رسائل سیاسی عصر قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>'
جز (جایگزینی متن - 'فارسي' به 'فارسی')
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۲۹: خط ۲۹:
}}
}}
   
   
'''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمت‎الله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‎فر]] در قالب کتاب چاپ شده است<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>.
'''رسائل سیاسی عصر قاجار'''، به تصحیح و تحشیه [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، مجموعه هفت رساله (سیاست مدن، شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران، ادب وزرا، منهاج العلی، ميزان الملل، رساله در اصلاح امور و ملت متمدن و تشکیلات آن) به زبان فارسی با موضوع تاریخ و علوم سیاسی است. این مجموعه زیر نظر آقایان [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسین نوائی]]، [[رضوانی، محمداسماعیل|محمداسماعیل رضوانی]]، [[زرگري نژاد، غلامحسين|غلامحسین زرگری‎نژاد]]، هاشم آغاجری، سید فرید قاسمی، عبدالله ناصری طاهری، حشمت‎الله منعم و [[کیان‌فر، جمشید|جمشید کیان‎فر]] در قالب کتاب چاپ شده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص4</ref>.


«این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‎اند...»<ref>ر.ک: درآمد کتاب، ص10</ref>.
«این رساله‎ها هرکدام از زوایای خاص خود به مسائل سیاسی زمانه از قبیل سلطنت، حاکمیت، عدالت، وزارت، اصلاحات ضروری، حکومت قانون، مجلس و غیره پرداخته‎اند...»<ref>ر.ک: درآمد کتاب، ص10</ref>.
خط ۴۷: خط ۴۷:


===شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران===
===شرح عیوب و علاج نواقص مملکتی ایران===
این اثر که گویا در 1275 نوشته شده باشد، از نخستین آثار سیاسی دوره سلطنت ناصری یا کتابچه‎هایی است که اندکی بعد از سقوط میرزا آقاخان نوری و آغاز تمایلات شاه به پیگیری اندیشه‎های اصلاح‎طلبانه امیرکبیر تألیف شده است<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>.
این اثر که گویا در 1275 نوشته شده باشد، از نخستین آثار سیاسی دوره سلطنت ناصری یا کتابچه‎هایی است که اندکی بعد از سقوط میرزا آقاخان نوری و آغاز تمایلات شاه به پیگیری اندیشه‎های اصلاح‎طلبانه امیرکبیر تألیف شده است.<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>.


نویسنده، از مخالفان میرزا ملکم‎‎خان ناظم‎الدوله بوده و در چند جای این اثر ملکم‎‎خان را شیادی می‎داند که قصدش فریب‎کاری است. او در آغاز کتاب تصریح می‎نماید که چون از طریق روزنامه‎های پاریس و انگلیس دریافته که شاه قصد دارد به تحریک طفلکی نادان، یعنی ملکم‎‎خان که چند روزی در خیابان‎های لندن قدم زده و شعبده‎بازی آموخته، قوانین فرنگستان را در ایران اجرا کند، به اندیشه تألیف کتابچه شرح عیوب افتاده و پس از تألیف، آن را از طریق میرزا سعید‎خان برای ناصرالدین شاه ارسال داشته است. از دغدغه‎های اصلی نویسنده در این کتاب، انحطاط و عقب‎ماندگی وطن است<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>.
نویسنده، از مخالفان میرزا ملکم‎‎خان ناظم‎الدوله بوده و در چند جای این اثر ملکم‎‎خان را شیادی می‎داند که قصدش فریب‎کاری است. او در آغاز کتاب تصریح می‎نماید که چون از طریق روزنامه‎های پاریس و انگلیس دریافته که شاه قصد دارد به تحریک طفلکی نادان، یعنی ملکم‎‎خان که چند روزی در خیابان‎های لندن قدم زده و شعبده‎بازی آموخته، قوانین فرنگستان را در ایران اجرا کند، به اندیشه تألیف کتابچه شرح عیوب افتاده و پس از تألیف، آن را از طریق میرزا سعید‎خان برای ناصرالدین شاه ارسال داشته است. از دغدغه‎های اصلی نویسنده در این کتاب، انحطاط و عقب‎ماندگی وطن است.<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>.


===ادب وزرا===
===ادب وزرا===
«رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن نویسنده‎ای با دانش اندک و ادعای دانایی تا عرش. نامش محمدعلی طباطبایی است و ریشه در خاندانی از سادات زواره دارد و خود را حکیم ذوفنون می‎شمارد. رساله را در 27 جمادی‎الاول 1282 به پایان برده و برای ناصرالدین شاه فرستاده است»<ref>همان، ص15</ref>.
«رساله ادب وزرا یا شرح رساله جنگ شیر و فیل، اثری است در اندرز سیاسی و ساخته ذهن نویسنده‎ای با دانش اندک و ادعای دانایی تا عرش. نامش محمدعلی طباطبایی است و ریشه در خاندانی از سادات زواره دارد و خود را حکیم ذوفنون می‎شمارد. رساله را در 27 جمادی‎الاول 1282 به پایان برده و برای ناصرالدین شاه فرستاده است»<ref>همان، ص15</ref>.


به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از رساله‎ای مشتمل بر چهارده مسئله که وی آن را برای ناصرالدین شاه فرستاده بوده و رساله حاضر را به سبب شادی قلب شاه، در شرح آن تمثیل نوشته است<ref>ر.ک: همان</ref>.
به گزارش نویسنده در آغاز رساله، این نوشته، شرحی است درباره تمثیل جنگ شیر و فیل از رساله‎ای مشتمل بر چهارده مسئله که وی آن را برای ناصرالدین شاه فرستاده بوده و رساله حاضر را به سبب شادی قلب شاه، در شرح آن تمثیل نوشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>.


===منهاج العلی===
===منهاج العلی===
نویسنده، این رساله آن را در دهه آخر صفر 1294 به پایان برده است. به گزارش نویسنده، او در 1274ق و قریب یک سال قبل از سقوط میرزا آقاخان در تهران بوده و هشت سال پس از عزل وی نیز در همان جا ساکن بوده است. او در حدود 1282 ایران را ترک کرده و به سیاحت در هندوستان و روس و عثمانی و عراق و حجاز پرداخته و روانه مصر شده و پس از شش سال توقف در این کشور، این رساله را برای نشان دادن دردهای ایران و ایرانی و باز کردن راهی برای حل مشکلات و انجام اصلاحات و حرکت به‎سوی ترقی، نوشته است<ref>ر.ک: همان، ص19</ref>.
نویسنده، این رساله آن را در دهه آخر صفر 1294 به پایان برده است. به گزارش نویسنده، او در 1274ق و قریب یک سال قبل از سقوط میرزا آقاخان در تهران بوده و هشت سال پس از عزل وی نیز در همان جا ساکن بوده است. او در حدود 1282 ایران را ترک کرده و به سیاحت در هندوستان و روس و عثمانی و عراق و حجاز پرداخته و روانه مصر شده و پس از شش سال توقف در این کشور، این رساله را برای نشان دادن دردهای ایران و ایرانی و باز کردن راهی برای حل مشکلات و انجام اصلاحات و حرکت به‎سوی ترقی، نوشته است.<ref>ر.ک: همان، ص19</ref>.


«در ایامی که او تألیف منهاج العلی را آغاز کرد، ناصرالدین شاه نیز سال‎های تمایل به اصلاح‎طلبی را پشت سر گذاشته و به وادی غفلت و تسلیم به اندیشه‎ها و القائات کهنه‎پرستان افتاده بود. به همین دلیل نیز چون بهبهانی از تغییر اندیشه و سلوک شاه بی‎اطلاع بود، بر اساس آگاهی‎های دوره حضورش در تهران، همچنان ناصرالدین شاه را محور اصلاحات می‎دانست و می‎کوشید تا نشان دهد که سرچشمه معایب امور ایران در امور زیر است نه اندیشه و عمل شاه: بی‎نظمی دستگاه دیوان، خلاف و نفاق اولیای دولت، اخلال وزرا و وکلا در کار دولت. به گمان بهبهانی برای درمان دردها و معایب ایران، چهار دوای نافع متصور است، به شرح زیر: اجتماع عقلای دولت و ملت برای تدوین قانون عدل جدید؛ تأسی به قانون و قواعد سلاطین سلف که اقتدار خویش و کشور را در ایجاد قدرت نظامی و هجوم به کشورهای همسایه جستجو می‎کردند؛ استقرار و استحکام قوانین شریعت؛ پیروی از قواعد و آداب و اسلوب حکومتی دول خارج»<ref>همان، ص20</ref>.
«در ایامی که او تألیف منهاج العلی را آغاز کرد، ناصرالدین شاه نیز سال‎های تمایل به اصلاح‎طلبی را پشت سر گذاشته و به وادی غفلت و تسلیم به اندیشه‎ها و القائات کهنه‎پرستان افتاده بود. به همین دلیل نیز چون بهبهانی از تغییر اندیشه و سلوک شاه بی‎اطلاع بود، بر اساس آگاهی‎های دوره حضورش در تهران، همچنان ناصرالدین شاه را محور اصلاحات می‎دانست و می‎کوشید تا نشان دهد که سرچشمه معایب امور ایران در امور زیر است نه اندیشه و عمل شاه: بی‎نظمی دستگاه دیوان، خلاف و نفاق اولیای دولت، اخلال وزرا و وکلا در کار دولت. به گمان بهبهانی برای درمان دردها و معایب ایران، چهار دوای نافع متصور است، به شرح زیر: اجتماع عقلای دولت و ملت برای تدوین قانون عدل جدید؛ تأسی به قانون و قواعد سلاطین سلف که اقتدار خویش و کشور را در ایجاد قدرت نظامی و هجوم به کشورهای همسایه جستجو می‎کردند؛ استقرار و استحکام قوانین شریعت؛ پیروی از قواعد و آداب و اسلوب حکومتی دول خارج»<ref>همان، ص20</ref>.
خط ۶۳: خط ۶۳:


===ميزان‎ الملل===
===ميزان‎ الملل===
نویسنده این اثر، نواب علی‎بخش‎میرزا (به احتمال قوی پسر جهان‎گیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانش‎آموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانش‎های جدید آن زمان است. او، نویسنده‎ای روشن‎فکر و درعین‎حال، بسیار متشرع و پایبند به ارزش‎های دینی و ملی است<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>.
نویسنده این اثر، نواب علی‎بخش‎میرزا (به احتمال قوی پسر جهان‎گیرمیرزا نویسنده تاریخ نو) و از جمله دانش‎آموختگان دارالفنون و آشنا به علوم و دانش‎های جدید آن زمان است. او، نویسنده‎ای روشن‎فکر و درعین‎حال، بسیار متشرع و پایبند به ارزش‎های دینی و ملی است.<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>.


«اساسی‎ترین بحث علی‎بخش قاجار در ميزان ‎الملل، نقد قشری از فرنگی‎مآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یک‎جا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علی‎بخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگی‎مآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش می‎رفتند که از نثار رکیک‎ترین فحش‎های عرضی و ناموسی به یکدیگر، آن‎هم به‎خاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمی‎کردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزش‎ها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>.
«اساسی‎ترین بحث علی‎بخش قاجار در ميزان ‎الملل، نقد قشری از فرنگی‎مآبان یا به تعبیر او اهل دبه است. اهل دبه غریب موجوداتی بودند که دو عنصر لاقیدی اعتقادی و تحقیر باورهای ناشی از شریعت و تمایل به هرزگی و مسخرگی در سلوک و رفتار و گفتار با یکدیگر را یک‎جا در وجود خود جمع کرده بودند. به روایت علی‎بخش قاجار، این قشر از عناصر فرنگی‎مآب که یکسره مقلد آداب و رفتار و شیوه سلوک فرنگیان بودند، در شیوه مسخرگی تا به جایی پیش می‎رفتند که از نثار رکیک‎ترین فحش‎های عرضی و ناموسی به یکدیگر، آن‎هم به‎خاطر بلند شدن صدای خنده، هیچ ابائی نمی‎کردند. در نزد اینان همه مرزهای آزرم شکسته بود و تعصب در همه امور و تمامی ارزش‎ها حتی نوامیس نیز معنایی نداشت»<ref>همان، ص25</ref>.
خط ۷۳: خط ۷۳:


===ملت متمدن و تشکیلات آن===
===ملت متمدن و تشکیلات آن===
این رساله در دوران مظفرالدین شاه و با گسترش اندیشه‎های اصلاح‎طلبی و ترقی‎خواهی توسط حسین بن محمود موسوی به انگیزه جلب توجه شاه نوشته شد. نویسنده، این رساله را در دفاع از مطلقه و نکوهش جمهوری‎خواهی و آزادی‎طلبی نوشت. گویا او در زمان نگارش این رساله در مشهد ساکن بوده است<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>.
این رساله در دوران مظفرالدین شاه و با گسترش اندیشه‎های اصلاح‎طلبی و ترقی‎خواهی توسط حسین بن محمود موسوی به انگیزه جلب توجه شاه نوشته شد. نویسنده، این رساله را در دفاع از مطلقه و نکوهش جمهوری‎خواهی و آزادی‎طلبی نوشت. گویا او در زمان نگارش این رساله در مشهد ساکن بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص30</ref>.


«بنیان تفکر موسوی در ملت متمدن، تلاشی است جدی و گسترده برای تثبیت سلطنت مطلقه و اعطای مشروعیت مذهبی و اجتماعی به حکومت مظفرالدین شاه. او برای نشان دادن ارزش و اهمیت سلطنت مطلقه و یا به تعبیر خودش «سلطنت مختصه»، در تلاشی بسیار سطحی و قابل سرزنش به نقد جمهوریت و حکومت جمهوری می‎پردازد. اعتقادش این است که اقتدار دولت و ملت تنها با سلطنت مختصه حاصل می‎شود و جمهوریت جز تباهی ملت و ضعف دولت، حاصلی ندارد»<ref>همان، ص31</ref>.
«بنیان تفکر موسوی در ملت متمدن، تلاشی است جدی و گسترده برای تثبیت سلطنت مطلقه و اعطای مشروعیت مذهبی و اجتماعی به حکومت مظفرالدین شاه. او برای نشان دادن ارزش و اهمیت سلطنت مطلقه و یا به تعبیر خودش «سلطنت مختصه»، در تلاشی بسیار سطحی و قابل سرزنش به نقد جمهوریت و حکومت جمهوری می‎پردازد. اعتقادش این است که اقتدار دولت و ملت تنها با سلطنت مختصه حاصل می‎شود و جمهوریت جز تباهی ملت و ضعف دولت، حاصلی ندارد»<ref>همان، ص31</ref>.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایه‎ها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جای‎ها» و «اقوام، طوایف و خاندان‎ها») در پایان آن آمده است<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>.
فهرست مطالب در آغاز اثر و نمایه‎ها (دربردارنده نمایه «آیات»، «احادیث و روایات»، «سخنان حکما و بزرگان»، «اشخاص»، «اصطلاحات، القاب و عناوین»، «جای‎ها» و «اقوام، طوایف و خاندان‎ها») در پایان آن آمده است.<ref>ر.ک: کتاب، ص669-714</ref>.


اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحه‎ها در فهرست با شماره صفحه‎های محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایه‎ها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالی‎که در صفحات کتاب، میان صفحه‎های 669 تا 714 جای گرفته‎اند.
اشتباهی در ارجاع به ذکر شماره صفحات در فهرست و شماره صفحات محتوای مطالب در این کتاب وجود دارد؛ یعنی ارجاع به شماره صفحه‎ها در فهرست با شماره صفحه‎های محتوا همسان نیست؛ مثلاًنمایه‎ها طبق فهرست مطالب باید از صفحه 704 تا 738 را اشغال کرده باشند، درحالی‎که در صفحات کتاب، میان صفحه‎های 669 تا 714 جای گرفته‎اند.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش