تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه: تفاوت میان نسخه‌ها

#مقدمه كتاب در واقع مقاله‌اى با عنوان «اسماعيليان و مطالعات اسماعيلى» نوشته فرهاد دفترى است. نويسنده در اين مقدمه ابتدا به بيان تاريخ اسماعيليه و در ادامه به بررسى پيشينه تحقيقات پيرامون فرقه اسماعيليه و اهميت تحقيقات قرن بيستم با دسترسى به كتابخانه‌هاى خصوصى اسماعيليان پرداخته است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/11 مقدمه، ص11] - [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/26 26]</ref>

#فصل آغازين بخش اول كتاب كه به دوره ماقبل فاطمى و دوره فاطمى در تاريخ اسماعيلى اختصاص دارد، در اصل در سال 1959م، به زبان آلمانى به چاپ رسيده بود. در اينجا پروفسور مادلونگ، روايت تهذيب‌شده و تا حدى امروزين‌شده از آن نوشته خويش را كه يكى از مقالات برجسته و شاخص در بررسى‌هاى اسماعيلى است و كمك بزرگى به فهم و شناخت ما از نهضت اوليه اسماعيلى به‌طور كلى و روابط ميان قرمطيان بحرين و فاطميان به‌اختصاص، مى‌كند، عرضه نموده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/26 همان، ص26] - [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/27 27]</ref>

#در مقاله «ابويعقوب سجستانى و قواى هفت‌گانه عقل»، به‌اختصار به موضوع عقل در انديشه اسماعيلى بر مبناى يكى از آثار مهم سجستانى پرداخته شده است. پروفسور مادلونگ در اين گفتار، به‌ويژه نشان مى‌دهد كه چگونه وضع نامطلوب و ناقص بعضى از دست‌نويس‌هاى اسماعيلى مى‌تواند مؤدى به تعبير و تفسيرهاى غلط از موضوع و محتواى آنها گردد.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/27 همان]</ref>

#در فصل ششم، پروفسور اسماعيل پوناوالا به موضوع انديشه‌هاى فقهى اسماعيلى مى‌پردازد و توضيح مى‌دهد كه چگونه فقه اسماعيلى منحصراً به كوشش قاضى نعمان، برجسته‌ترين فقيه اوايل عهد فاطميان، تدوين شد. وى توالى زمانى تأليفات فقهى قاضى نعمان را مورد بحث قرار مى‌دهد و منابع عمده فقه اسماعيلى و موارد اختلاف و اتفاق آن را با مذاهب فقهى ديگرى بررسى مى‌كند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/28 همان، ص28]</ref>

#درباره مسئله مؤلف يا مؤلفان مجموعه معروف به رسائل اخوان‌الصفا و زمان تأليف آنها بحث‌هايى درگرفته است. خاورشناس فرانسوى، پل كازانووا كه درباره اسماعيليان بررسى‌هاى ارزشمندى كرده است، نخستين دانشمند غربى بود كه در سال 1898م، به اسماعيلى بودن منشأ رسائل پى برد. وى از روى پيش‌گويى‌هاى نجومى مندرج در خود رسائل سعى كرد تا زمان تأليف اين اثر دايرةالمعارف‌گونه را تعيين كند و به اين نتيجه رسيد كه آنها اندكى پيش از سال 439ق / 1047م، به نگارش درآمده است. در فصل هفتم، پروفسور عباس همدانى، كه تاكنون چندين مقاله مهم درباره اين موضوع منتشر ساخته است، تاريخى را كه كازانووا براى رسائل تعيين كرده بر پايه شواهد داخلى مندرج در متن رسائل و اطلاعات و اخبار وابسته ديگر، رد مى‌كند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/28 همان]</ref>

# فصل‌هاى هشتم و نهم به تحقيق در اين امر اختصاص يافته است كه اسماعيليان در اوايل دوران فاطمى، دريافتشان از «ديگران» چگونه بوده است. در واقع، اسماعيليان، در هماهنگى با نظريه ادوارى خود درباره تاريخ قدسى بشر، كوشش جالبى به خرج دادند كه دين‌هاى بزرگى را كه مى‌شناختند، مانند يهوديت، مسيحيت، اديان زرتشتى و مانوى، در نظام تفكر گنوسى خود جاى دهند. پروفسور عظيم نانجى، شواهد برگزيده‌اى را كه به‌ويژه از رسائل اخوان‌الصفا و نوشته‌هاى بعضى از متفكران اسماعيلى استخراج شده است، ارائه مى‌دهد كه چشم‌انداز اسماعيليان را از تاريخ اديان تعيين مى‌كند و از همه بالاتر، رهيافت تكثرگرا و غير جزمى آنها را نسبت به دين‌هاى ديگر نشان مى‌دهد. دكتر پل واكر، در بررسى‌اى كه مكمل اين مبحث است، تنها اثر شناخته‌شده اسماعيلى را درباره ملل‌ونحل‌نويسى فرقه‌هاى اسلامى معرفى مى‌كند. اين اثر اخيراً كشف شده است و كتاب الشجرة نام دارد و تأليف يك داعى گمنام خراسانى به نام ابوتمام است كه در نيمه اول قرن چهارم / دهم مى‌زيسته است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/28 همان]</ref>

#فصل دهم، به بررسى اوضاع و احوال پيچيده‌اى مى‌پردازد كه به شورش ضد سلجوقى اسماعيليان ايران به سركردگى حسن صباح، كه در تأسيس دعوت مستقل نزارى و دولت آن نيز نقشى اساسى داشت، منجر شد. در اين فصل، به‌ويژه كوشش شده است تا ريشه‌هاى «اسماعيلى» و «ايرانى» اين قيام شناسانده شود و نيز اين ريشه‌ها به سنت‌هاى اعتراض اجتماعى و دينى - سياسى قديمى‌تر رديابى گردد.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/29 همان، ص29]</ref>

#پروفسور ادمند بازورث بر پايه دانش وسيع خود از خراسان و سيستان يا نيم‌روز در مشرق ايران و تاريخ‌هاى محلى آنجا، در فصل دوازدهم نظرى كلى به برخوردهاى ميان نزاريان قهستانى و همسايگان حكمرواى آنها در جنوب؛ يعنى ملوك نصرى سيستان و جانشينان آنها در دوره الموت مى‌افكند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/29 همان، ص29] - [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/30 30]</ref>

#در فصل سيزدهم، پروفسور حميد دباشى به بررسى شخصيت و منش [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]] و ارتباط داشتن وى با اسماعيليان از نقطه نظر فيلسوف / وزيرى مى‌پردازد كه هم‌زمان، توجهش هم به امر دانش و هم قدرت يا هم به فلسفه و هم به سياست معطوف است و از اين جهت نمودار يك حالت مهم در فرهنگ سياسى ايرانى است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/17057/2/30 همان، ص30]</ref>