مفاتيح الغيب (ملاصدرا): تفاوت میان نسخه‌ها

'''مفاتيح الغيب'''، اثر [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدر المتألهين شيرازى]]  است. كتاب حاضر، يكى از آثار ارزنده فلسفه اسلامى است. مفاتيح را صدر المتألهين، در موقعى كه مبانى خويش را كاملاً محكم نموده بود، نوشته است، لذا مورد توجه اهل ذوق قرار گرفته و اهل فن آن را بر بسيارى از كتب ديگر صدر المتألهين ترجيح داده‌اند. بيشتر مسائل مربوط به معارف مبدأ و معاد، در اين رساله، مندرج است.

صدر المتألهين در اين كتاب، در صدد بيان مبدأ و معاد، اسرار و نكات عرفانى مستفاد از قرآن است كه در نوع خود مفيد مى‌باشد.

هدف صدر المتألهين در اين كتاب، كشف و بيان معارف قرآن است به‌نحوى كه مطابق عرفان و برهان باشد. وى، در مفاتيح به تطبيق فلسفه و عرفان و قرآن پرداخته و سعى دارد نظريه مهم انطباق قرآن و برهان و عرفان را نشان دهد. از مقدمه كتاب برمى‌آيد كه كتاب مذكور، نزد وى، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است، چون آن را به فرمان يك سروش غيبى نگاشته است.

يكى از مباحث بسيار مهم كتاب، مسئله تأويل است. در هستى‌شناسى تأويلى ملا صدرا، پنج عنصر اصلى را به وضوح مى‌توان از هم بازشناخت؛ اين عناصر، عبارتند از: فلسفه [[ارسطو]] و پيروانش؛ تعاليم نوافلاطونى به‌ويژه نظريات فلوطين در اثولوجيا؛ تعاليم [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]؛ نظريات عرفانى [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربى]] و اصول وحيانى شامل آيات قرآن و نهج البلاغه و به‌خصوص آن دسته از تعاليم پيامبر اكرم(ص) و ائمه(ع) كه بيشتر جنبه باطنى و عرفانى دارند.

نمونه اوّل، كتاب الهى است كه مى‌فرمايد: '''«و ان من شىء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم»'''(حجرات آيه 21). ملا صدرا، در تأويل اين آيه به مراتب و درجات وجود اشاره نموده و اظهار داشته كه اصل موجودات در نزد خداست و آنچه كه در نزد ماست در واقع نمونه‌اى از آن حقيقت اصيل است. وى، در واقع نظريه مُثل افلاطونى را پذيرفته و تصريح نموده است كه هر نوع طبيعى كه محسوس ماست، داراى صورتى مفارق و غير مادى است كه همان مثل عقليه است كه در نزد خداست.

نمونه دوم، فرمايش رسول خدا(ص) است كه مى‌فرمايد: «القبر روض من رياض الجنة او حفر من حفرات النيران». ملا صدرا، بر اساس اصالتى كه براى باطن امور قائل است، تصريح مى‌كند كه قبر حقيقى انسان، در درون خود او وجود دارد؛ اگر باطن و دل انسان آراسته به عشق و محبت و صفا و ديگر فضايل و كمالات باشد، در اين صورت به سبب صفاى آن، هر روز هزاران فرشته و پيامبر و ولى در آن فرود مى‌آيند و اين‌گونه باطن، به مثابه باغى از باغ‌هاى بهشت است و اگر باطن و دل انسان مملو از بغض و حسد و كينه و شهوت و نظاير اينها باشد، هر روز هزاران وسوسه و دروغ و ناسزا در آن مى‌افتد و اين‌گونه باطن به مثابه مغاكى از مغاك‌هاى دوزخ است.

وى، بر اين اعتقاد است كه هر كس چشم بصيرت داشته باشد و از ادراكات باطنى بهره‌مند باشد، مى‌تواند به باطن و درون خود و يا ديگران نگاه كند و قبل از مرگ، قبر واقعى خود و آنچه را در آن است، مشاهده نمايد، البته همه انسان‌ها بعد از مرگ به جهت انقطاع از علايق دنيوى، قبر واقعى خود و آنچه را در آن است، مشاهده خواهند نمود و عذاب و ثواب قبر نيز چيزى جز مشاهده باطن خود نيست. وى، بر همين اساس، بهشت و جهنم را نيز در باطن انسان جست‌وجو مى‌كند، هم‌چنان‌كه عالم آخرت را نيز در باطن دنيا موجود مى‌داند. ملا صدرا، در عين حال، به اين نكته توجه دارد كه ارجاع حقيقت امورى از قبيل بهشت و جهنم و عذاب قبر و نظاير اينها به درون انسان، ممكن است موجب اين تصور گردد كه اين امور، موهوم و غير واقعى‌اند؛ بنابراين، در پاسخ به اين شبهه تصريح مى‌كند كه با تقويت حس باطن، به سهولت مى‌توان دريافت كه امور مربوط به قيامت، نسبت به امور حسى به مراتب از شدت و قوّت وجودى بيشترى برخوردارند، زيرا امور دنيوى و حسى، مشمول حركت و موجود در هيولايند؛ در حالى كه امور اخروى، مجرد و يا قائم به نفسند كه خود از جواهر ملكوتى محسوب مى‌گردد.

#اسفار، صدر المتألهين؛