بحوث في تاريخ السنة المشرفة: تفاوت میان نسخه‌ها

1. نويسنده در مقدمه‌اش بر چاپ پنجم - كه تاريخ و مكان و مشخصات نگارش آن را مشخص نكرده - تأكيد كرده است كه در اين چاپ برخى از مطالب را تصحيح كردم و به آن اطلاعاتى افزودم كه منشأ آن كتاب‌هاى خطى است كه اخيرا كشف كرده‌ام و همچنين كتاب‌هاى چاپى است كه در دهه حاضر منتشر شده است... ..<ref>ر. ك.: مقدمه كتاب، ص 3</ref>

2. نويسنده در مطلبى جالب تحت عنوان «وضع جهلة الصالحين للحديث» چنين نوشته است: برخى از صالحان در جعل و وضع حديث شركت كرده‌اند تا مردم را به خير و ثواب دعوت كنند و از شرّ و عقاب دور سازند و اين البته از نادانى آنها ريشه گرفته است؛ درحالى‌كه روايات فراوان و صحيحى كه در مورد تشويق به اخلاق پسنديده و اعمال خير در منابع وجود دارد، براى هركسى كه موعظه و تشويق و تنبيه بخواهد كافى است. يكى از كسانى كه به جعل مشهور شد، غلام خليل بود كه زاهدانه زندگى مى‌كرد، به‌طورى‌كه بغداد در روز رحلتش درب مغازه‌هايش را بست و بااين‌همه، همو احاديث بسيارى در زمينه «رقائق» (رقيق‌كننده‌هاى قلب) جعل كرد و در پاسخ به اعتراضى كه به او شده بود، اعتراف كرد و گفت: «وضعناها نرقّق بها قلوب العامة»؛ (آن روايات را جعل كرديم تا دل‌هاى مردم را با آن نرم كنيم)... ..<ref>ر. ك.: متن كتاب، ص 33</ref>

3. نويسنده تأكيد كرده است كه اولين كسانى كه من مى‌شناسم كه در مورد ضعيفان (شخصيت‌ها و راويان نامعتبر) اثرى نوشته‌اند عبارتند از يحيى بن سعيد قطان، يحيى بن معين، على بن مدينى، محمد بن عبدالله برقى زهرى و ابوحفص عمرو بن على فلاس و... ..<ref>ر. ك.: همان، ص 100</ref>

4. نويسنده در مورد شناخت اسامى راويان نوشته است: برخى از راويان با القاب يا كنيه‌هايشان مشهور شده‌اند، ولى در اسناد روايات، اسم آنان به‌صورت صريح نيامده و يا يك بار به‌صورت روشن آمده و بار ديگر با لقب و كنيه ذكر شده و به همين جهت ممكن است پنداشته شود كه فرد مذكور دو نفر است؛ به همين جهت و براى جلوگيرى از اشتباه، كتاب‌هايى نوشته شده تا همين موارد را آشكار سازد و... ..<ref>ر. ك.: همان، ص 183</ref>

5. نويسنده، هرچند سنى‌مذهب است و در فضاى فكرى مكتب خلفا پژوهش مى‌كند و بيشتر منابعش نيز عبارت از آثار اسلامى غير شيعى و يا كتاب‌هاى شرق‌شناسان است، ولى به آثار شيعه نيز مقدارى توجه كرده و از جمله به بررسى نقش دانشمندان شيعى در زمينه علم رجال و رشد و توسعه آن پرداخته و توضيحاتى، البته نه‌چندان كامل ذكر كرده است ..<ref>ر. ك.: همان، ص 218 - 229</ref>

6. نويسنده به بحث در مورد نگارش حديث در دوره پيامبر اكرم(ص) و بعد از آن پرداخته و اين پرسش را طرح كرده است كه بين روايات منع از نگارش حديث و روايات تشويق به نگارش حديث، تعارض وجود دارد؛ راه حلّ چيست؟ و خودش پاسخ داده است كه بنا بر نظر علما، روايات تشويق به نگارش حديث، روايات منع از نگارش حديث را نسخ كرده است ..<ref>ر. ك.: همان، ص 287 - 308</ref>

براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست تفصيلى مطالب ..<ref>همان، ص 495 - 498</ref>، فقط فهرست منابع ..<ref>همان، ص 432 - 468</ref> و فهرست اعلام نويسندگان ..<ref>همان، ص 470 - 493</ref> تنظيم شده، ولى ساير فهرست‌هاى فنى (مانند آيات، روايات، امكنه و...) فراهم نشده است.

كتاب حاضر مستند است و نويسنده، ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها، معمولاً ارجاعى است و نويسنده نام كتاب مورد استناد و شماره جلد و صفحه مورد نظر را آورده ..<ref>مثلاً ر. ك.: همان، ص 11، پاورقى 1؛ ص 17، پاورقى 1 و 10؛ ص 22، پاورقى 1 و 4 و...</ref> و گاه نام و نشان سوره‌ها و آيات مورد استفاده در متن را ذكر كرده است ..<ref>به‌عنوان مثال ر. ك.: همان، ص 11، پاورقى 3 و 4</ref>

همچنين وى در برخى از پاورقى‌ها توضيحاتى اصطلاحى، روايى، رجالى و... را مطرح كرده است ..<ref>به‌طور مثال ر. ك.: همان، ص 11، پاورقى 5؛ ص 263، پاورقى 3؛ ص 151، پاورقى 3؛ ص 347، پاورقى 5 و...</ref>

نويسنده گاه‌گاهى پاورقى‌هاى انتقادى نيز آورده است ..<ref>ر. ك.: همان، ص 245، پاورقى 1</ref> وى گاه از جدول نيز براى تفهيم بهتر مطالب استفاده كرده است ..<ref>همان، ص 390 - 392</ref>