أرجوزة في الطب: تفاوت میان نسخه‌ها

مؤلفين و محققین برای آسانى حفظ مطالب علمى، اين مطالب را در قالب سروده‌هايى به دانشجویان اين علوم عرضه مى‌نمودند.

مؤلف، در ابتدا، اين ارجوزه را چنين معرفى مى‌كند:{{شعر}}{{ب|''ابدأ بسم الله في نظم حسن''|2=''ذكر ما جرّبت في طول الزمن''}}{{ب|''ما هو بالطبع و بالخواص''|2=''لكل عام و لكل خاص''}}{{پایان شعر}}

از اين كه اين ارجوزه در چه سالى سروده شده، اطلاعى نداريم.

آنچه در اين ارجوزه به رشته تحرير درآمده است، بيان مطالبى تحت عنوان مجربات است كه مؤلف در هرچند بيت به یک مطلب اشاره مى‌كند.

بيشتر آنچه در اين منظومه به چشم مى‌خورد پيرامون خواص عجيب اشيا و تأثير كواكب و اوضاع فلكى است؛ از جمله در ابتداى ارجوزه آمده است:{{شعر}}{{ب|''فى شولة العقرب نجم توأم''|2=''برأى عين من يراه يعلم''}}{{ب|''اذا رآه امرء اصطحبا''|2=''و اتفقا وداً و ذا تحاببا''}}{{ب|''لا سيما اذ قال ذا محبباً''|2='' بعض لبعض كوكبان كوكبا''}}{{پایان شعر}}

و در آخر اين ارجوزه نيز آمده است:{{شعر}}{{ب|''بالرازيانج النضير الاخضر''|2=''و ارفعه في زجاجة مقدر''}}{{ب|''حتى اذا احتيج الى العلاج''|2=''احضره في ظرف من الزجاج''}}{{ب|''فأكحلا ملسوع ب[[الخلاف]]''|2='' فيخرج السم من الاطراف''}}{{ب|''من حية و لسعة الزنبور''|2='' و هكذا من عقرب ذا عور''}}{{پایان شعر}}

مطالب اين ارجوزه، مطالبى پى در پى و بدون هيچ استدلال و نقد و كنكاش است كه البته اين امر در تمام ارجوزه‌ها امرى طبيعى است.

اين ارجوزه طبى - چنان‌كه در بخش معرفى کتاب گفتيم - از جمله ارجوزه‌هاى منسوب به ابن سينا است؛ يعنى انتساب آن به ابن سينا قطعى نيست، چرا كه در منابع معتبرى كه به شرح حال ابن سينا پرداخته‌اند، به اين ارجوزه اشاره نكرده‌اند.

از سوى ديگر نگاهى به متن اين ارجوزه نشان مى‌دهد كه اين ارجوزه حاوى مطالب علمى و قابل استفاده‌اى نيست. آنچه در اين ارجوزه بيشتر به چشم مى‌خورد مطالبى پيرامون خواص عجيب و شگفت انگيز اشيا و اوضاع فلكى است. اين مطالب بيشتر به مباحث علوم غريبه شباهت دارد تا مباحثى كه از قلم یک طبيب نام‌دار تراوش كرده باشد.

از سوى ديگر مقايسه اين ارجوزه با الفيه طبى كه انتساب آن به ابن سينا حتمى‌تر به نظر مى‌رسد، بيان‌گر اين مطلب است كه سراينده اين ارجوزه چندان از ذوق سليم و قدرت شاعرى برخوردار نبوده؛ از اين رو حتى چينش قافيه‌هاى اين ارجوزه، داراى اشكال است(رك بيت دوم ارجوزه) و اين امر نيز انتساب ارجوزه را به ابن سينا بيشتر دچار ترديد مى‌كند.

به نظر مى‌رسد شخصى گمنام كه داراى اندك ذوقى بوده، نسخه‌هايى نه چندان قابل توجه را كه در ميان آثار ابن سينا به نظرش جالب آمده در قالب اين ارجوزه به نظم كشيده است و از آن‌جا كه منبع مطالب آن، نگاشته‌هاى ابن سينا است آن را مستقيماً به ابن سينا نسبت داده است.

به هر حال بررسى اين ارجوزه نيازمند مقايسه و مقارنه بين اين منظومه و آثار ديگر ابن سينا است.

نسخه مورد استفاده از اين ارجوزه، نسخه‌اى است كه مرحوم [[نراقی، احمد بن محمدمهدی|ملا احمد نراقى]] در کتاب خزائن خود نقل كرده است.

اين ارجوزه از صفحه 126 کتاب خزاين شروع شده و در صفحه 130 اين کتاب پایان مى‌پذيرد.