المراقبات «أعمال السنة»: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ملکی تبریزی، جواد بن شفیع]] (نويسنده)

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE2168AUTOMATIONCODE

| تعداد جلد =1

'''المراقبات''' يا '''أعمال السنة''' تأليف عالم عامل فقيه اصولى عارف اخلاقى [[ملکی تبریزی، جواد بن شفیع|حاج ميرزا جواد آقا فرزند ميرزا شفيع ملكى تبريزى قدس‌اللّه‎سرّه‎الشريف]] است.

موضوع اصلى كتاب اصلاح باطن و ظاهر سالك است، كه مهم‌ترين راه اين اصلاح مراقبت نمودن از روزهايى است كه در اصلاح اخلاقى و لسان شرع مخصوص و منصوص است، و بجا آوردن اعمالى است، كه از نظر شرع و اخلاق سالك را به فضايل اخلاقى و كمالات انسانى نائل مى‌گرداند و او را به اخلاق الهى متخلق مى‌گرداند كه «تخلّقوا بأخلاق اللّه و تحلّوا بصفات اللّه».

پيرامون معرفى كتاب در منابع موجود، چيزى يافت نشد، حتى نسخۀ حاضر كه چاپ سوم است و با مقدمۀ تحقيقى طبع گرديده است، چيزى پيرامون كتاب از منابع ننوشته است. لكن در اين نسخه تقريظى از فيلسوف شهيد مفسر كبير عارف بى‌نظير علامه آيت‌اللّه [[طباطبایی، محمدحسین|سيد محمدحسین طباطبايى]] به چاپ رسيده است كه در آن به معرفى سبک اخلاقى مؤلف و ستايش كتاب پرداخته است، كه به اختصار ترجمۀ آن چنين است:

== ساختار ==

 

 

مقدمه: در بيان تأمّل در نعمت‌هاى دنيوى و اخروى، و توجه به مغفرت الهى، و اصلاح قلب و تسليم امر الهى و نوحه‌گرى بر اعضاء و مناجات با حق تعالى.

فصل اول: در بيان مراقبت‌هاى ماه محرم الحرام، و يادآورى مصائب امام حسين‌ عليه‌السلام و اعمال دهۀ اول، و تأثير مراقبت‌ها و تعظيم شعائر اللّه.

فصل سوم: در بيان مراقبت‌هاى ماه ربيع‌الاول، و ولادت حضرت رسول(ص)، و وفات [[امام حسن عسکری(ع)]]، و خلافت امام عصر عجل الله تعالى فرجه، و ازدواج حضرت رسول(ص) با خديجه(س)، و اسامى حضرت رسول(ص)، و زيارت مولود و مراسم عيد و آداب آن، و توسل به صاحبان روز عيد.

فصل چهارم: در بيان مراقبت‌هاى ماه ربيع الثانى، و ولادت حضرت [[امام حسن عسکری(ع)|امام حسن عسكری‌ عليه‌السلام]].

تلاش در اخلاص نيت، و نكات دقيقى در شناخت اخلاص، و تحصيل حقيقت اخلاص با تأمّل و تفكّر، و ترس از آبرو ريزى ريا هنگام عرض اعمال به حضور حق تعالى، و نماز سلمان، و دعا در تعقيب هر نماز، و رجاء حقيقى، و ولادت حضرت امیرالمؤمنین‌ عليه‌السلام، و امر عالم قبل از بعثت حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم، و اهتمام حضرت اميرالمؤمنين‌ عليه‌السلام به اعتلاى كلمۀ اسلام، و اهمّ شرايط دعا، و اعمال عيد مبعث، و نعمت بعثت و اختلاف مردم در قبول آن.

فصل هشتم: در بيان مراقبت‌هاى ماه شعبان المعظم، و مناجات شعبانيه، و فضيلت روزۀ آن، و ولادت امام حسين‌ عليه‌السلام، و نيمۀ شعبان، و ولادت حضرت حجت عجل الله تعالى فرجه، و فضيلت شب نيمۀ شعبان، و تذكر به ضعف ايمان، و توسّل به امام زمان عجل الله تعالى فرجه، و فضيلت دعاى كميل، و محاسبت نفس، و طلب رحمت از صاحب آن روز، و اعمال آخر شعبان.

فصل نهم: در بيان مراقبت‌هاى ماه رمضان المبارك، و فضايل و فوايد گرسنگى، و مراتب روزه، و اقسام روزه‌داران، و اختلاف حالات پيامبران عليهم‌السلام، و اقسام روزه‌داران از جهت خوردن و نوشيدن ايشان، و خطبۀ حضرت رسول(ص) در ماه رمضان، و توسعۀ رحمت الهى در اين ماه، و لطافت مضامين دعاهايى كه از معصومين عليهم‌السلام وارد شده.

مراقبت در امر امامت و موعظه و تحصيل اخلاص در آنها، و تذكر به وعّاظ در كيفيت موعظه، و فضيلت شب قدر، و آمادگى براى اين شب مانند آمادگى براى حضور سلطان است، و محافظت قلب از اشتغال به غير خدا، و مناجات با خدا، و اعمال شب قدر، و دعاى شب بيست و هفتم.

فصل دهم: در بيان مراقبت‌هاى ماه شوّال، و اعمال روز عيد و خروج براى نماز عيد، و آداب مجلس سلاطين دين، و متذكّر شدن به حال امام عصر عجل الله تعالى فرجه، و مناجات با ايشان، و اظهار اشتياق براى زيارت ايشان، و اين كه تشريع نماز عيد براى بخشش پاداش است، و مراقبت روز عيد و قرائت دعاهاى آن، و بيان ماه شوّال و اعمال آن.

فصل دوازدهم: در بيان مراقبت‌هاى ماه ذى حجة الحرام، و فضيلت دهۀ اول آن، و دعاهاى پنج‌گانه كه به حضرت عيسى(ع) هديه شده، و تكيه بر خدا نمودن، و ريشۀ اميد و آرزو، و اعمالى كه در دهۀ اول وارد شده، و اعمال شب و روز عرفه، و زيارت امام حسين‌ عليه‌السلام، و معانى تنزيه و تسبيح، و دعا نمودن براى برادران ايمانى در غياب ايشان و ايثار بر ايشان، و احتراز از دعاى دروغين.

اعمال شب و روز عيد قربان و آداب رفتن به نماز عيد، در فضيلت و شرافت روز عيد غدير بر ساير روزها، در معناى ولايت و حقيقت آن و بيان زيارت جامعه، و اين كه فضايل امام علی‌ عليه‌السلام قابل شمارش نيست، و تصريح به ولايت امام علی‌ عليه‌السلام در صحيفه‌هاى پيامبران، و شرح روز عيد غدير، و خطبۀ حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم در مسجد خيف و در روز عيد غدير، و كمين كردن منافقان در عقبه براى كشتن حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم، و صلوات مخصوص در روز غدير، و روايات امام رضا عليه‌السلام در فضيلت روز غدير، و معنى ولايت مطلقه و حقيقت آن، و اعمال روز غدير.

پناه بردن به صاحبان روز از معصومين در پايان روز، و مباهلۀ نصاراى نجران، و آمدن نصاراى نجران به مدينه، و خارج شدن حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم براى مباهله و ممانعت ايشان از آن، و اين كه به نصّ آيۀ مباهله علی‌ عليه‌السلام نفس و جان نبى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم است، و احترام و منزلت روز مباهله در اسلام، و اعمال روز مباهله، و مناجات با معصومين عليهم‌السلام، و نزول سورۀ هل أتى در شان اهل بيت عليهم‌السلام، و خاتمه در نصيحت و تذكّر.

«باب بيست و چهارم اندر مراقبت، قال اللّه تعالى: ''' و كان اللّه على كل شئ رقيباً ''' (33 احزاب52/) (و خداوند مراقب هر چيزى است). جرير بن عبداللّه گويد: جبرئيل(ع) به صورت مردى نزد پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم آمد و گفت: يا محمد(ص) ايمان چيست؟ گفت: آنكه ايمان آرى به خدا و فرشتگان و كتاب‌ها و رسولان وى و بدانستن اين كه خير و شرّ همه از اوست. گفت خبر ده مرا از احسان؟ گفت: احسان آن بود كه خداى را بپرستى چنان كه گويى مى‌بينى او را، اگر چنان نباشى كه او را مى‌بينى، دانى كه او ترا مى‌بيند.

خواجه عبداللّه انصارى در [[منازل السائرين]] باب دوم از قسم معاملات را در بيان مراقبت نوشته است كه ترجمۀ آن چنين است: «باب مراقبه: خداى عز و جل مى‌فرمايد: پس مراقب باش، زيرا آنان هم مراقبند. (44 دخان59/) و نيز مى‌فرمايد: دربارۀ هيچ مؤمنى مراعات خويشاوندى و پيمانى را نمى‌كنند. (توبه10/) مراقبت يعنى هميشه متوجه مقصود بودن، و آن داراى سه درجه است:

درجۀ سوم: مراقبۀ ازل است به مطالعۀ عين سابق براى علم توحيد، و مراقبۀ ظهور اشارات ازل تا ابد است و مراقبۀ اخلاص از ورطۀ مراقبه است.<ref>شرح [[منازل السائرين]] تلمسانى، ص169</ref>

عارف شهيد و مفسّر كبير علامۀ طباطبايى در رسالۀ موجز الولاية معناى باريك و دقيقى براى مراقبه بيان فرموده‌اند كه مناسب با روش سلوك علامۀ بحر العلوم در رسالۀ تحفة الملوك في السير و السلوك و برخى از اصحاب معارف و ارباب قلوب است، و چون مناسب اين مقاله نيست از بيان آن خوددارى مى‌شود. زيرا اين نوع مراقبه يكى از انواع مراقبۀ عملى است، كه با درجات مراقبه‌اى كه در رسالۀ قشيريه و [[منازل السائرين]] بيان شد، تفاوت دارد.

در اشاره به اسرار نماز مى‌فرمايد: «بالا بردن دست هنگام تكبير و خود قيام كردن و ركوع و سجود و كشيدن گردن در ركوع و بلند كردن سر از سجده و تشهّد و سلام، در اخبار اهل بيت حضرت رسول عليهم‌السلام براى هر يك از اينها معنى و حقيقتى وارد شده است، كه اگر آنها را به قصد اين معانى بجا نياورى، گويا اعمال را اصلا بجا نياورده‌اى.

براى دو مرتبۀ آخر اصناف زيادى است كه قابل شمارش نيست...روزه‌داران نيز مراتبى و اصنافى دارند، برخى از ترس مردم روزه مى‌گيرند، بعضى از روى عادت معمول ميان مسلمانان روزه مى‌دارند، پاره‌اى از ترس خدا و مردم و به قصد پاداش از خدا و مردم روزه دارند، گروهى بيشتر از ترس عقاب روزه باشند، دسته‌اى از ترس عقاب و به قصد رضاى الهى و تقرب به خداى متعال روزه گيرند، و اندكى فقط به قصد قربت و رضايت حق تعالى روزه دارند...

روزه‌داران از جهت خوردن و آشاميدن نيز اصنافى دارند...و افطار نيز به تفاوت درجات روزه‌داران متفاوت است...معناى رؤيت شب قدر و لذت آن چيست؟...رؤيت شب قدر عبارت است از كشف نزول امر به زمين است همان گونه كه براى امام عصر عجل الله تعالى فرجه در اين شب كشف می‌شود....»<ref>همان مأخذ، ص160 و 161 و 165 و 222 و 226</ref>

مثلا هرگاه قصد ترك و هجرت خانواده و فرزندان و وطن را نمود، بايد به سبب اين قصد ترك خواسته‌ها و گناهان را بنمايد. بلكه ترك هرچه كه او را از حق تعالى باز مى‌دارد، بنمايد....»<ref>همان مأخذ، ص322</ref>

«اهل اديان غالبا در نماز به صورت نماز اكتفاء مى‌كنند و در تكميل آن تلاش مى‌نمايند و از فقدان روح و معنى آن هيچ ابايى ندارند، در حالى كه نماز و اجزاء و شرايط آن داراى صورت و روح مى‌باشد، و حال آنكه نمازگزاران را مى‌بينى به يادگيرى صورت نماز مشغولند...

اما تطهير قواى باطنى از گناهان و پاك كردن دل از رذايل اخلاقى و نفاق و دوستى دنيا و اشتغال به غير خدا، گويا اصلا امر دينى در اين زمينه وارد نشده است حتى برخى از بزرگان از اهل علم مراد واقعى از افعال عبادات مثل نماز را نيافته‌اند با اين كه اسرار اعمال در اخبار معصومين وارد شده است....»<ref>همان مأخذ، ص435 و 436</ref>

رسالت پيامبر اسلام اين بود كه همگان را به كمالات و مقاماتى كه خود بدانها رسيده بود، دعوت نمايد، و در راه تحقق اين آرمان از هيچ تلاش و كوششى فروگذار نباشد، قال اللّه تعالى: ''' و ما أرسلناك إلاّ كافّةً للناس بشيراً و نذيراً و لكنّ أكثر الناس لا يعلمون. ''' (34 سباء28/) و ما تو را جز به سمت بشارتگر و هشدار دهنده براى تمام مردم، نفرستاديم، ليكن بيشتر مردم نمى‌دانند.

بر پيروان اوست براى تحقق بخشيدن به اين هدف بزرگ و متحقق و متصف شدن به حقايق و اوصاف پيامبر بزرگ اسلام هر تلاش و كوششى را بنمايند، قال اللّه تعالى: ''' لقد كان لكم في رسول اللّه أسوة حسنة لمن كان يرجوا اللّه و اليوم الآخر و ذكر اللّه كثيراً. ''' (33 احزاب21/) قطعا براى شما در [اقتداء به] رسول خدا سرمشقى نيكوست براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند.

«شيخ ما ثقة الاسلام نورى رحمه اللّه فرموده: اما زيارت عاشورا پس در فضل و مقام آن بس كه از سنخ ساير زيارات نيست كه به ظاهر از انشا و املاى معصومی‌باشد هر چند كه از قلوب مطهّرۀ ايشان چيزى جز آنچه از عالم بالا به آنجا رسد، بيرون نيايد، بلكه از سنخ احاديث قدسيه است كه به همين ترتيب از زيارت و لعن و سلام و دعا از حضرت احديت جلّت عظمته به جبرئيل امين و از او به خاتم النبيّين صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم رسيده....» ([[مفاتيح الجنان]]، ص829<nowiki></ref></nowiki>

حاج [[قمی، عباس|شيخ عباس قمى]] در ذيل دعاى عديله در مفاتيح مى‌فرمايد: «و اما اين كه اين دعا [عديله] مأثور است يا از منشئات علماء است...محدث ناقد بصير...مولانا الحاج [[نوری، حسین بن محمدتقی|ميرزا حسين نورى]] نوّر اللّه مرقده فرموده: و أمّا دعاء العديلة المعروفة فهو من مؤلّفات بعض أهل العلم ليس بمأثور و لا موجود في كتب حملة الأحاديث و نقّادها.»<ref>همان مأخذ، ص156 و 157</ref>

در ميان دانشمندانى كه داراى اين رتبۀ علمى و مقام عملى بوده‌اند، نام دو تن مى‌درخشد، از پيشينيان [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]‌الدين أبو القاسم على بن موسى بن جعفر بن طاوس (قده) متوفى سنه 664 يا 668 ق مؤلف كتاب شريف [[إقبال الأعمال (طبع قديم)|إقبال الأعمال]] و از معاصرين ميرزا جواد ملكى تبريزى است، مؤلف مذكور در اين زمينه در كتاب المراقبات سنگ تمام گذاشته است، و ادعيه و مناجات گوناگونى در جاى جاى كتاب به يادگار گذاشته است.

در برخى با حق تعالى مناجات مى‌كند و در آن از قرآن و ادعيۀ مأثور اقتباس مى‌كند مانند ص289 و 290 و بعضى با معصومين مناجات مى‌كند، بويژه با امام عصر عجل الله تعالى فرجه، كه در آنها نيز از آيات و ادعيه اقتباس نموده است مانند ص288 و 289 و 290.

دربارۀ اصل انشاى دعا و مناجات در آخر المراقبات مى‌فرمايد: «سيد ما قدوۀ اهل علم و عمل طاوس اهل مراقبه و استاد ايشان و مروّج اين علم و عامل آن در كتاب اقبال، اصول مراقبات اعمال سال را به بهترين وجه ممكن نوشته است، كه در اين معنا بى‌نظير است، و از اين كتاب معلوم مى‌شود كه او در تحرير اين كتاب نيز به تكميل مراقبت الهى مشغول بوده است، و به همين خاطر در آخر كتاب اقبال دعا و مناجاتى انشاء نموده است....»<ref>المراقبات، ص438</ref>

سپس برخى از عبارات مناجات سيد را بيان مى‌كند و بعد خود مؤلف از روى تواضع و فروتنى اظهار عجز از انشاى دعا و مناجات مى‌كند و ليكن در خاتمه مناجات خود با حق تعالى را بيان مى‌نمايد.

اين دو چاپ هر دو در بيروت به طبع رسيده است. و براى اولين بار در ايران با تحقيق و تنقيح و تصحيح و استخراج مصادر احاديث و ضبط اختلاف نسخه در پاورقى، توسط سيد عبدالكريم محمد موسوى، در ذيحجۀ 1416 ق - موسسۀ دار الاعتصام - با تقريظ علامۀ طباطبايى و زندگى‌نامۀ مؤلف به زيور طبع رسيده است. كه در واقع اين چاپ، چاپ سوم به حساب مى‌آيد.

==پانویس ==

<references />

== منابع مقاله ==

 

 

# قرآن مجيد با ترجمۀ [[فولادوند، محمدمهدی|محمد مهدى فولادوند]]، چاپ سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، رمضان المبارك 1415، بهمن ماه 1373.

# شرح [[منازل السائرين]]، عفيف‌الدين التلمسانى، قم، انتشارات بيدار، الطبعة الاولى في إيران، 1413ق و 1371 ش.

# المراقبات، الميرزا جواد آغا الملكي التبريزي، تحقيق سيد عبدالكريم محمد الموسوي، الطبعة الأولى في إيران، دار الاعتصام للطباعة و النشر، ذي الحجة 1416 ق.

== وابسته‌ها =={{وابسته‌ها}}