دیوان حکیم سبزواری «اسرار»: تفاوت میان نسخه‌ها

{{شعر}}

{{ب|''لا أُحِبُّ الْآفِلِينَ، گو چون خليل''|2=''چشم دل بر شاهد يكتا فكن''}}

مثال حلّ:<ref>همان، ص 32 - 33</ref>.

{{شعر}}

{{ب|''دم عيسى گرفت باد سحر''|2=''از دم جان‌فزاى حضرت دوست''}}

15. اسرار گذشته از آنكه بسيارى از غزليّات حافظ را استقبال نموده است، از افكار و عقايد عارفانى چون فخرالدين عراقى، عطار و مولوى تأثير پذيرفته است كه در پاره‌اى موارد در توضيحات به آنها اشاره شده است. اينجا به ذكر نمونه‌هايى مى‌پردازيم:

{{شعر}}

{{ب|''شورش عشق تو در هيچ سرى نيست كه نيست''|2=''منظر روى تو زيب نظرى نيست كه نيست''}}

فخرالدين عراقى گويد:<ref>مجموعه آثار، ص 180</ref>.

{{شعر}}

{{ب|''خوشا دردى كه درمانش تو باشى''|2=''خوشا راهى كه پايانش تو باشى''}}

اسرار گويد:<ref>غزل 168</ref>.

{{شعر}}

{{ب|''خوشا جانى كه جانانش تو باشى''|2=''خوشا دردى كه درمانش تو باشى''}}

نشاط اصفهانى گويد:<ref>ديوان، ص 97</ref>.

{{شعر}}

{{ب|''طاعت از دست نيايد گنهى بايد كرد''|2=''در دل دوست به هر حيله رهى بايد كرد''}}

اسرار گويد:<ref>غزل 75</ref>.

{{ب|''ديده را آينه روى شهى بايد كرد''|2=''سينه را جلوه‌گه مهر و مهى بايد كرد''}}

{{ب|''تار اسرار چو نور است ازآن‌رو كه ازوست''|2=''طاعتى گر ننمودى گنهى بايد كرد''}}

مولوى گويد:<ref>ديوان كبير، غزل 1826</ref>.

{{ب|''هركى بگويدت: «ز مه، ابر چگونه وا شود»''|2=''بازگشا گره‌گره بند قبا كه همچنين''}}

{{ب|''گر ز مسيح پرسدت مرده چگونه زنده كرد''|2=''بوسه بده به پيش او بر لب ما كه همچنين''}}

اسرار گويد:<ref>غزل 151</ref>.

{{ب|''فتنه چسان بپا شود خيز بيا كه همچنين''|2=''آب حيات چون رود جلوه نما كه همچنين''}}

{{ب|''آتش طور موسوى گر ز تو آرزو كنند''|2=''از سر طور دل نما نور و سنا كه همچنين''}}

16. حكيم سبزوارى برخلاف بسيارى از فلاسفه و استدلاليون كه به عرفان توجهى نداشته‌اند، با عقل و خرد و كوله‌بارى از انديشه‌هاى فلاسفه، وادى عشق و عرفان را طى نموده است و اين سخن در غزليّات او مشهود است. او عارفى شوريده و عاشقى سوخته‌جان بوده كه زبان وى، زبان دل‌شيفتگان و دل‌باختگان مهر و محبّت است و با سخن دلپذير و سحرانگيز خود مرهم نه دل ريش آنان.

{{ب|''گر عشق نبود خود نبودى''|2=''هرگز نه زمين، نه آسمانى''}}

{{ب|''از ميكده گر درى گشايد''|2=''نگشود ز درس مشكل ما''}}

17. در ميان غزليات اسرار چند غزل مدحى وجود دارد كه سه غزل (112، 150، 181)، در مدح حضرت رسول(ص)، سه غزل (60، 118، 120)، در مدح حضرت على(ع)، يك غزل در مدح پنج تن آل عبا، يك غزل در مدح حافظ و يك غزل در مدح محمد شاه قاجار است. غزل اخير، پنج بيت است و اسرار دليل اين مدح‌گويى را چنين توضيح داده است:

{{ب|''بيا اسرار تا ما برفشانيم''|2=''دل و جان در ره دربان حافظ''}}

{{ب|''ببند اسرار لب را چون ندارد''|2=''سخن پايانى اندر شأن حافظ''}}

20. حكيم سبزوارى كه دانشمندى شيعى و در علم و عمل كاملا مقيد به شرع و دستورات فقهى و عارفى حقيقى و اهل نماز شب و دعا و راز و نياز با خداى متعال بود، از طرف‌داران نظريه جنجالى و تأويل‌پذير و ابهام‌آميز «وحدت وجود» است به همان معنايى كه عارفان مى‌گويند؛ يعنى وحدت شخصى وجود در برابر وحدت تشكيكى وجود. در ديوان حكيم سبزوارى در مواردى اين گرايش آشكار شده است؛ به‌طور مثال در غزل 180 چنين آورده است:(همان، ص 147).

{{ب|''گمان بگذار و بر نور يقين پيچ''|2=''كه بى‌شك او يقين و تو گمانى''}}

{{ب|''تويى هستى‌نما و اوست هستى''|2=''سرابى، او چو آب زندگانى''}}

و در غزل 54 چنين سروده است:(همان، ص 71.)

{{ب|''موسى‌اى نيست كه دعوى أنا الحق شنود''|2=''ورنه اين زمزمه اندر شجرى نيست كه نيست''}}

{{ب|''چشم ما ديده خفاش بود ورنه تو را''|2=''پرتو حسن به ديوار و درى نيست كه نيست''}}

آقاى حسن عطايى رويانى، در بخش دوم كتاب، به شرح اصطلاحات و تركيبات عرفانى، ذكر آيات و احاديث مندرج در بيت‌ها، ترجمه بيت‌هاى عربى و ذكر نكته‌هاى بلاغى پرداخته است.