۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'يك' به 'یک'
جز (جایگزینی متن - '== ساختار ==' به '==ساختار==') |
جز (جایگزینی متن - 'يك' به 'یک') |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''الأسماء و الصفات''' كتابى است به زبان عربى در | '''الأسماء و الصفات''' كتابى است به زبان عربى در یک جلد، نوشته [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسين بن على بيهقى]] (384-458ق.)، محدث و فقيه شافعى نيشابور، درباره اسماء و صفات خداوند. | ||
مؤلف چنانكه خود اشاره كرده، اين اثر را به درخواست و تشويق ابومنصور محمد بن حسن بن ايوب اصولى نگاشته است. | مؤلف چنانكه خود اشاره كرده، اين اثر را به درخواست و تشويق ابومنصور محمد بن حسن بن ايوب اصولى نگاشته است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
كتاب در سه جزء ( | كتاب در سه جزء (یک مجلد) سامان يافته و مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق اثر؛ دكتر [[عمیرة، عبدالرحمن|عبدالرحمن عميره]]، خطبه مؤلف و حدود نود باب مى‌باشد. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
#:#اسمايى كه تدبير حضرت حق را اثبات مى‌كند. مانند: المدبّر، القيّوم، الرحمن الرحيم، الحليم، الكريم، العفوّ، الغافر و....وى اسماء ديگرى را نيز به نقل از ابوعبدالله حليمى ذكر كرده است. او همچنين با استناد به سخن [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] حروف مقطعه قرآن را، از جمله اسماء الهى دانسته و در شرح «كهيعص» گفته است: كاف از كريم، هاء از هادى، ياء از حكيم، عين از عليم و صاد از صادق برگرفته شده است. به گفته وى به نقل از ابوعبدالله حليمى خداوند معانى تمامى اسماء را در لا اله الا الله گنجانده و ا ز همين رو است كه آن را به خود اختصاص داده است. بيهقى كوشيده است كه اين قول را با تقسيم‌بندى پنج‌گانه اسماء و صفات تطبيق دهد. وى آيات و احاديث بسيارى درباره شأن و عظمت لا اله الا الله و فضيلت آن ذكر كرده است. بيهقى ضمن بيان صفات ذات و صفات فعل، صفات را به اعتبارى ديگر، بر دو دسته؛ يعنى صفاتى-خواه صفات ذات و خواه صفات فعل- كه با دلالت عقلى و صفاتى كه بر اساس خبر- قرآن و حديث-قابل اثبات‌اند، تقسيم كرده است. دسته اول، مانند حيات، قدرت، علم، اراده، سمع، بصر و كلام(صفات ذات) و خلق و رزق و احياء و اماته و...(صفات فعل)، دسته دوم، مانند وجه، يدين و عين (صفات ذات) و استواء بر عرش، اتيان و نزول(صفات فعل). او همچنين معتقد است كه صفات و اسماء ذات جداى از مسمّى نيستند؛ در حالى كه صفات فعل جداى از ذات‌اند. | #:#اسمايى كه تدبير حضرت حق را اثبات مى‌كند. مانند: المدبّر، القيّوم، الرحمن الرحيم، الحليم، الكريم، العفوّ، الغافر و....وى اسماء ديگرى را نيز به نقل از ابوعبدالله حليمى ذكر كرده است. او همچنين با استناد به سخن [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] حروف مقطعه قرآن را، از جمله اسماء الهى دانسته و در شرح «كهيعص» گفته است: كاف از كريم، هاء از هادى، ياء از حكيم، عين از عليم و صاد از صادق برگرفته شده است. به گفته وى به نقل از ابوعبدالله حليمى خداوند معانى تمامى اسماء را در لا اله الا الله گنجانده و ا ز همين رو است كه آن را به خود اختصاص داده است. بيهقى كوشيده است كه اين قول را با تقسيم‌بندى پنج‌گانه اسماء و صفات تطبيق دهد. وى آيات و احاديث بسيارى درباره شأن و عظمت لا اله الا الله و فضيلت آن ذكر كرده است. بيهقى ضمن بيان صفات ذات و صفات فعل، صفات را به اعتبارى ديگر، بر دو دسته؛ يعنى صفاتى-خواه صفات ذات و خواه صفات فعل- كه با دلالت عقلى و صفاتى كه بر اساس خبر- قرآن و حديث-قابل اثبات‌اند، تقسيم كرده است. دسته اول، مانند حيات، قدرت، علم، اراده، سمع، بصر و كلام(صفات ذات) و خلق و رزق و احياء و اماته و...(صفات فعل)، دسته دوم، مانند وجه، يدين و عين (صفات ذات) و استواء بر عرش، اتيان و نزول(صفات فعل). او همچنين معتقد است كه صفات و اسماء ذات جداى از مسمّى نيستند؛ در حالى كه صفات فعل جداى از ذات‌اند. | ||
از مهم‌ترين و مفصل‌ترين مباحث الاسماء و الصفات بحث درباره اثبات صفات الهى است. نخستين صفتى كه مؤلف نام برده صفت حيات است. او در اثبات هر | از مهم‌ترين و مفصل‌ترين مباحث الاسماء و الصفات بحث درباره اثبات صفات الهى است. نخستين صفتى كه مؤلف نام برده صفت حيات است. او در اثبات هر یک از صفات، نخست به آيات قرآن كريم و سپس به احاديث نبوى استناد جسته است. پس از صفت حيات، از صفت علم سخن به ميان آورده و به نقل از يعقوب بن اسحاق اسفراينى آن دسته از اسماء ذات را كه با صفت علم مربوط‌اند، (عليم، خبير، حكيم، شهيد، حافظ و محصى) برشمرده است. پس از آن به اثبات صفت قدرت پرداخته و در اينجا نيز به نقل از ابواسحاق اسفراينى اسامى ذات را كه به نحوى به صفت قدرت برمى‌گردند، مانند قاهر، قهار، قوى، مقتدر، قادر، ذوالقوة المتين نام برده است. از ديگر صفاتى كه از آن‌ها نام برده جلال، جبروت، كبريا، عظمت و مجد(صفات ذات) و قوت و عزت است. وى بر آن است كه مشيت و ارادت مترادف‌اند و بر یک صفت دلالت دارند. بيهقى به تفصيل از وجوه مشيت و اراده الاهى سخن گفته و در مواردى افزون بر استناد به آيات و روايات مطالبى به نقل از بزرگان آورده و نيز اشعارى از امام شافعى درباره قدر ذكر كرده است. پس از آن صفات سمع، بصر و رؤيت را آورده و گفته است كه بصر و رؤيت بر یک صفت دلالت دارند. بيهقى درباره صفت كلام نيز به تفصيل سخن گفته و قول و كلام را دال بر یک صفت دانسته است. در اين مبحث از وحى و اقسام آن نيز سخن رفته و با استناد به آيات قرآن دو گونه وحى تشخيص داده شده: نخست وحى‌اى كه از طريق ملك بر پيامبر نازل مى‌شود؛ ديگرى وحى‌اى كه به امر خداوند بر روع(نفس) نبى القا مى‌شود. از نكات مهم و قابل توجه در اين بخش از كتاب، بيان اعتقاد مؤلف درباره ازلى و ابدى بودن كلام (صفت ذات و قديم) است. مؤلف تحت عنوان «باب رواية النبى قول الله عزوجل في الوعد و الوعيد و الترغيب و الرهيب سوى ما في الكتاب» احاديث قدسى چندى نيز در موضوعات متعدد نقل كرده است. وى ابوابى را به برخى از آيات قرآن، از جمله آيات مربوط به استواى خداوند بر عرش، اختصاص داده و در شرح و توضيح آن‌ها رواياتى از رسول اكرم(ص) آورده است. او ضمن بحث از اراده خداوند از امر الهى نيز سخن به ميان آورده و برای امر در قرآن سيزده معنا (دين، عذاب، عيسی عليه‌السلام، قتل در بدر، فتح مكه و...)، برشمرده است. | ||
یکى از ابواب اين كتاب به بحث درباره قديم بودن قرآن اختصاص يافته است. مؤلف در اثبات نظر خود مطالبى از صحابه و تابعين و برخى از بزرگان نقل كرده و حتى با استناد به سخن یک از بزرگان، كسى را كه معتقد به مخلوق بودن قرآن باشد، زنديق و كافر و واجب القتل دانسته و توبه‌اش را نيز مقبول ندانسته است. وى به اين مناسبت مطالبى نيز از شافعى نقل و سرانجام از كسانى كه با اين عقيده مخالف بوده‌اند، ياد كرده است. | |||
[[بیهقی، احمد بن حسین|بيهقى]] در ابوابى ديگر به مبحث اصلى خود بازگشته و از اسماء و صفاتى غير از آنچه ذكر شد، سخن گفته و موضوع تأويل را مطرح كرده و به توضيح و تفسير برخى از آيات كه در آن‌ها از نفى مثل خداوند سخن رفته و همچنين به بحث درباره ذات خداوند، نفس، صورت، اثبات وجه، عين، يدين و معانى ديگر پرداخته است. وى مراد از نفس خداوند را آن دانسته كه او موجودى است ثابت، كه نفى و عدم در آن راه ندارد و متذكر شده كه | [[بیهقی، احمد بن حسین|بيهقى]] در ابوابى ديگر به مبحث اصلى خود بازگشته و از اسماء و صفاتى غير از آنچه ذكر شد، سخن گفته و موضوع تأويل را مطرح كرده و به توضيح و تفسير برخى از آيات كه در آن‌ها از نفى مثل خداوند سخن رفته و همچنين به بحث درباره ذات خداوند، نفس، صورت، اثبات وجه، عين، يدين و معانى ديگر پرداخته است. وى مراد از نفس خداوند را آن دانسته كه او موجودى است ثابت، كه نفى و عدم در آن راه ندارد و متذكر شده كه یکى از معانى نفس در كلام عرب اثبات ذات است. از آنجا كه صورت تركيب و مصوِّر مُرَكِّب است، خداوند نه مصور است و نه داراى صورت. صورت‌ها گوناگون و هيأت‌ها متضادند و اتصاف خداوند به آن‌ها جايز نيست. او در اين مقال به حديث إن الله خلق آدم على صورته به نقل از روات متعدد اشاره كرده و كوشيده است كه به تأويل و توجيه، معناى صورت را در اين حديث بيان كند. | ||
از جمله مباحث پایانى كتاب صفات فعل است. نخستين صفت فعل كه مؤلف از آن سخن گفته خلق است. ضمن آن از آفرينش جهان و انسان سخن رفته و بيشتر به ذكر آيات و احاديث و مأخذ احاديث پرداخته شده و برخى از آيات و احاديث شرح و تفسير شده است. | از جمله مباحث پایانى كتاب صفات فعل است. نخستين صفت فعل كه مؤلف از آن سخن گفته خلق است. ضمن آن از آفرينش جهان و انسان سخن رفته و بيشتر به ذكر آيات و احاديث و مأخذ احاديث پرداخته شده و برخى از آيات و احاديث شرح و تفسير شده است. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
اين كتاب ظاهرا نخستين بار در 1313ق. در الله آباد هند چاپ سنگى شد. بعد از آن بارها در بيروت به چاپ رسيد كه بهترين چاپ آن در دو جلد به كوشش عمادالدين احمد حيدر صورت گرفته است. چاپ ديگر آن در | اين كتاب ظاهرا نخستين بار در 1313ق. در الله آباد هند چاپ سنگى شد. بعد از آن بارها در بيروت به چاپ رسيد كه بهترين چاپ آن در دو جلد به كوشش عمادالدين احمد حيدر صورت گرفته است. چاپ ديگر آن در یک مجلد به اهتمام محمد زاهد بن حسن الكوثرى در 1419ق. در قاهره انجام شده است. | ||
نسخه حاضر در برنامه همراه با پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: | نسخه حاضر در برنامه همراه با پاورقى‌هاى محقق و فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: | ||