۶۱٬۱۸۹
ویرایش
متن انتقادی جوامع الحكايات و لوامع الروايات (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۰۲:۰۵
، ۲ ژوئن ۲۰۱۷جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>'
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>') |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
نکته‌های اخلاقی، اجتماعی، دینی، تاریخی در این کتاب فراوان است. عوفی در داستان‌های این کتاب از رفتار اجتماعی و تعدی و تجاوز پادشاهان و امیران و حاکمان و بعضی از مدعیان شریعت و طریقت انتقاد کرده است. این کتاب یکی از متن‌های معتبر فارسی است و یک دوره تاریخ از آغاز آفرینش تا پایان دوره خلفای عباسی را در بر می‌گیرد. | نکته‌های اخلاقی، اجتماعی، دینی، تاریخی در این کتاب فراوان است. عوفی در داستان‌های این کتاب از رفتار اجتماعی و تعدی و تجاوز پادشاهان و امیران و حاکمان و بعضی از مدعیان شریعت و طریقت انتقاد کرده است. این کتاب یکی از متن‌های معتبر فارسی است و یک دوره تاریخ از آغاز آفرینش تا پایان دوره خلفای عباسی را در بر می‌گیرد. | ||
این کتاب طرح آن قبلا بنا به خواهش ملک ناصرالدین قباجه حکمران سند ریخته شده، ولى هنگام محاصره قلعه بهکر و خودکشى ناصرالدین و پیروزى شمس‌الدین ایلتتمش (625) که عوفى مجبور به تعویض خداوندان و اربابان گردید و در سلک بندگان سلطان ایلتتمش درآمد، این اثر را به حمایت وزیر قوام‌الدین نظام‌الملک محمد بن ابى‌سعد الجنیدى احیا و به پیشگاه او اهدا نمود <ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ج3، قسمت اول، صفحه چهل‌وچهار</ref> | این کتاب طرح آن قبلا بنا به خواهش ملک ناصرالدین قباجه حکمران سند ریخته شده، ولى هنگام محاصره قلعه بهکر و خودکشى ناصرالدین و پیروزى شمس‌الدین ایلتتمش (625) که عوفى مجبور به تعویض خداوندان و اربابان گردید و در سلک بندگان سلطان ایلتتمش درآمد، این اثر را به حمایت وزیر قوام‌الدین نظام‌الملک محمد بن ابى‌سعد الجنیدى احیا و به پیشگاه او اهدا نمود<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ج3، قسمت اول، صفحه چهل‌وچهار</ref> | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
مؤلف، این مجموعه را طى پنج سال تهیه و تنظیم کرده است و مشتمل است بر چهار قسم و هر قسم شامل بیست‌وپنج باب که روی هم صد باب و دو هزار و صد و سیزده حکایت را در بر دارد. تمام مطالب کتاب از قرب نود و سه مأخذ نام‌برده‌شده و محتملا از بسیارى مآخذ ذکرنشده، جمعآورى شده است <ref>ر.ک: همان </ref> | مؤلف، این مجموعه را طى پنج سال تهیه و تنظیم کرده است و مشتمل است بر چهار قسم و هر قسم شامل بیست‌وپنج باب که روی هم صد باب و دو هزار و صد و سیزده حکایت را در بر دارد. تمام مطالب کتاب از قرب نود و سه مأخذ نام‌برده‌شده و محتملا از بسیارى مآخذ ذکرنشده، جمعآورى شده است<ref>ر.ک: همان </ref> | ||
جلد اول از پانزده باب، جلد دوم از ده باب (از باب شانزده تا باب بیست‌وپنج)، قسمت اول جلد سوم از یازده باب و قسمت دوم جلد سوم از چهارده باب (از باب دوازده تا باب بیست‌وپنج) تشکیل شده است. | جلد اول از پانزده باب، جلد دوم از ده باب (از باب شانزده تا باب بیست‌وپنج)، قسمت اول جلد سوم از یازده باب و قسمت دوم جلد سوم از چهارده باب (از باب دوازده تا باب بیست‌وپنج) تشکیل شده است. | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
جوامع الحكايات (پایان تألیف، حدود 630)، در واقع دائرةالمـعارف کلانی است مشحون از مـطالب بـدیع و جذّاب در زمینه‌های گوناگون: تاریخ و اخلاق، مذهب، شعر، ادب و جز آن. نثر کتاب هم نثری است روان و هنرمندانه و دلنشین. بلی گاه در موارد معدود شیوه‌ای تکلّف‌آمیز دارد <ref>خوانساری، محمد، ص80</ref> | جوامع الحكايات (پایان تألیف، حدود 630)، در واقع دائرةالمـعارف کلانی است مشحون از مـطالب بـدیع و جذّاب در زمینه‌های گوناگون: تاریخ و اخلاق، مذهب، شعر، ادب و جز آن. نثر کتاب هم نثری است روان و هنرمندانه و دلنشین. بلی گاه در موارد معدود شیوه‌ای تکلّف‌آمیز دارد<ref>خوانساری، محمد، ص80</ref> | ||
نمونه‌هایی از حکایات کتاب: | نمونه‌هایی از حکایات کتاب: | ||
# «یکى از فرزندان عبدالله طاهر را پرسیدند که سبب چه بود که ملک از خاندان شما برفت؟ گفت: [ال] شرب بالعشيات و النّوم بالغدوات و تفويض الأمر إلى غير الكفاة؛ گفت: شبها شراب خوردیم و به روز خفتمانى از اول و کارها به نااهلان بازگذاشتمانى و به نفس خود در امور ملک نظر نکردیم. لاجرم دولت ما روى به زوال نهاد» <ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص441</ref> | # «یکى از فرزندان عبدالله طاهر را پرسیدند که سبب چه بود که ملک از خاندان شما برفت؟ گفت: [ال] شرب بالعشيات و النّوم بالغدوات و تفويض الأمر إلى غير الكفاة؛ گفت: شبها شراب خوردیم و به روز خفتمانى از اول و کارها به نااهلان بازگذاشتمانى و به نفس خود در امور ملک نظر نکردیم. لاجرم دولت ما روى به زوال نهاد»<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص441</ref> | ||
# «حکایت در آن وقت که برقعى خروج کرد در بصره و جماعتى زنگیان و اوباش بر وى جمع آمدند... و خانومان خلق را به زنگیان بخشیده و اعین بن محسن از جمله زنگیان بود و بر برقعى مسلط شده بود. وقتى آن جماعت برفتند و در بصره دخترى علوى را بگرفتند و بیاوردند و خواستند که با وى ناحفاظى کنند. برقعى ایشان را بازنتوانست داشت و منع نکرد. آن دختر گفت: یا امام، مرا از دست زنگیان بستان تا من تو را دعایى آموزم که شمشیر بر تو کار نکند. برقعى آن دختر را پیش خود خواند و گفت: این دعا مرا بیاموز تا من تو را از دست زنگیان بازخرم. دختر گفت: یا امام، دعایى هست، اما تو چه دانى که این دعا مستجاب است یا نه؟ نخست شمشیر را بر من بیازماى به هر زور که دارى تا چون بر من کارگر نباشد تو به یقین باشى که این همان دعاست؛ آنگاه قیمت این دعا بدانى. | # «حکایت در آن وقت که برقعى خروج کرد در بصره و جماعتى زنگیان و اوباش بر وى جمع آمدند... و خانومان خلق را به زنگیان بخشیده و اعین بن محسن از جمله زنگیان بود و بر برقعى مسلط شده بود. وقتى آن جماعت برفتند و در بصره دخترى علوى را بگرفتند و بیاوردند و خواستند که با وى ناحفاظى کنند. برقعى ایشان را بازنتوانست داشت و منع نکرد. آن دختر گفت: یا امام، مرا از دست زنگیان بستان تا من تو را دعایى آموزم که شمشیر بر تو کار نکند. برقعى آن دختر را پیش خود خواند و گفت: این دعا مرا بیاموز تا من تو را از دست زنگیان بازخرم. دختر گفت: یا امام، دعایى هست، اما تو چه دانى که این دعا مستجاب است یا نه؟ نخست شمشیر را بر من بیازماى به هر زور که دارى تا چون بر من کارگر نباشد تو به یقین باشى که این همان دعاست؛ آنگاه قیمت این دعا بدانى. | ||
برقعى شمشیر برو راند و کارگر آمد و از دنیا رحلت کرد. برقعى پشیمان شد و دانست که غرض او عفت بوده است تا بر نفس او زنا نرود و جمله از آن حرکت پشیمان شدند و بدان دختر آفرین کردند» <ref>ر.ک: همان، ج3، قسمت دوم، ص680-681</ref> | برقعى شمشیر برو راند و کارگر آمد و از دنیا رحلت کرد. برقعى پشیمان شد و دانست که غرض او عفت بوده است تا بر نفس او زنا نرود و جمله از آن حرکت پشیمان شدند و بدان دختر آفرین کردند»<ref>ر.ک: همان، ج3، قسمت دوم، ص680-681</ref> | ||
طبقهبندى منظم از بعضى منابع نشان مىدهد که عوفى از چنین آثارى براى بیان مطالب واقعى استفاده کرده است؛ مثلا درباره تاریخ خلفا، تاریخچه (وقایع سالیانه) الطبرى پیوسته مورد استفاده وى قرار گرفته است. در باب پادشاهان قدیم ایران از غرر الثعالبى، شاهنامه فردوسى، تاریخ ملوک عجم (محتملا از خداینامه ابن مقفع) بهره گرفته است. مطالب مربوط به طاهریان، صفاریان و سامانیان مأخوذ از تاریخ ولات خراسان السلامى است. درباره غزنویان از سه منبع معتبر؛ یعنى تاریخ ناصرى، تاریخ یمینى العتبى و خلق الإنسان بیان‌الحق نیشابورى و براى آل بویه از تاریخ تاجى یا تاریخ دیالمه و جهت گزارش‌هاى مربوط به ایلک‌خانیه ماوراءالنهر از تاریخ ترکستان مجدالدین بن عدنان السرخکتى استفاده کرده است، ولى متأسفانه سه اثر اخیر از بین رفته است. در خصوص سیاست و اداره از سیاستنامه خواجه نظام‌الملک و قابوسنامه عنصرالمعالى استفاده شده است. مطالب راجع به پیغمبر اکرم(ص) و صحابه و زندگى اولیا و بزرگان مذهب از کتاب المغازي محمد بن اسحاق، ربيع الأبرار زمخشرى، رساله القشيريه قشیرى، أسرار التوحيد محمد بن منور، تاریخ مشایخ خراسان، روضات العلماء، سير الصالحين و قصص الأنبیاء، به ترتیب تقدم و تأخر گرفته شده است. | طبقهبندى منظم از بعضى منابع نشان مىدهد که عوفى از چنین آثارى براى بیان مطالب واقعى استفاده کرده است؛ مثلا درباره تاریخ خلفا، تاریخچه (وقایع سالیانه) الطبرى پیوسته مورد استفاده وى قرار گرفته است. در باب پادشاهان قدیم ایران از غرر الثعالبى، شاهنامه فردوسى، تاریخ ملوک عجم (محتملا از خداینامه ابن مقفع) بهره گرفته است. مطالب مربوط به طاهریان، صفاریان و سامانیان مأخوذ از تاریخ ولات خراسان السلامى است. درباره غزنویان از سه منبع معتبر؛ یعنى تاریخ ناصرى، تاریخ یمینى العتبى و خلق الإنسان بیان‌الحق نیشابورى و براى آل بویه از تاریخ تاجى یا تاریخ دیالمه و جهت گزارش‌هاى مربوط به ایلک‌خانیه ماوراءالنهر از تاریخ ترکستان مجدالدین بن عدنان السرخکتى استفاده کرده است، ولى متأسفانه سه اثر اخیر از بین رفته است. در خصوص سیاست و اداره از سیاستنامه خواجه نظام‌الملک و قابوسنامه عنصرالمعالى استفاده شده است. مطالب راجع به پیغمبر اکرم(ص) و صحابه و زندگى اولیا و بزرگان مذهب از کتاب المغازي محمد بن اسحاق، ربيع الأبرار زمخشرى، رساله القشيريه قشیرى، أسرار التوحيد محمد بن منور، تاریخ مشایخ خراسان، روضات العلماء، سير الصالحين و قصص الأنبیاء، به ترتیب تقدم و تأخر گرفته شده است. | ||