أفضل التواريخ: تفاوت میان نسخه‌ها

نشر تاريخ ايران

از فصول ديگر در مجلدات افضل‌التواريخ، جغرافياى ايالات شش گانه ايران، ترجمه سفرنامه ميسو بابن و هوسه فرانسوى، شرح حال صفى عليشاه و ترجمه بخش‌هايى از اعلام‌الناس بما وقع للبرامكه من بنى عباس ياد كردنى است. افضل‌الملك در مطاوى اثر خود، گاه اصطلاحات ديوانى را معنى و شرح مى‌كند، تا پس از منسوخ شدن، برای آيندگان ناآشنا نباشد. نيز در هر مجلد افرادى را نام مى‌برد كه سمت‌هاى وزارت يا پيشكارى يا حكومت ايالات را داشته‌اند يا به دريافت لقب يا عنوان جديد نايل گشته‌اند.

افضل‌التواريخ، در پرتو گرايش مؤلف آن به حق‌گویى، از اخبار مهم و پشت پرده خالى نيست. افضل‌الملك خود را از مورخان رسمى و متملق برتر مى‌شمارد و به صراحت مى‌گوید كه از دوره صدرات امين‌السطان يا ديگر صدراعظم‌ها همچنان كه از دوران معزولى آنان به انصاف سخن رانده است. هر چند اين ادعا خالى از مبالغه نيست، شيوه اين مورخ با سبک مورخان ديگر آن روزگار، چون هدايت به ویژه سپهر، فرق دارد. افضل‌الملك حتى در چند مورد، به انتقاد از دولت و تلویحا از شاه پرداخته است، مضرات استقراض دولت ايران از دول خارجه را برشمرده و از ايجاد مراكز صنعتى و كارخانه به دست كمپانى‌هاى خارجى انتقاد كرده است. به نظر او پيش از تاسيس كارخانه‌هايى مثل قندسازى يا كبريت‌سازى، كارخانه ماشين سازى و ريخته‌گرى در ايران ايجاد شود تا به وارد كردن كليه تجهيزات كارخانه‌هاى مذكور از خارج نيازى نباشد. وى از تمدن دولت غرب و استغراق آن در ماديات نيز انتقاد كرده است. همچنين افضل‌الملك به مواجب هنگفتى كه رجال آن دوره دريافت مى‌كرده‌اند، به سختى اعتراض كرده است. وى، ضمن تمجيد از كفايت و بزرگى كسانى؛ چون عبدالحسين ميرزا فرمانفرما، جاه‌طلبى‌هاى فراوان آنان را آماج فراون ساخته است. در افضل‌التواريخ، از ناصرالملك همدانى به نیکى و به عنوان یکى از سياست‌مداران مطلع و بزرگ عصر مظفرى ياد شده است. اظهار نظر جالب‌تر او درباره دكتر مصدق است، در زمانى كه وى در سال‌هاى آغاز جوانى و گمنامى بوده است.

فرهنگ آثار ايرانى - اسلامى جلد اول.