۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
موسوعة مرآة الحرمين الشريفين و جزيرة العرب (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۴ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۱:۵۹
، ۱۴ اوت ۲۰۱۷جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف'
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
اين مجموعه در سه بخش تنظيم شده است: بخش اول: مرآت مكه كه دو جلد از كتاب را در برمى‌گيرد. بخش دوم: مرآت مدينه، كه آن نيز دو مجلد از كتاب را به خود اختصاص داده و بخش سوم: جزيره العرب كه مجلد آخر اين مجموعه را به خود اختصاص داده است. هر يك از اين سه بخش خود از قسمت‌هاى مختلفى كه | اين مجموعه در سه بخش تنظيم شده است: بخش اول: مرآت مكه كه دو جلد از كتاب را در برمى‌گيرد. بخش دوم: مرآت مدينه، كه آن نيز دو مجلد از كتاب را به خود اختصاص داده و بخش سوم: جزيره العرب كه مجلد آخر اين مجموعه را به خود اختصاص داده است. هر يك از اين سه بخش خود از قسمت‌هاى مختلفى كه مؤلف از آنها با عنوان «وجهه»] باب[ ياد مى‌كند، تشكيل شده و هر يك از اين «وجهه‌ها» نيز به صورت‌هايى فصولى تقسيم شده است. جلد اول اين مجموعه مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل در معرفى محتواى كتاب نيز هست كه ظاهرا به قلم دكتر محمد حرب نگاشته شده است. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
اين كتاب مجموعه‌اى بسيار مفصل است كه از همان زمان چاپ متن تركي آن در سال 1302 ق. در مطبعه البحريه استانبول اثري شناخته شده و قابل استفاده بوده است. در همان دوران قاجار، مجلدي از آن با عنوان «مرآه الحرمين» كه بخش مكه آن بود، توسط عبدالرسول منشي به فارسی ترجمه و چاپ شد كه اخيرا توسط آقاي جمشيد كيانفر تصحيح و ضمن منشورات ميراث مكتوب در تهران (1383) به چاپ رسيده است. | اين كتاب مجموعه‌اى بسيار مفصل است كه از همان زمان چاپ متن تركي آن در سال 1302 ق. در مطبعه البحريه استانبول اثري شناخته شده و قابل استفاده بوده است. در همان دوران قاجار، مجلدي از آن با عنوان «مرآه الحرمين» كه بخش مكه آن بود، توسط عبدالرسول منشي به فارسی ترجمه و چاپ شد كه اخيرا توسط آقاي جمشيد كيانفر تصحيح و ضمن منشورات ميراث مكتوب در تهران (1383) به چاپ رسيده است. | ||
«مرآة مكه» عنوان مجلد اول و دوم اين مجموعه است. در ابواب و فصول متعدد اين مجلد كه به مكه مكرمه اختصاص يافته، | «مرآة مكه» عنوان مجلد اول و دوم اين مجموعه است. در ابواب و فصول متعدد اين مجلد كه به مكه مكرمه اختصاص يافته، مؤلف درباره هر چيزى كه به نحوى با مكه معظمه مرتبط است، سخن مى‌گويد. از آغاز پيدايش اين شهر در زمانهاى قديم گرفته تا وضعيت آن در زمان مؤلف و نيز معرفى ساكنان اين شهر و عادات و رسوم ايشان، موقعيت جغرافيايى، حدود، ثغور و نيز منازل و خانه‌ها و راه‌هاى مكه. | ||
در ادامه | در ادامه مؤلف درباره نام‌هاى مكه و القاب آن و نيز سبب ملقب ساختن مكه به هر يك از اين القاب سخن گفته و به داستان آغاز بناى كعبه توسط ملائكه الهى و نيز تجديد بناى آن در زمان حضرت آدم عليه‌السلام و تجديد بناى آن در زمان حضرت ابراهيم عليه‌السلام اشاره كرده و به مناسب يادكرد ابراهيم خليل، به تفصيل درباره ميلاد و رشد و بالندگى حضرت تا هنگامى كه به پيغمبرى برگزيده شد، داستان حضرت اسماعيل، معرفى چاه زمزم و نام‌هاى مختلف آن و سبب نامگذارى زمزم به هر يك از نام‌هاى مذكور و...سخن مى‌گويد. وى همچنين به يازده بار تجديد بناى كعبه تا زمان خود اشاره مى‌كند. مؤلف در اين قسمت از كارهايى كه در جهت توسعه بيت‌الله الحرام از قديم الايام تا زمان وى صورت گرفته و نيز تلاش‌هايى كه در راستاى تعمير و آبادانى و نيز چراغانى و تزيين كعبه معظمه به نحوى كه شايسته اين مكان مقدس باشد، صورت گرفته سخن مى‌گويد. | ||
از ديگر مطالبى كه در اين بخش بدان پرداخته شده، معرفى پوشش‌ها (پرده‌هاى) كعبه و نيز معرفى كسانى كه اين پوشش‌ها را به كعبه اهدا نموده‌اند و نيز نوع پارچ‌هاى كه در تهيه اين پرده‌ها به كار رفته، توصيف بخش‌هاى مختلف بيت‌الله الحرام، درها و نام‌هاى هر يك، ستون‌ها و شمار آنها، قبه‌ها و شمار آنها، مأذنه‌ها و نام‌هاى هر يك و... مى‌باشد. در ادامه به بيان فضائل مكه و مساجد موجود در آن و نيز معرفى كوه‌ها و... در مكه پرداخته شده است. در مقام مقايسه فضيلت مكه با مدينه، | از ديگر مطالبى كه در اين بخش بدان پرداخته شده، معرفى پوشش‌ها (پرده‌هاى) كعبه و نيز معرفى كسانى كه اين پوشش‌ها را به كعبه اهدا نموده‌اند و نيز نوع پارچ‌هاى كه در تهيه اين پرده‌ها به كار رفته، توصيف بخش‌هاى مختلف بيت‌الله الحرام، درها و نام‌هاى هر يك، ستون‌ها و شمار آنها، قبه‌ها و شمار آنها، مأذنه‌ها و نام‌هاى هر يك و... مى‌باشد. در ادامه به بيان فضائل مكه و مساجد موجود در آن و نيز معرفى كوه‌ها و... در مكه پرداخته شده است. در مقام مقايسه فضيلت مكه با مدينه، مؤلف با استناد به روايتى كه در آن نماز در مسجدالنبى برتر از هزار نماز در ساير مساجد، جز مسجدالحرام دانسته شده است، به برترى مسجدالحرام و به تبع آن مكه بر مدينه استدلال مى‌كند. وى همچنين به حكمت‌هاى قرار گرفتن مسجدالحرام و مكه مكرمه در بيابان خشك و لم يزرع اشاره مى‌كند. | ||
«مرآة المدينه» عنوان مجلدات سوم و چهارم اين مجموعه است. | «مرآة المدينه» عنوان مجلدات سوم و چهارم اين مجموعه است. مؤلف چنانكه خود در مقدمه اين بخش از كتاب يادآور شده، از كتاب «خلاصه الوفا بأخبار دار المصطفى» سمهودى، بهره فراوان برده است. در ابواب و فصول مختلف اين بخش مطالب ذيل بيان گشته است: | ||
باب اول: | باب اول: | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
در فصل دوم، فضايل مدينه منوره نسبت به ساير شهرها بيان و مقايسه‌اى مابين مدينه و مكه مكرمه از جهت فضيلت و برترى صورت گرفته است. | در فصل دوم، فضايل مدينه منوره نسبت به ساير شهرها بيان و مقايسه‌اى مابين مدينه و مكه مكرمه از جهت فضيلت و برترى صورت گرفته است. | ||
در فصل سوم، | در فصل سوم، مؤلف درباره كسانى كه در طول تاريخ مدينه را به عنوان اقامتگاه خود اختيار كرده‌اند، سخن مى‌گويد. | ||
در فصل چهارم، از مهم‌ترين محصولات كشاورزى مدينه و نيز پاكى خاك اين شهر و شفابخش بودن آن سخن به ميان آمده است. | در فصل چهارم، از مهم‌ترين محصولات كشاورزى مدينه و نيز پاكى خاك اين شهر و شفابخش بودن آن سخن به ميان آمده است. | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۰: | ||
در فصل هشتم، به بيان احكامى كه به اين شهر مقدس اختصاص دارد، پرداخته شده است. | در فصل هشتم، به بيان احكامى كه به اين شهر مقدس اختصاص دارد، پرداخته شده است. | ||
در فصل نهم، | در فصل نهم، مؤلف به بيان مطالبى درباره حوادث عجيب و غريبى كه در مدينه روى داده است، مى‌پردازد. | ||
و در فصل دهم، به موضوع برافروخته شدن آتشى در مدينه قبل از آغاز قيامت و نيز اطفاء آن پرداخته شده است. | و در فصل دهم، به موضوع برافروخته شدن آتشى در مدينه قبل از آغاز قيامت و نيز اطفاء آن پرداخته شده است. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
باب چهارم، به موضوع تاريخ مدينه منوره و روستاهاى آن و نيز عادات و رسوم ساكنان آنها اختصاص يافته است. | باب چهارم، به موضوع تاريخ مدينه منوره و روستاهاى آن و نيز عادات و رسوم ساكنان آنها اختصاص يافته است. | ||
در فصل اول اين باب، | در فصل اول اين باب، مؤلف درباره تاريخچه مدينه از گذشته‌هاى دور و نيز بعد از طوفان نوح سخن گفته و در فصل دوم به بيان داستان دو قبيله أوس و خزرج و نيز ساير قبايلى كه به مدينه مهاجرت كرده‌اند پرداخته و از برخى از اين قبايل نام مى‌برد. | ||
در فصل سوم، درباره وضعيت قرى و منازلى كه قبيله أوس در اطراف مدينه بنا نهادند، سخن گفته شده است. در فصل چهارم نيز درباره كيفيت اداره اين قرى و منازل و اماكن مسكونى مطالبى بيان گرديده است. | در فصل سوم، درباره وضعيت قرى و منازلى كه قبيله أوس در اطراف مدينه بنا نهادند، سخن گفته شده است. در فصل چهارم نيز درباره كيفيت اداره اين قرى و منازل و اماكن مسكونى مطالبى بيان گرديده است. | ||
| خط ۱۴۸: | خط ۱۴۸: | ||
باب هفتم به موضوع توسعه مسجد نبوى در زمانهاى مختلف اختصاص يافته است. | باب هفتم به موضوع توسعه مسجد نبوى در زمانهاى مختلف اختصاص يافته است. | ||
در باب هشتم | در باب هشتم مؤلف درباه مقام نبى مكرم(ص) و علامتى كه به وسيله آن مى‌توان جهتى كه سر مبارك پيامبر به سوى آن قرار گرفته را تشخيص داد و نيز درباره حجر ابراهيم و...سخن گفته است. | ||
در باب نهم | در باب نهم مؤلف درباره اشياء قيمتى حجره نبوى نظير مصحف‌ها، شمعدان‌ها، نقره‌جات و...سخن مى‌گويد. | ||
در باب دهم، | در باب دهم، مؤلف بار ديگر به تفصيل درباره حجره نبوى مطالبى را بيان مى‌كند. | ||
در باب يازدهم درباره واقعه آتش‌سوزى در مسجد نبوى و تجديد بناى مسجد پس از اين واقعه سخن گفته شده است. | در باب يازدهم درباره واقعه آتش‌سوزى در مسجد نبوى و تجديد بناى مسجد پس از اين واقعه سخن گفته شده است. | ||
| خط ۱۶۸: | خط ۱۶۸: | ||
در باب هفدهم، به معرفى مساجدى كه در بين راه مكه و مدينه وجود داشته و به پيامبر منسوب است و نيز مساجدى كه ايشان در آنها نماز گزارده‌اند و...پرداخته شده است. | در باب هفدهم، به معرفى مساجدى كه در بين راه مكه و مدينه وجود داشته و به پيامبر منسوب است و نيز مساجدى كه ايشان در آنها نماز گزارده‌اند و...پرداخته شده است. | ||
در آخرين باب هم، | در آخرين باب هم، مؤلف به معرفى وادى‌هاى مدينه؛ از جمله وادى عقيق و نيز چراگاه‌ها و كوه‌هاى اطراف مدينه مى‌پردازد. | ||
== صفة جزيرة العرب == | == صفة جزيرة العرب == | ||
در اين بخش از مجموعه حاضر، | در اين بخش از مجموعه حاضر، مؤلف درباره جزيره‌العرب از تمامى جنبه‌ها؛ اعم از موقعيت جغرافيايى، حدود طبيعى، تاريخچه جزيره العرب از دورترين زمان‌ها تا زمان سلطان عبدالحميد ثانى، سخن گفته و درباره پادشاهان و حكامى كه اداره امور اين منطقه را به عهده گرفته و نيز احوال ساكنان آن و عادات و رسوم و...ايشان مطالبى را بيان مى‌دارد. | ||
در فصل نخست اين بخش، | در فصل نخست اين بخش، مؤلف درباره انساب عرب‌هاى اوليه ساكن جزيره العرب؛ يعنى عرب بائده، عرب عاربه، عرب مستعربه و عرب مستعجمه سخن گفته است. | ||
در فصل دوم، به وصف احوال قبايل عرب در دوران جاهليت و اسلام پرداخته شده است. | در فصل دوم، به وصف احوال قبايل عرب در دوران جاهليت و اسلام پرداخته شده است. | ||
| خط ۱۸۹: | خط ۱۸۹: | ||
در فصل سوم، به جريان ظهور طائفه قرمطيان در حجاز، فرقه‌اى كه در خارج از سرزمين حجاز ساكن بودند، پرداخته شده و از شرارت‌هاى ايشان از جمله هجوم به مكه و كندن حجرالاسود از مكان خودش و نيز عقائد اين گروه سخن به ميان آمده است. | در فصل سوم، به جريان ظهور طائفه قرمطيان در حجاز، فرقه‌اى كه در خارج از سرزمين حجاز ساكن بودند، پرداخته شده و از شرارت‌هاى ايشان از جمله هجوم به مكه و كندن حجرالاسود از مكان خودش و نيز عقائد اين گروه سخن به ميان آمده است. | ||
در باب سوم، | در باب سوم، مؤلف درباره وضعيت جغرافيايى جزيره العرب و حدود آن، درياهايى كه اين سرزمين را در برگرفته‌اند، جغرافياى طبيعى دو شهرِ جده و طائف و معرفى ينبع و رابغ و خيبر و حناكيه مطالبى را بيان مى‌دارد. | ||
در باب چهارم به معرفى شاهراه‌هاى جزيره‌العرب؛ يعنى راه سلطانى، راه فرع، راه مدينه كه «غاير» ناميده مى‌شود، راه شرقى بين مدينه و مكه و راه «ينبع البحر» و نيز ساير راه‌هايى كه به مكه ختم مى‌شود، پرداخته شده است. | در باب چهارم به معرفى شاهراه‌هاى جزيره‌العرب؛ يعنى راه سلطانى، راه فرع، راه مدينه كه «غاير» ناميده مى‌شود، راه شرقى بين مدينه و مكه و راه «ينبع البحر» و نيز ساير راه‌هايى كه به مكه ختم مى‌شود، پرداخته شده است. | ||
| خط ۱۹۵: | خط ۱۹۵: | ||
در باب پنجم، به معرفى قبايلى كه در جزيره العرب سكنى گزيده‌اند، پرداخته شده و درباره تاريخ هر يك از قبايل و نيز عادات و رسوم و شعب آنان و... سخن گفته شده است. | در باب پنجم، به معرفى قبايلى كه در جزيره العرب سكنى گزيده‌اند، پرداخته شده و درباره تاريخ هر يك از قبايل و نيز عادات و رسوم و شعب آنان و... سخن گفته شده است. | ||
در اين باب، همچنين | در اين باب، همچنين مؤلف به نكات ارزندهاى درباره عادات و مذاهب عرب‌هاى قديمى ساكن جزيره العرب اشاره مى‌كند | ||
== اهميت == | == اهميت == | ||
بدون ترديد اين كتاب مفصل‌ترين اثر تاريخي، جغرافيايي و سفرنامه‌اي است كه در پايان دوره عثماني تألیف شده و از هر جهت قابل اعتنا مى‌باشد. تألیف آن در اين مقطع سبب شده است تا | بدون ترديد اين كتاب مفصل‌ترين اثر تاريخي، جغرافيايي و سفرنامه‌اي است كه در پايان دوره عثماني تألیف شده و از هر جهت قابل اعتنا مى‌باشد. تألیف آن در اين مقطع سبب شده است تا مؤلف ضمن آشنايي با تاريخ‌نويسي جديد به تحقيق و تتبع ميداني پرداخته و در عين حال از متون در دسترس نيز در تألیف آن استفاده كند. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
كتاب حاضر كه زير نظر دكتر محمد حرب توسط سركار خانم دكتر ماجده مخلوف، آقايان دكتر حسين مجيب المصرى و دكتر عبدالعزيز عوض از تركى به عربى برگردانده شده، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم | كتاب حاضر كه زير نظر دكتر محمد حرب توسط سركار خانم دكتر ماجده مخلوف، آقايان دكتر حسين مجيب المصرى و دكتر عبدالعزيز عوض از تركى به عربى برگردانده شده، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و فهرست مطالب مى‌باشد. | ||
== منابع== | == منابع== | ||