۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>'
جز (جایگزینی متن - 'فارسي' به 'فارسی') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'است<ref>' به 'است.<ref>') |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
}} | }} | ||
'''تاریخ فلسفه در اسلام'''، که نام اصلی آن A History 0f Muslim Philosophy (تاریخی از فلسفه اسلامی) است، در واقع مجموعه هشتادوسه فصل یا مقاله است که به قلم بیش از پنجاه تن از نویسندگان و مورخان معاصر نوشته شده است. این نویسندگان اکثراً مسلمانند و مورخان غیر مسلمانی هم که در نوشتن پارهای از فصول آن دست داشتهاند، گرچه عقاید و دیدگاههایشان همگی مورد قبول همه مسلمانان نیست، از تعصبات و تنگنظریهای پارهای از مورخان غربی بهدورند. بنابراین، نظرگاه این کتاب بیش از سایر تاریخهای فلسفه میتواند نزد مسلمانان قابل قبول باشد و این از پرتو همت گردآورنده این اثر و محقق بزرگ پاکستانی [[شريف، ميان محمد|میر محمد شریف]] است<ref>ر.ک: پیشگفتار، ج1، دومین صفحه</ref>. | '''تاریخ فلسفه در اسلام'''، که نام اصلی آن A History 0f Muslim Philosophy (تاریخی از فلسفه اسلامی) است، در واقع مجموعه هشتادوسه فصل یا مقاله است که به قلم بیش از پنجاه تن از نویسندگان و مورخان معاصر نوشته شده است. این نویسندگان اکثراً مسلمانند و مورخان غیر مسلمانی هم که در نوشتن پارهای از فصول آن دست داشتهاند، گرچه عقاید و دیدگاههایشان همگی مورد قبول همه مسلمانان نیست، از تعصبات و تنگنظریهای پارهای از مورخان غربی بهدورند. بنابراین، نظرگاه این کتاب بیش از سایر تاریخهای فلسفه میتواند نزد مسلمانان قابل قبول باشد و این از پرتو همت گردآورنده این اثر و محقق بزرگ پاکستانی [[شريف، ميان محمد|میر محمد شریف]] است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ج1، دومین صفحه</ref>. | ||
تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] انجام شده است. | تهیه و گردآوری ترجمه فارسی زیر نظر [[پورجوادی، نصرالله|نصرالله پورجوادی]] انجام شده است. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
یکی از مهمترین امتیازهای این اثر بر سایر تاریخهای فلسفه اسلامی که تاکنون تألیف شده است، وسعت دامنه تاریخی آن است. فصولی که مورخان فلسفه غربی در باب فلسفه اسلامی در کتابهای خود نوشتهاند و همچنین بیشتر کتابهای مستقلی که در اینباره تألیف شده است، دارای یک نقص عمده است و آن محدودیت تاریخیای است که برای فلسفه اسلامی قائل شدهاند. اروپائیان ازآنجاکه فلسفه اسلامی را بهعنوان فصلی از تاریخ فلسفه غرب در قرون وسطی تلقی میکردند و بیشتر با متفکرانی که آثارشان در قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شده بود، آشنایی داشتند، نظری جامع و کامل نسبت به دامنه وسیع فلسفه و حکمت اسلامی نداشتند، ولذا تاریخ فلسفه اسلامی نزد ایشان با مرگ ابن رشد خاتمه مییافت و حداکثر قدمی که پس از ابن رشد برمیداشتند، بررسی آراء و عقاید [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] بود. این مطلب را حتی در کتابهای مستقلی که در این باب تألیف شده است میتوان مشاهده کرد؛ مثلاً در کتاب دیبور این محدودیت کاملاً مشهود است. حتی اثر مورخان عرب، حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز از این نقص عمده برکنار نیست<ref>ر.ک: همان، سومین صفحه</ref>. | یکی از مهمترین امتیازهای این اثر بر سایر تاریخهای فلسفه اسلامی که تاکنون تألیف شده است، وسعت دامنه تاریخی آن است. فصولی که مورخان فلسفه غربی در باب فلسفه اسلامی در کتابهای خود نوشتهاند و همچنین بیشتر کتابهای مستقلی که در اینباره تألیف شده است، دارای یک نقص عمده است و آن محدودیت تاریخیای است که برای فلسفه اسلامی قائل شدهاند. اروپائیان ازآنجاکه فلسفه اسلامی را بهعنوان فصلی از تاریخ فلسفه غرب در قرون وسطی تلقی میکردند و بیشتر با متفکرانی که آثارشان در قرون وسطی به زبان لاتین ترجمه شده بود، آشنایی داشتند، نظری جامع و کامل نسبت به دامنه وسیع فلسفه و حکمت اسلامی نداشتند، ولذا تاریخ فلسفه اسلامی نزد ایشان با مرگ ابن رشد خاتمه مییافت و حداکثر قدمی که پس از ابن رشد برمیداشتند، بررسی آراء و عقاید [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] بود. این مطلب را حتی در کتابهای مستقلی که در این باب تألیف شده است میتوان مشاهده کرد؛ مثلاً در کتاب دیبور این محدودیت کاملاً مشهود است. حتی اثر مورخان عرب، حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز از این نقص عمده برکنار نیست<ref>ر.ک: همان، سومین صفحه</ref>. | ||
کسانی که با سیر فلسفه در اسلام، بهخصوص در جهان شیعه آشنایی بیشتری دارند میدانند که فلسفه و حکمت اسـلامی پس از ابن رشد و ابن خلدون به حیات پربار خود همچنان ادامه داد؛ بهطوریکـه ایـن فلسفه حتی تا امروز در ایران تداوم یـافته اسـت. کـتاب حاضر این تداوم را تا حدودی نشان داده است. فصولی که در این کتاب درباره جـلالالدیـن دوانی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیر طوسی]]، مـکتب اصـفهانی، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و بـالاخره [[سبزواری، هادی|حـاجی مـلا هادی سبزواری]] آمده است نقصی را که در سـایر تـاریخهای فلسفه اسلامی وجود داشته، برطرف نموده است<ref>ر.ک: فغفوری، محمد، ص20-19؛ همان</ref>. | کسانی که با سیر فلسفه در اسلام، بهخصوص در جهان شیعه آشنایی بیشتری دارند میدانند که فلسفه و حکمت اسـلامی پس از ابن رشد و ابن خلدون به حیات پربار خود همچنان ادامه داد؛ بهطوریکـه ایـن فلسفه حتی تا امروز در ایران تداوم یـافته اسـت. کـتاب حاضر این تداوم را تا حدودی نشان داده است. فصولی که در این کتاب درباره جـلالالدیـن دوانی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیر طوسی]]، مـکتب اصـفهانی، [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و بـالاخره [[سبزواری، هادی|حـاجی مـلا هادی سبزواری]] آمده است نقصی را که در سـایر تـاریخهای فلسفه اسلامی وجود داشته، برطرف نموده است.<ref>ر.ک: فغفوری، محمد، ص20-19؛ همان</ref>. | ||
انتساب فلسفه به عرب، مطلب ناصواب دیگری است که در پیشگفتار کتاب درباره آن میخوانیم: «مـتأسفانه این فکر غلط در میان محققان تنگنظر عرب نیز راه یافته؛ چنانکه مثلاً حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز تاریخ فلسفه خود را «عربی» خواندهاند. شکی نیست که حکما و فلاسفه و متکلمان و عرفایی که در عالم اسلام ظهور کردهاند، همگی از خوان پربرکت اسلام و وحی محمدی قوت خوردهاند و زبان اول اسلام نیز عربی بوده است. ولیکن اطلاق عنوان عربیت به این فلسفه که یک مفهوم نژادی و ملی است جز کوتهنظری و احیاناً غرضورزی چیزی نیست. خوشبختانه پرده این پندار در سی سال اخیر توسط پارهای از محققان بهخصوص متفکر فرانسوی هانری کربن دریده شده و امروزه کلمه «عربی» بالنسبه جای خود را به «اسلامی» داده است. استاد شریف با انتخاب عنوان تاریخ فلسفه اسلامی و بررسی سیر فلسفه و معارف اسلامی از این دیدگاه، خود را از اشتباه و تنگنظریای که نزد اروپائیان و حتی پارهای از محققان عرب مرسوم بوده برحذر داشته است. نتیجه این کار وسعت دامنه تاریخی و تنوعی است که کتاب او پیدا کرده است<ref>ر.ک: همان، چهارمین صفحه</ref>. | انتساب فلسفه به عرب، مطلب ناصواب دیگری است که در پیشگفتار کتاب درباره آن میخوانیم: «مـتأسفانه این فکر غلط در میان محققان تنگنظر عرب نیز راه یافته؛ چنانکه مثلاً حنا الفاخوری و خلیل الجر نیز تاریخ فلسفه خود را «عربی» خواندهاند. شکی نیست که حکما و فلاسفه و متکلمان و عرفایی که در عالم اسلام ظهور کردهاند، همگی از خوان پربرکت اسلام و وحی محمدی قوت خوردهاند و زبان اول اسلام نیز عربی بوده است. ولیکن اطلاق عنوان عربیت به این فلسفه که یک مفهوم نژادی و ملی است جز کوتهنظری و احیاناً غرضورزی چیزی نیست. خوشبختانه پرده این پندار در سی سال اخیر توسط پارهای از محققان بهخصوص متفکر فرانسوی هانری کربن دریده شده و امروزه کلمه «عربی» بالنسبه جای خود را به «اسلامی» داده است. استاد شریف با انتخاب عنوان تاریخ فلسفه اسلامی و بررسی سیر فلسفه و معارف اسلامی از این دیدگاه، خود را از اشتباه و تنگنظریای که نزد اروپائیان و حتی پارهای از محققان عرب مرسوم بوده برحذر داشته است. نتیجه این کار وسعت دامنه تاریخی و تنوعی است که کتاب او پیدا کرده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین صفحه</ref>. | ||
اما در کنار این جنبههای مثبت، جنبههای منفی هم در این کتاب هست. با وجود تنوع فصول کتاب، جای فصول دیگری نیز در این کتاب خالی است. در بخش کلام جا دارد که فصل کاملی درباره کلام شیعی بهخصوص شیعه اثناعشری و سیر آن در طول تاریخ گنجانده شود. بخش تصوف کتاب هم ناقص است. از مشایخ ایرانی بهخصوص در مکتب خراسان در قرنهای پنجم و ششم و احوال و آراء بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر، علی هجویری... و همچنین شعرای مهمی چون سنائی و عطار ذکری به میان نیامده است؛ درصورتیکه در تاریخ تصوف اهمیت هیچیک از این مشایخ از عبدالقادر گیلانی و شهابالدین عمر سهروردی که یک فصل کامل به شرح احوال آنها و عقایدشان اختصاص یافته است کمتر نیست. حتی در میان صوفیان عربزبان، از شخصی چون ابن فارض هم غفلت شده است. در فلسفه عملی نیز این کتاب ضعیف است و راجع به اصول فقه و تاریخ آن بحثی نشده است. از فلسفه تعلیم و تربیت نیز بهکلی غفلت شده است<ref>ر.ک: همان، چهارمین و پنجمین صفحه</ref>. | اما در کنار این جنبههای مثبت، جنبههای منفی هم در این کتاب هست. با وجود تنوع فصول کتاب، جای فصول دیگری نیز در این کتاب خالی است. در بخش کلام جا دارد که فصل کاملی درباره کلام شیعی بهخصوص شیعه اثناعشری و سیر آن در طول تاریخ گنجانده شود. بخش تصوف کتاب هم ناقص است. از مشایخ ایرانی بهخصوص در مکتب خراسان در قرنهای پنجم و ششم و احوال و آراء بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر، علی هجویری... و همچنین شعرای مهمی چون سنائی و عطار ذکری به میان نیامده است؛ درصورتیکه در تاریخ تصوف اهمیت هیچیک از این مشایخ از عبدالقادر گیلانی و شهابالدین عمر سهروردی که یک فصل کامل به شرح احوال آنها و عقایدشان اختصاص یافته است کمتر نیست. حتی در میان صوفیان عربزبان، از شخصی چون ابن فارض هم غفلت شده است. در فلسفه عملی نیز این کتاب ضعیف است و راجع به اصول فقه و تاریخ آن بحثی نشده است. از فلسفه تعلیم و تربیت نیز بهکلی غفلت شده است.<ref>ر.ک: همان، چهارمین و پنجمین صفحه</ref>. | ||
یکی دیگر از نقصهای عمده این کتاب یکدست نبودن مقالات آن از حیث علمی است. مقالات این کتاب توسط نویسندگان متعدد تألیف شده که پارهای از ایشان در موضوع خود صاحبنظر و متخصصند، ولیکن تعدادی از آنها هم توسط نویسندگان غیر متخصص تهیه شده و کیفیت علمی آنها نازل است. بنابراین، نهتنها در صحت مطالب و سلامت دیدگاه نویسندگان نمیتوان مطمئن بود، بلکه حتی در استحکام مطالب و اتقان علمی آنها نیز جای تردید وجود دارد و این نقصی است که جبران آن بهآسانی ممکن نیست<ref>ر.ک: همان، پنجمین صفحه</ref>. | یکی دیگر از نقصهای عمده این کتاب یکدست نبودن مقالات آن از حیث علمی است. مقالات این کتاب توسط نویسندگان متعدد تألیف شده که پارهای از ایشان در موضوع خود صاحبنظر و متخصصند، ولیکن تعدادی از آنها هم توسط نویسندگان غیر متخصص تهیه شده و کیفیت علمی آنها نازل است. بنابراین، نهتنها در صحت مطالب و سلامت دیدگاه نویسندگان نمیتوان مطمئن بود، بلکه حتی در استحکام مطالب و اتقان علمی آنها نیز جای تردید وجود دارد و این نقصی است که جبران آن بهآسانی ممکن نیست<ref>ر.ک: همان، پنجمین صفحه</ref>. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
مجلد دوم با بحث در اندیشههای [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] و [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] در زمینههای مابعدالطبیعه، فلسفه، کلام، تصوف و اخلاق آغاز میشود و با بررسی تفکر سیاسی در صدر اسلام و سپس در نزد متفکران و متکلمان مذاهب تشیع و تسنن ادامه مییابد. پس از اشاره کوتاه به سقوط بغداد و علل و عوامل آن، به آراء کلامی - فلسفی [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] و تصوف [[مولوی، جلال‌الدین محمد|جلال‌الدین رومی]] و شیخ احمد سرهندی و فلسفه جلال الدین دوانی و [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] میپردازد. آنگاه آراء حکمای بزرگ مکتب اصفهان، از جمله [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملی]] و [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را مورد بررسی قرار میدهد و بالاخره با بررسی فلسفه سیاسی ابن خلدون پایان مییابد<ref>ر.ک: همان، صفحه هشت</ref>. | مجلد دوم با بحث در اندیشههای [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] و [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] در زمینههای مابعدالطبیعه، فلسفه، کلام، تصوف و اخلاق آغاز میشود و با بررسی تفکر سیاسی در صدر اسلام و سپس در نزد متفکران و متکلمان مذاهب تشیع و تسنن ادامه مییابد. پس از اشاره کوتاه به سقوط بغداد و علل و عوامل آن، به آراء کلامی - فلسفی [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] و تصوف [[مولوی، جلال‌الدین محمد|جلال‌الدین رومی]] و شیخ احمد سرهندی و فلسفه جلال الدین دوانی و [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] میپردازد. آنگاه آراء حکمای بزرگ مکتب اصفهان، از جمله [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهاءالدین عاملی]] و [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را مورد بررسی قرار میدهد و بالاخره با بررسی فلسفه سیاسی ابن خلدون پایان مییابد<ref>ر.ک: همان، صفحه هشت</ref>. | ||
مجلد سوم نیز بیست فصل را در بر میگیرد. در این مجلد است که کتاب از بحث در فلسفه و کلام و علوم قرآنی فراتر میرود و به معرفی دیگر دانشهایی میپردازد که هریک بهنوبه خود جلوهگاهی از تفکر متحول اسلامی است. زبان و ادبیات فارسی و عربی و ترکی، هنرهای زیبا شامل معماری و نقاشی و موسیقی و هنرهای کوچک، بررسیهای اجتماعی مشتمل بر تاریخنگاری و فقه و علوم شامل جغرافیا و ریاضیات و نجوم و فیزیک و کانیشناسی و شیمی و تاریخ طبیعی و طب، مباحث عمده این مجلد است. در معرفی این دانشها به تاریخ تحول و شرایط اوج و حضیض آنها نظر افکنده شده و آثاری که در زمینه آنها در پرتو تفکر اسلامی و به سائقه شور و جذبه دینی پدید آمده، مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که این دانشها تا کجا از مرزهای سرزمینهای اسلامی فراتر رفته و تا چه مایه در تحول فرهنگ و تمدن دیگر ملتها تأثیر داشته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | مجلد سوم نیز بیست فصل را در بر میگیرد. در این مجلد است که کتاب از بحث در فلسفه و کلام و علوم قرآنی فراتر میرود و به معرفی دیگر دانشهایی میپردازد که هریک بهنوبه خود جلوهگاهی از تفکر متحول اسلامی است. زبان و ادبیات فارسی و عربی و ترکی، هنرهای زیبا شامل معماری و نقاشی و موسیقی و هنرهای کوچک، بررسیهای اجتماعی مشتمل بر تاریخنگاری و فقه و علوم شامل جغرافیا و ریاضیات و نجوم و فیزیک و کانیشناسی و شیمی و تاریخ طبیعی و طب، مباحث عمده این مجلد است. در معرفی این دانشها به تاریخ تحول و شرایط اوج و حضیض آنها نظر افکنده شده و آثاری که در زمینه آنها در پرتو تفکر اسلامی و به سائقه شور و جذبه دینی پدید آمده، مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که این دانشها تا کجا از مرزهای سرزمینهای اسلامی فراتر رفته و تا چه مایه در تحول فرهنگ و تمدن دیگر ملتها تأثیر داشته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
مجلد چهارم که شامل چهارده فصل است عمدتاً به بحث در نهضت تجدید حیات عالم اسلامی که پس از یک وقفه انحطاط در جوامع مسلمانان جهان پدید آمد، اختصاص دارد. در این مجلد از نهضت جمالالدین افغانی و دیگر جنبشهای دینی در آفریقای شمالی و مصر و ترکیه و ایران و اندونزی سخن به میان میآید که هدف همه آنها بیدار کردن امت اسلامی و تحقق بخشیدن به همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی و مبارزه با سلطه کشورهای اروپایی است<ref>ر.ک: همان</ref>. | مجلد چهارم که شامل چهارده فصل است عمدتاً به بحث در نهضت تجدید حیات عالم اسلامی که پس از یک وقفه انحطاط در جوامع مسلمانان جهان پدید آمد، اختصاص دارد. در این مجلد از نهضت جمالالدین افغانی و دیگر جنبشهای دینی در آفریقای شمالی و مصر و ترکیه و ایران و اندونزی سخن به میان میآید که هدف همه آنها بیدار کردن امت اسلامی و تحقق بخشیدن به همبستگی و وحدت کشورهای اسلامی و مبارزه با سلطه کشورهای اروپایی است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||