الأدوية المفردة في كتاب «القانون في الطب» لابن سينا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الادوية المفردة في كتاب «القانون في الطب''' ل[[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]»، به زبان عربى، یکى از بخش‌هاى كتاب قانون و درباره ادويه‌شناسى است. شناخت ادويه مفرده، از آن جهت بااهميت است كه درمان بيمارى‌ها از یک‌سو و ساخت داروهاى مركب (قرابادين) از سوى ديگر، مبتنى بر شناخت ادويه مفرده است؛ ازاين‌رو، پزشکان بسيارى در اين باره دست به تأليف زده‌اند. [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] نيز بخشى از كتاب «قانون» را به اين مهم اختصاص داده است.

در اين ميان، شخصى به نام سليمان بن احمد - كه البته هيچ اطلاعى از زندگى و سطح معلومات او نداريم - مباحث ادويه‌شناسى كتاب «قانون» را استخراج كرده و كتاب جداگانه‌اى را در اين موضوع تحرير نموده است. وى در اين باره مى‌گويد: «فهذه مفردات استخرجتها من كتاب «القانون» لابى على بن سينا لئلا ينسانى من نظر اليها في الدعاء و المرجو من الله تعالى ان يغفر لى و لوالدى يوم الجزاء، لانه تعالى كثير العفو و العطاء و انا العبدالفقير الى الملك العلام الصمد سليمان بن احمد عفى عنها بلطفه السرمد (الادوية المفردة في كتاب القانون في الطب، ص29).

كتاب، داراى 28 فصل است كه اين فصول، مطابق ترتيب حروف ابجد (ا، ب، ج، د، ه، و، ز، ح، ط، ى، ك، ل، م، ن، س، ع، ف، ص، ق، ر، ش، ت، ث، خ، ذ، ض، ظ، غ)، منظم شده‌اند.

سليمان بن احمد، بدون شماره‌گذارى تكه‌هايى از بخش ادويه‌شناسى كتاب قانون را كنار هم چيده و اين كتاب را تحرير نموده است.

البته وى بسيارى از ادويه مفرده قانون را هم ذكر نكرده است و گويا علاوه بر استخراج مفردات ادويه، اين بخش از قانون را مختصر نيز نموده است. البته او گاه، مطالبى را هم نقل مى‌كند كه نشانى از آنها در قانون نمى‌يابيم.

در اين اثر، ابتدا مفرد مورد نظر معرفى مى‌شود، سپس ماهيت آن، محل يافتن آن، طبيعت آن و فوائد و خواص آن بيان مى‌شود.

در بيان خصوصيات اين اثر كه در حقيقت بخشى از كتاب قانون است، همان چيزى را بايد بگوييم كه در بيان خصوصيات كتاب قانون مى‌گوييم.

اول آنكه منبعى جامع برای شناسايى ادويه مفرده است. اين جامعيت با مقايسه اين بخش از قانون با بسيارى ديگر از كتاب‌هايى كه قبل از قانون به نگارش درآمده است، به‌خوبى روشن مى‌شود؛ كتاب‌هايى همانند كتاب «الحشائش» تأليف ديسقوريدوس و يا «المقالة في الادوية المفردة» نگاشته [[جالینوس]] و يا «جوامع كتاب الادوية المفردة» [[جالینوس]] كه ثابت بن قره آن را تحرير نموده است.

دوم آنكه على‌رغم جامعيت اين بخش از قانون، از ذكر بسيارى از گياهان و مفرداتى كه كميابند و يا ماهيت آن‌ها به‌درستى معلوم نيست، پرهيز شده است. همچنين از ذكر خواص نادرست آنها - آن هم تنها بر اساس شنيده‌ها و گفته‌هاى عوامانه - اجتناب شده است؛ بنابراین، اين اثر در عين جامعيت، اثرى مختصر است. مقايسه حجم اين اثر با بسيارى از آثار ديگر همچون اختيارات بديعى، صدق مدعاى ما را تأييد مى‌كند.

شايد انگيزه سليمان بن احمد از استخراج ادويه مفرده از كتاب قانون و نگارش اثرى تحت اين عنوان هم به خاطر همين دو خصوصيت باشد.

محقق اين اثر، ابتدا مقدمه‌اى كوتاه پيرامون جايگاه داروشناسى در طب سنتى، مهم‌ترين كتاب‌هاى نگاشته‌شده پيرامون داروشناسى و شيوه تصحيح اين اثر، نگاشته است.

در تصحيح اين اثر هم با حواشى‌اى كه بر كتاب افزوده و در آخر اثر آمده، به مواضع اختلاف اين اثر با كتاب قانون اشاره مى‌كند. علاوه بر اين، به جايگاه هر مفرد (جلد و صفحه) در قانون اشاره مى‌كند و گاه كلماتى را از متن قانون به اين اثر مى‌افزايد.