر اکرم به آسمان است و آن را تنها در حد اسراء میداند. صعود مسیح به آسمان را نیز رد میکند و اشاره قرآن را به معنای مرگ مسیح میداند. عذاب قبر را هم به معنای عذاب روح تنها در قبر رد میکند و آن را به شرط بازگشت روح به جسد و تحمل عذاب محتمل میداند. بخش «دقيق الكلام» در مجموع 23 باب است. | ||
فصل دهم درباره اصول فقه و فتواست، که در این بخش به برخی مباحث علم اصول فقه پرداخته است که به دلیل آنکه دیدگاه معتزلی نسبتاً کهنی را مطرح میکند، حائز اهمیت است<ref>ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص51-52</ref>. | فصل دهم درباره اصول فقه و فتواست، که در این بخش به برخی مباحث علم اصول فقه پرداخته است که به دلیل آنکه دیدگاه معتزلی نسبتاً کهنی را مطرح میکند، حائز اهمیت است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1994/51 ر.ک: انصاری قمی، حسن، ص51-52]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
محقق میگوید: برای این اثر به هشت نسخه خطی دست یافته که چهار نسخه آن در یمن، دو نسخه در عمان و یک نسخه آن در آمریکا بوده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص36</ref>. ایشان هرکدام از این نسخه‌ها را با نام اختصاری و رمزی نامگذاری میکند و در پاورقی به اختلاف آن نسخه‌ها، با آن علائم رمزی اشاره میکند. | محقق میگوید: برای این اثر به هشت نسخه خطی دست یافته که چهار نسخه آن در یمن، دو نسخه در عمان و یک نسخه آن در آمریکا بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/36 ر.ک: مقدمه، ص36]</ref>. ایشان هرکدام از این نسخه‌ها را با نام اختصاری و رمزی نامگذاری میکند و در پاورقی به اختلاف آن نسخه‌ها، با آن علائم رمزی اشاره میکند. | ||
ایشان درباره نسخ خطی میگوید: در این نسخه‌ها تصحیف و تحریفهای زیادی به چشم میخورد؛ علاوه بر آن اشتباهات نحوی، استفاده از الفاظ ضعیف و قلیل الاستعمال در لغت عرب نیز در آن فراوان یافت میشود. سپس به نمونههایی از این اشکالات اشاره میکند<ref>ر.ک: همان، ص42-46</ref>. | ایشان درباره نسخ خطی میگوید: در این نسخه‌ها تصحیف و تحریفهای زیادی به چشم میخورد؛ علاوه بر آن اشتباهات نحوی، استفاده از الفاظ ضعیف و قلیل الاستعمال در لغت عرب نیز در آن فراوان یافت میشود. سپس به نمونههایی از این اشکالات اشاره میکند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/42 ر.ک: همان، ص42-46]</ref>. | ||
در ابتدای کتاب، تصاویری از چند نسخه خطی این اثر به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>ر.ک: ص49-59</ref>. | در ابتدای کتاب، تصاویری از چند نسخه خطی این اثر به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35478/1/49 ر.ک: ص49-59]</ref>. | ||
فهرست محتویات و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. | فهرست محتویات و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
==منبع مقاله== | ==منبع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# انصاری، حسن، «چاپ کتاب متشابه القرآن از یک نویسنده معتزلی»، پایگاه بررسیهای تاریخی (مقالات و نوشتههای حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)، | #[http://ansari.kateban.com/post/2667 انصاری، حسن، «چاپ کتاب متشابه القرآن از یک نویسنده معتزلی»، پایگاه بررسیهای تاریخی (مقالات و نوشتههای حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)]، | ||
#: | #[[:noormags:34435|انصاری قمی، حسن، «تحفهای گرانقدر از کاشمر»، کتاب ماه دین، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 102 و 103، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)]]. | ||
== وابسته‌ها == | == وابسته‌ها == | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۳: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده: 25 مهر الی 24 آبان(97)]] | ||
[[رده:سال97-25مهر الی24 آبان]] | [[رده:سال97-25مهر الی24 آبان]] | ||