أحكام القرآن (شافعی): تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۵ نوامبر ۲۰۱۸
جز
جایگزینی متن - ' اين ' به ' این '
جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین')
جز (جایگزینی متن - ' اين ' به ' این ')
خط ۳۱: خط ۳۱:
}}
}}


'''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده اين رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسین بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.
'''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسین بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.


مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در اين کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.
مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.


روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در اين بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى ناميد نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.
روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى ناميد نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.


لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
خط ۴۲: خط ۴۲:
#استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان ''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه» '''.<ref>همان</ref>
#استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان ''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه» '''.<ref>همان</ref>
#برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گيرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».<ref>همان، ص31 و 32</ref>
#برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گيرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».<ref>همان، ص31 و 32</ref>
#در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده ''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» ''' مى‌گوید: «از اين آيه فهميده مى‌شود كه منى، پاك است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاك هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاكى آن دارد.
#در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده ''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» ''' مى‌گوید: «از این آيه فهميده مى‌شود كه منى، پاك است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاك هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاكى آن دارد.
همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاك قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاك بود و همين دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاك است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.<ref>همان، ص81 و 82</ref>
همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاك قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاك بود و همين دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاك است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.<ref>همان، ص81 و 82</ref>
#درباره آيه 107 سوره اسراء ''' «يخرّون للأذقان سجدا» ''' مى‌گوید: «منظور سجود است به اين صورت كه شخص بر زمين افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».<ref>همان، ص71</ref>
#درباره آيه 107 سوره اسراء ''' «يخرّون للأذقان سجدا» ''' مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمين افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».<ref>همان، ص71</ref>
#آيه 56 سوره احزاب ''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» ''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.<ref>همان، ص71 و 72</ref>
#آيه 56 سوره احزاب ''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» ''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.<ref>همان، ص71 و 72</ref>


خط ۵۰: خط ۵۰:




در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت اين عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولين كسى كه در اين زمينه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌النديم معلوم مى‌شود كه او اولين مصنف و مؤلف در اين زمينه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همين زمينه کتابى نگاشته است.
در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولين كسى كه در این زمينه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌النديم معلوم مى‌شود كه او اولين مصنف و مؤلف در این زمينه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همين زمينه کتابى نگاشته است.


پس از اين دو، نگارش احكام القرآن در ميان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.
پس از این دو، نگارش احكام القرآن در ميان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.


==مقدمه‌هاى احكام القرآن==
==مقدمه‌هاى احكام القرآن==




اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى اين اثر، نوشته است.
اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.


==نسخه شناسى==
==نسخه شناسى==
خط ۶۴: خط ۶۴:
اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.
اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.


چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمية بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از اين چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.
چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمية بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.


==پانویس==
==پانویس==
۶۱٬۱۸۹

ویرایش