اخلاق محتشمی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اخلاق محتشمى'''، اثر [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير‌ الدين طوسى]] و به زبان فارسی است. اين کتاب، در موضوعات مختلف اخلاقى است و پند و اندرز و سخنان حكيمانه و امثال و تمثيلات فراوان در آن به چشم مى‌خورد و جنبه عملى آن از جنبه نظريش بيشتر است و یک دوره اخلاق اسلامى كه رنگ تشيع دارد، از آن آشكار و هویداست.

کتاب، داراى چهل باب است. شيوه تأليف اين کتاب، چنان است كه نخست، درباره هر موضوع، آيه‌هايى از قرآن، سپس احاديث نبوى، آن‌گاه كلام حكما ذكر مى‌شود.

خواجه، در اين کتاب، علاوه بر آيات و احاديث، از رأى‌ها و گفته‌هاى بوذرجمهر، انوشيروان، روشنك دختر دارا و مانند اينها و از گفته‌هاى سقراط، افلاطون، [[ارسطو]]، ديوجانس، اسكندر، فيثاغورث و... نيز بهره برده است. وى كوشيده است بدون هيچ تعصبّى همه آراى برگزيده و صحيح را درباره اخلاق نظرى از كليه منابعى كه در عصر او در دست‌رس دانشمندان بوده است، خواه قرآن كريم و احاديث نبوى و خواه عقايد صوفيان و زاهدان و خواه انديشه‌هاى ایرانيان باستان و فيلسوفان هند و يونان، گرد آورد و به ویژه از گفته‌هاى اخوان الصفا و سخنان داعيان فرقه اسماعيليه، بسيار استفاده كرده است. مرحوم دانش‌پژوه به نقل از يادنامه خواجه نصير، يادآورى نموده كه «خواجه به جنبه انسانى، بيشتر اهميت مى‌داد و آزادانديش بود و مزه آزادى فيلسوفانه را چشيده و با همه گونه دانشمندان از اسماعيلى و شيعى و سنّى نشست و برخاست داشت و به آنها احترام مى‌گذاشت و چندان تعصّب مذهبى روا نمى‌داشت».

با تمامى اين اوصاف، وى در کتاب، به ویژه در باب‌هاى دوم و سوم، اعتقاد خویش را به تشيع نشان داده است و بى‌نظرى و عدم تعصب او در نقل گفته‌هاى داعيان و حكيمان و فيلسوفان، دليل بر مشرب حكيمانه و وسعت نظر و پيروى از روش علمى در تأليف کتاب است.

پس از پایان يافتن ابواب چهل‌گانه کتاب اخلاق محتشمى، سه نوشته ديگر با نام‌هاى زير ذكر شده است: 1- «ترجمه الادب الوجيز للولد الصغير» كه اصل آن از [[ابن‌مقفع، عبدالله بن دادویه|ابن مقفع]] و ترجمه آن از خواجه است و در موضوع پندها و دستورهايى است به كودكان و جوانان، درباره خوى‌ها و آيين‌هاى زندگى و... 2- «رساله در تولّى و تبرّى» كه در آن، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] مسئله تولّى و تبرّى را كه از نشانه‌هاى تشيّع است، به شيوه فلسفى تجزيه و تحليل مى-كند. نكته قابل توجه اينكه نثر اين رساله، با ديگر رساله‌هاى وى بسيار متفاوت است و جنبه علمى آن بر جنبه ادبى غلبه دارد، زيرا نویسنده از هر روشى كه به تصنّع انجامد، در اين رساله، پرهيز مى‌كند و حتى از عطف‌هاى تفسيرى مكرّر و ناسودمند، دورى مى‌جوید. در اين رساله، اسلوب نثر خواجه، چنان است كه بيشتر كلمه‌ها و فعل‌ها را با پيشوندهای «فرا» و «باز» و «در» به معنى‌هاى مختلف به كار مى‌برد و گاه به شيوه تازى، مفعول مطلق نوعى به كار مى‌گيرد.3- «مقالة في فضائل [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين على(ع)]]» كه در آن، حديث‌هاى فراوانى در فضيلت على(ع)، گرد آمده و یک نمونه از آن اين است كه طبق روايتى از پيامبر(ص)، [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]]، با چهار تن از پيامبران نخستين (نوح، ابراهيم، موسى و عيسى(ع)) برابر است.