۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
شاهنامه ثعالبی در شرح احوال سلاطین ایران (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۳ ژوئن ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۱۲
، ۲۳ ژوئن ۲۰۱۸جایگزینی متن - 'شاهنامه' به 'شاهنامه'
جز (جایگزینی متن - 'هـ.ش' به 'ش') |
جز (جایگزینی متن - 'شاهنامه' به 'شاهنامه') |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
نويسنده در اين كتاب، به تأليف تاريخى عمومى دست مى‌زند؛ يعنى از دوران پادشاهان افسانه‌اى و كيومرث (همان آدم ابوالبشر به باور وى) گزارش مى‌دهد و تاريخ ايران باستان را تا سقوط ساسانيان (يزدگرد سوم، فرزند شهريار و آخرين شاه پارسيان) پى مى‌گيرد و مانند | نويسنده در اين كتاب، به تأليف تاريخى عمومى دست مى‌زند؛ يعنى از دوران پادشاهان افسانه‌اى و كيومرث (همان آدم ابوالبشر به باور وى) گزارش مى‌دهد و تاريخ ايران باستان را تا سقوط ساسانيان (يزدگرد سوم، فرزند شهريار و آخرين شاه پارسيان) پى مى‌گيرد و مانند شاهنامه فردوسى گزارش‌هايش را در سه بخش مى‌گنجاند: | ||
# دوران اساطيرى (از كيومرث تا فريدون و قيام كاوه آهن‌گر)؛ | # دوران اساطيرى (از كيومرث تا فريدون و قيام كاوه آهن‌گر)؛ | ||
# دوران حماسى (از قيام كاوه آهن‌گر تا قتل رستم و سلطنت بهمن)؛ | # دوران حماسى (از قيام كاوه آهن‌گر تا قتل رستم و سلطنت بهمن)؛ | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
كتاب ثعالبى، اندرزهايى از شاهان اسطوره‌اى و تاريخى مانند اسكندر، شاهان كيانى پيشدادى، ملوك الطوائف و شاهان ساسانى در بر دارد. اين جمله‌ها و اندرزها كه از «سخن آورهاى» پادشاهان گرفته شده است، تاريخ و سنن پادشاهان ايران را گزارش مى‌كند و اشاره نويسنده به گروه‌هايى جز ايرانيان، مانند عربان و تركان و روميان، به مناسبت پيوندهاى آنان با ايران صورت مى‌پذيرد. وى به رغم فردوسى، درباره كيومرث (نخستين فرمان‌روا) از سيامك فرزند او و كشته شدنش به دست ديوان سخنى نيست. هم‌چنين اينكه هوشنگ (دومين پادشاه) آتش را كشف كرد، در كتاب ثعالبى نيامده است. | كتاب ثعالبى، اندرزهايى از شاهان اسطوره‌اى و تاريخى مانند اسكندر، شاهان كيانى پيشدادى، ملوك الطوائف و شاهان ساسانى در بر دارد. اين جمله‌ها و اندرزها كه از «سخن آورهاى» پادشاهان گرفته شده است، تاريخ و سنن پادشاهان ايران را گزارش مى‌كند و اشاره نويسنده به گروه‌هايى جز ايرانيان، مانند عربان و تركان و روميان، به مناسبت پيوندهاى آنان با ايران صورت مى‌پذيرد. وى به رغم فردوسى، درباره كيومرث (نخستين فرمان‌روا) از سيامك فرزند او و كشته شدنش به دست ديوان سخنى نيست. هم‌چنين اينكه هوشنگ (دومين پادشاه) آتش را كشف كرد، در كتاب ثعالبى نيامده است. | ||
بارى، درون‌مايه تاريخ ثعالبى درباره پهلوانان سيستان (سام، زال و رستم) كه در روزگار منوچهر پيدا شدند، با | بارى، درون‌مايه تاريخ ثعالبى درباره پهلوانان سيستان (سام، زال و رستم) كه در روزگار منوچهر پيدا شدند، با شاهنامه فردوسى يك‌سان و هم‌آهنگ مى‌نمايد و تنها اين دو اثر، به درازا در اين باره سخن گفته‌اند؛ يعنى روايت‌هايشان تا پايان دوره حماسى و پهلوانى كمابيش به يك‌ديگر مى‌مانند و موضوع‌هايى مانند پادشاهى بهمن (پسر اسفنديار)، كشته شدن رستم در روزگار بهمن به مكر و حيله پادشاه كابل و برادرش شغاد و لشكر كشى فرامرز پسر رستم به كابل به خون‌خواهى رستم و سپس لشكر كشى بهمن به انتقام پدرش اسفنديار به سيستان و جنگ‌هاى او با فرامرز و سپش كشته شدن فرامرز و اسير شدن زال و سرانجام ويرانى سيستان، به يك شيوه و لحن در هر دوى آنها يافت مى‌شود. | ||
درون‌مايه بخش دوم تاريخ ثعالبى، داستان پيامبرانى است كه پادشاهى كرده‌اند و فرعونان مصر و فرمان‌روايان بنى اسرائيل و داستان‌هاى ملوك (تبايعه) اذواء، از پادشاهان حمير كه بر سرزمين يمن حكم مى‌راندند. «پادشاهان شام و عراق تا آن زمان كه اسلام آشكار شد و بهره‌هايى كه از روزگار آنان حاصل آمد، داستان و تاريخ پادشاهانى كه بر روم، هند، ترك و چين حكومت كردند و شرح ظهور حضرت محمد(ص) از تولد، زندگى، بعثت و معجزات و جنگ‌هاى او تا آن‌گاه كه اين آفتاب حقيقت و پناه‌گاه آدميان به جوار حق پيوست و داستان خلفاى راشدين، حكام بنى اميه و بنى عباس و عاملان آنان مانند ابومسلم، برمكيان، طاهريان، صفاريان، حمدانيان، آل بويه و... نيز از روايت‌هاى همين بخش به شمار مى‌رود. وى سرانجام به تاريخ گردن‌فرازان و سركشان قديم و جديد و تاريخ ناصرالدين ابومنصور سبكتكين و حكايت سلطنت ابوالقاسم محمود بن سبكتكين تا حكومت ابوالمظفر نصر بن ناصرالدين غزنوى مى‌پردازد. | درون‌مايه بخش دوم تاريخ ثعالبى، داستان پيامبرانى است كه پادشاهى كرده‌اند و فرعونان مصر و فرمان‌روايان بنى اسرائيل و داستان‌هاى ملوك (تبايعه) اذواء، از پادشاهان حمير كه بر سرزمين يمن حكم مى‌راندند. «پادشاهان شام و عراق تا آن زمان كه اسلام آشكار شد و بهره‌هايى كه از روزگار آنان حاصل آمد، داستان و تاريخ پادشاهانى كه بر روم، هند، ترك و چين حكومت كردند و شرح ظهور حضرت محمد(ص) از تولد، زندگى، بعثت و معجزات و جنگ‌هاى او تا آن‌گاه كه اين آفتاب حقيقت و پناه‌گاه آدميان به جوار حق پيوست و داستان خلفاى راشدين، حكام بنى اميه و بنى عباس و عاملان آنان مانند ابومسلم، برمكيان، طاهريان، صفاريان، حمدانيان، آل بويه و... نيز از روايت‌هاى همين بخش به شمار مى‌رود. وى سرانجام به تاريخ گردن‌فرازان و سركشان قديم و جديد و تاريخ ناصرالدين ابومنصور سبكتكين و حكايت سلطنت ابوالقاسم محمود بن سبكتكين تا حكومت ابوالمظفر نصر بن ناصرالدين غزنوى مى‌پردازد. | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
تاريخ ثعالبى، از اندازه كنونى‌اش دراز دامن‌تر بوده و آنچه اكنون از اين كتاب مانده است، از دو جلد بيشتر نيست. اين دو جلد، تاريخ پادشاهان ايران باستان، پيامبرانِ پادشاه، فرعون‌ها، فرمان‌روايان بنى‌اسرائيل، پادشاهان حمير، تاريخ شام و عراق، پادشاهان روم، هند، ترك، چين، طلوع فجر اسلام و اخبار ميلاد پيامبر اسلام را تا رحلت آن جناب در بر دارد. دو جلد ديگر آن كه از تاريخ خلفاى راشدين آغاز مى‌شود و به روزگار خود نويسنده؛ يعنى پادشاهى ابوالمظفّر پايان مى‌يابد، به گمان، از ميان رفته‌اند. | تاريخ ثعالبى، از اندازه كنونى‌اش دراز دامن‌تر بوده و آنچه اكنون از اين كتاب مانده است، از دو جلد بيشتر نيست. اين دو جلد، تاريخ پادشاهان ايران باستان، پيامبرانِ پادشاه، فرعون‌ها، فرمان‌روايان بنى‌اسرائيل، پادشاهان حمير، تاريخ شام و عراق، پادشاهان روم، هند، ترك، چين، طلوع فجر اسلام و اخبار ميلاد پيامبر اسلام را تا رحلت آن جناب در بر دارد. دو جلد ديگر آن كه از تاريخ خلفاى راشدين آغاز مى‌شود و به روزگار خود نويسنده؛ يعنى پادشاهى ابوالمظفّر پايان مى‌يابد، به گمان، از ميان رفته‌اند. | ||
منابع اين كتاب را بر پايه گفتار خود نويسنده، [[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاريخ طبرى]]، تاريخ ابن خردادبه، مزدوج مسعودى مروزى، | منابع اين كتاب را بر پايه گفتار خود نويسنده، [[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاريخ طبرى]]، تاريخ ابن خردادبه، مزدوج مسعودى مروزى، شاهنامه و آيين‌نامه ابن معتز، ابوالفتح بستى و [[ابن‌مقفع، عبدالله بن دادویه|ابن مقفع]] مى‌توان برشمرد. وى بى‌گمان، از منابع نوشته شده پيش از خود درباره تاريخ ايران روزگار كهن نيز بهره برده، اما از آنها نام نبرده است. | ||
اين كتاب با | اين كتاب با شاهنامه فردوسى كمابيش يك‌سان است و هر دوى آنها را به راستى مى‌توان شاهنامه خواند و تنها تفاوتشان را در منظوم يا منثور بودن دانست. جلد اول تاريخ ثعالبى نخست در 1900 ميلادى به كوشش زتنبرك، خاور شناس فرانسوى، همراه با ترجمه فرانسوى‌اش در پاريس منتشر شد و پس از قرن‌ها ماندن در هاله فراموشى، در ميان دانشمندان، مورخان و محققان آوازه‌اى شايسته به دست آورد؛ چنان‌كه نويسندگان تاريخ ايران باستان، آن را از منابع مهمّ و مرجعى دست يكم خوانده و از درون‌مايه‌اش سود برده‌اند. زتنبرگ مقدمه‌اى بر اين كتاب نوشت و نام آن و نويسنده‌اش را مشخص كرد. نسخه نوشته شده به قلم فضل‌الله بن على بن ابى اثير الكاريرى در 597، از نسخه‌هايى است كه زتنبرك در تصحيح كتاب بدان دست‌رسى داشت. اين كتاب را محمود هدايت با نام شاهنامه ثعالبى در 1328 خورشيدى به فارسى ترجمه كرد، اما ترجمه او به هيچ روى با زبان تاريخ پيش از اسلام هم‌آهنگ نبود. البته ترجمه‌هاى ديگرى در اين زمينه مانند ترجمه بخش نخست آن (تاريخ ايران باستان) به قلم محمد فضائل نيز در دست است. | ||
پانوشت‌هاى مترجم محترم كتاب درباره معناى واژگان يا كسان و جاى‌هاى آمده در آن بسيار سودمندند. وى هم‌چنين در پانوشت‌هاى كتاب به تطبيق بخش‌هايى از گزارش‌هاى نويسنده با منظومه‌هاى فردوسى در | پانوشت‌هاى مترجم محترم كتاب درباره معناى واژگان يا كسان و جاى‌هاى آمده در آن بسيار سودمندند. وى هم‌چنين در پانوشت‌هاى كتاب به تطبيق بخش‌هايى از گزارش‌هاى نويسنده با منظومه‌هاى فردوسى در شاهنامه نيز مى‌پردازد. فهرست آغازين كتاب و نمايه اعلام در پايان آن و مقدمه بسيار كوتاه مترجم درباره كيستى نويسنده و شمار نوشته‌هاى وى نيز راه پژوهش را درباره تاريخ ثعالبى هموارتر مى‌سازد. | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
#[[:noormags:43655|رفيعى، على (پاييز 1375)، «تاريخ ثعالبى / غرر اخبار ملوك الفرس و سيرهم»، فرهنگ، شماره 19.]]. | #[[:noormags:43655|رفيعى، على (پاييز 1375)، «تاريخ ثعالبى / غرر اخبار ملوك الفرس و سيرهم»، فرهنگ، شماره 19.]]. | ||
#[[:noormags:65863|قائدان، اصغر (مرداد و شهريور 1381)، «تاريخ نگارى ثعالبى»، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا.]]. | #[[:noormags:65863|قائدان، اصغر (مرداد و شهريور 1381)، «تاريخ نگارى ثعالبى»، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا.]]. | ||
#[[:noormags:65670|ملك، احمد (آبان 1380)، «غرر اخبار ملوك الفرس و سيرهم (تاريخ ثعالبى) در مقايسه با | #[[:noormags:65670|ملك، احمد (آبان 1380)، «غرر اخبار ملوك الفرس و سيرهم (تاريخ ثعالبى) در مقايسه با شاهنامه فردوسى»، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا]]. | ||