البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشري و اثرها في الدراسات البلاغية: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =البلاغه القرآنیه فی تفسیر الزمخشری و اثرها فی الدراسات البلاغیه

[[ابوموسی، محمد محمد]] (نويسنده)

| کتابخانۀ دیجیتال نور =7109

 

'''البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشرى و اثرها في الدراسات البلاغية''' تأليف دكتر محمّد محمّد ابوموسى استاد و رئيس بخش بلاغت دانشكده‌ى زبان عربى دانشگاه الازهر، پيرامون ديدگاه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در مسائل بلاغتى قرآن برگرفته از تفسير كشاف به رشته تحرير در آمده است.

نظم كلام در منظر [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] بيان ارتباط جمل و كيفيت امتزاج آنهاست، علم نظم مبيّن اسرار و نكته‌هاى اسلوب قرآنى، كاشف وجوه اختلاف معنوى خصوصيات تركيبهاى قرآنى و غيرقرآنى كه مرتبط با سياق و غرض عام آيات مى‌باشند بوده و علت تفصيل قرآن در ضمن سور، رعايت نظم خاص آنهاست كه با توجه به اغراض سور متفاوت است. به طور مثال [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در نظم مفردات قرآنى در وجه عدول در آيه 21 سوره بقره '''«يا ايّها الناس اعبدوا ربّكم الذى خلقكم و الذين من قبلكم لعلكم تتقون»''' از تعبدون به اعبدوا و از اتقوا به تتقون مى‌فرمايد: سرّعدول به نوعى خاص از عبادت يعنى تقوى كه نهايت امر عبادت است، اين است كه امر به عبادت امر به بجا آوردن بعضى از اهداف خلقت انسانها مى‌باشد و عبادت ابزار رسيدن به تقوى است.

[[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در بسيارى از موارد هنگام مواجهه با مفردات قرآنى در وقوع كلمات و سازگارى آنها با سياق تامّل كرده و نظر در مفردات قرآنى را از لازم‌ترين مسائل برای مفسّر و كليد فهم معانى آنها داشته و بر اين باور است پژوهشگر هرچقدر در مفردات كنكاش بيشترى داشته باشد، قدرت او در تركيب و فهم معانى افزون خواهد شد. اهتمام مؤلف در اين بخش فقط بيان ديدگاه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در كلمات مفرد از جهت ماده، هيأت و انواع آن نمى‌باشد بلكه غرض اصلى به تصوير كشاندن حساسيت دقيق رمخشرى در مواجهه با مفردات نصوص قرآنى و عنايت او در اين بحث كه علماى بلاغت به آن توجهى نداشته‌اند بوده است. مثلاً وى در بيان وجه استعمال كلمه '''«عوج»''' در آيه 28 سوره زمر '''«قرآناً عربیاً غير ذى عوج»''' دلالت نفى عوج را اثبات استقامت قرآن دانسته و از اين تعبير دو فايده اتخاذ مى‌كند: اول اينكه هرگونه عوجى در قرآن منتفى می‌باشد، دوم؛ اينكه لفظ عوج مخصوص معانى است نه اشياء.

در بررسى نظريات وى در مفردات، سرّ بلاغتى إفراد، جمع قلّه و كثرت، صيغه‌ى افعال، مشتقات، تنوع ادات و حروف فهميد مى‌شود. مثلاً در آيه 123 سوره آل‌عمران '''«ولقد نصركم الله ببدر و انتم اذلّه»''' مى‌گويد: اذلّه جمع قلّه و اذلاّء جمع كثرت است، با جمع قلّه آمده تا دلالت كند تعداد اينها كم بوده است و ذلّت آنها مربوط به ضعف حال، كمى اسلحه، مال و مركب نمى‌باشد.

به نظر مؤلف، [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] يك نحوى می‌باشد كه توانسته بين تفكر نحوى و روح بلاغتى به خوبى تناسب برقرار كند. بحث تقديم، استفهام و... از عناوين مورد توجّه او در اين فصل مى‌باشد. به عنوان نمونه در آيه 44 سوره «ق» '''«ذلك حشرٌ علينا يسير»''' تقديم ظرف را دال بر اختصاص مى‌داند يعنى چنين امر با عظمتى بر هيچ كسى بجز خداوند قادر فراهم نمى‌باشد. در بحث فصل و وصل كه از مباحث ترتيب جملات قرآن از منظر تفسير كشاف است، [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] معتقد است، جملاتى كه اسلوب بيانى واحد دارند، احتياج به لفظى جهت ارتباط آنها نمى‌باشد و مادامى كه اينگونه هستند مثل اجزاى يك جمله‌مى باشند. در ادامه نظريات [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در صور بيانى و تأثير او در آثار علما مثل مفتاح، مثل السّاير، الطّرار را بررسى مى‌كنند.