وجيزة في علم الرجال: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وجيزة في علم الرجال'''، تأليف [[مشکینی اردبیلی، ابوالحسن|ميرزا ابوالحسن مشكينى]] (متوفى 1358ق)، از جمله آثار رجالى معاصر است كه با تحقيق [[اعرجی، زهیر|زهير الأعرجى]] منتشر شده است. نويسنده، نگارش اين اثر را در سال 1354ق، به اتمام رسانده است <ref>مقدمه محقق، ص 12</ref>.

نويسنده، انگيزه نگارش كتاب را اين‌گونه توضيح مى‌دهد كه با توجه به اينكه علم فقه مبتنى بر علم رجال است، تصميم گرفته كه رساله‌اى مشتمل بر قواعد كلى علم رجال به رشته تحرير درآورد <ref>مقدمه مؤلف، ص 17</ref>.

محقق اثر در مقدمه‌اش به شرح حال، اساتيد و تأليفات نويسنده پرداخته و سپس به‌اختصار كتاب رجال وى را معرفى كرده است. [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آغابزرگ طهرانى]] در معرفى كتاب مى‌نويسد: «فوائد رجاليه‌ى ميرزا ابوالحسن مشكينى متوفى 1358ق كه در آن اصحاب اجماع و شرح حال محمد بن اسماعيل، ابوبصير و عمر بن يزيد، همچنين الفاظ مدح و جرح و نحوه‌هاى تحمل حديث و كلام در فقه رضوى و مانند آن ذكر شده است <ref>مقدمه محقق، ص 12</ref>.

محقق سپس به شيوه تصحيح و تحقيق كتاب اشاره كرده است. در اين كار نسخه‌اى به خط خلخالى شاگرد مؤلف ملاك تحقيق قرار گرفته است. امتياز اين نسخه به تعليقات مستنسخ است كه محقق كتاب آنها را با «م.خ.م» در پاورقى مشخص نموده است. همچنين دو فائده در صفحه دوم و صفحه آخر آن نسخه آمده كه محقق در ابتداى اثر آنها را آورده است. وى همچنين رموزى را براى تسهيل در كار وضع نموده كه در انتهاى مقدمه‌اش به آنها اشاره كرده است <ref>مقدمه محقق، ص 12 - 14</ref>.

نويسنده، مقدمه را با موضوع علم رجال آغاز مى‌كند. وى برخلاف نظر رازى در حاشيه توضيح المقال، موضوع اين علم را «راوى حديث» مى‌داند نه «راويان حديث» و به توضيح آن مى‌پردازد <ref>مقدمه مؤلف، ص 17</ref> و لذا تعريف توضيح المقال از علم رجال را خالى از اشكال نمى‌داند <ref>همان، ص 18</ref>. در ادامه مقدمه، حجيت و قطعيت صدور اخبار مورد بحث قرار گرفته است.

اولين فصل كتاب به حجيت قول رجالى اختصاص يافته است. حجيت از جهت خبر و روايت، شهادت و خبرويت از جمله وجوه ذكرشده در اين باره است كه نويسنده به بررسى آن پرداخته است <ref>متن كتاب، ص 25 - 28</ref>.

عنوان «اصحاب اجماع» اصطلاحى در علم رجال است كه بر گروهى ويژه از راويان احاديث در سده‌هاى دوم و سوم هجرى قمرى اطلاق مى‌شود كه از بزرگان پرورش‌يافته مكتب امام باقر، [[امام صادق]]، امام كاظم و امام رضا (ع) بشمار مى‌روند و بر تصديق رواياتشان و نيز مقام علمى و فقاهتشان اجماع شده است. اساس پيدايش اين اصطلاح از نظر تاريخى، به اواخر سده سوم و اوائل سده چهارم هجرى قمرى بازمى‌گردد كه در تعبيرات برخى چهره‌هاى رجالى معروف امامى مانند ابوعمرو كشى در چند جاى كتاب رجالى وى آمده و پس از آن در سده‌هاى بعد ميان رجاليان شكل گرفته است. نويسنده اين موضوع را در فصل دوم در پنج شماره مورد بررسى قرار داده است <ref>همان، ص 29 - 33</ref>.

از ديگر مباحثى كه در كتاب به آن پرداخته شده، معناى «صحت» از ديدگاه متأخرين است. به اعتقاد نويسنده، متأخرين صحت را بدين معنا مى‌دانند كه رجال روايت، امامى عادل باشند كه با ديدگاه قدما تفاوت داشته است <ref>همان، ص 41 - 42</ref>.

«تمييز مشتركات»، از مهم‌ترين مباحث علم رجال است. نويسنده در اين فصل پس از توضيحى اجمالى، به بررسى احوال اشخاصى چون ابن سنان، محمد بن قيس، محمد بن اسماعيل و ابوبصير كه بين چند نفر مشتركند، پرداخته است <ref>همان، ص 45 - 72</ref>.

«اقسام حديث»، از ديگر عناوين مورد بحث است. قدما، خبر را به دو قسم صحيح و غير صحيح تقسيم مى‌كردند و لكن متأخرين خبر را به چهار قسم صحيح، حسن، موثق و ضعيف تقسيم كرده‌اند. اين تقسيم در زمان [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] اتفاق افتاد و در زمان علامه مشهور شد <ref>همان، ص 89 - 90</ref>.

بحث از «تحمل روايت»، آخرين مطلب كتاب است. نويسنده از هفت طريق براى تحمل روايت نام برده كه از آن جمله است: سماع، قرائت، اجازه، مكاتبه و اعلام. نويسنده، آخرين راه را «وجاده» دانسته است. وجاده بدين معناست كه خبر را به خط امام يا شيخ يا كسى كه به او امر شده بيابد. در انتهاى اين فصل از كتاب فقه منسوب به امام رضا (ع) به‌عنوان مثالى براى وجاده ارائه شده است. اين كتاب را امير حسين بن حيدر، سبط [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] در زمان مجاورت بيت‌الله‌الحرام نزد گروهى از شيعيان كه به زيارت خانه خدا آمده بود، يافته و آن را استنساخ مى‌كند، سپس به اصفهان آورده و بر [[علامه مجلسى]] عرضه مى‌كند <ref>همان، ص 91 - 98</ref>.