الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة: تفاوت میان نسخه‌ها

نويسنده، كتاب را بر حسب اسم (نه لقب و كنيه) و به ترتيب حروف معجم، مرتب ساخته است. وى هر طبقه را، به ثلثى از متوفيات قرن دهم هجرى اختصاص داده و در هر طبقه، از باب تبرك، نام «محمد» را پيش انداخته و سرگذشت محمدنامان را در آغاز آورده و سپس، به نام‌هاى ديگر، به ترتيب حروف الفبا، پرداخته است. اين همان روشى است كه [[خطيب بغدادى]] در «[[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]» و صلاح‌الدين [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] در «[[الوافي بالوفيات]]» برگزيده و بدان عمل نموده‌اند ..<ref>ر.ك: طاهرى عراقى، احمد، 1357، ص373-374</ref>

در مقدمه نخست، ابتدا به توضيح نسخ خطى كتاب پرداخته شده و سپس، شرح حال مفصلى از نويسنده، ارائه گرديده است ..<ref>مقدمه نخست، ج1، صفحه الف - ر</ref>

در مقدمه نويسنده، ضمن اشاره به موضوع، اهميت و ساختار كتاب، به بيان انگيزه نگارش آن پرداخته شده است ..<ref>مقدمه دوم، همان، ص3-10</ref>

نويسنده در مقدمه به اين نكته اشاره دارد كه التزامى به استقراى تمامى اعيان و مشاهير و نيز استقصا در تمامى بلاد را نداشته است، اما بااين‌حال، به آن اندازه كه به تراجم و شرح حال افراد دست يافته، از ذكر آن‌ها، فروگذار نكرده است ..<ref>ر.ك: همان، ص7</ref>

زمانى كه نويسنده تصميم به تأليف زندگى‌نامه‌هاى مردان سده دهم هجرى گرفت، كتب موجود در اين باب را بسيار اندك يافت؛ به‌طورى‌كه رفع نياز و احتياج او را نمى‌كردند و اغلب آن‌ها تاريخ مردان را فقط تا نيمه قرن دهم در بر داشتند. لذا وى به نسخ خطى شيوخ يا علماى مورد اعتماد و آنچه كه شنيده بود استناد كرده تا مواد و مطالب كتاب حاضر را كامل نمايد ..<ref>ر.ك: شكورى، ابوالفضل، 1365، ص154</ref>

نويسنده در خلال معرفى افراد و ارائه اطلاعاتى در مورد نام، كنيه، لقب، نسب، آثار، اساتيد و شاگرادن، به بيان مكارم اخلاق و صفات حسنه بارز و مشهور افراد پرداخته و به امور و صفاتى كه نشانگر نقص، كاستى و يا نفى عدالت در فرد بوده و مخالف صيانت از آبرو و حيثيت اشخاص مى‌باشد، تعرضى نكرده و در چنين مواردى، مطلب را به قائل آن، مستند كرده است ..<ref>ر.ك: مقدمه، ج1، ص7</ref>

طبقه اول كتاب، دربردارنده تراجم اعيان و مشاهيرى است كه وفاتشان بين سال‌هاى 701ق تا آخر 733ق، يعنى ثلث اول قرن دهم هجرى، اتفاق افتاده است. اولين اين افراد، محمد بن عوجان ..<ref>متن كتاب، همان، ص11</ref> بوده و آخرين آن‌ها، يونس همدانى است ..<ref>همان، ص320</ref>

از جمله افراد اين طبقه، مى‌توان از: محمد قيراطى ..<ref>همان، ص13</ref>؛ ابراهيم بن معتمد ..<ref>همان، ص100</ref>؛ احمد بن امير غفله ..<ref>همان، ص126</ref>؛ زكريا بن قاضى زين‌الدين انصارى ..<ref>همان، ص196</ref>؛ سعدى بن ناجى‌بيك ..<ref>همان، ص208</ref>؛ صالح بن يوسف ..<ref>همان، ص215</ref>؛ على كردى ..<ref>همان، ص283</ref>؛ لطف‌الله توقاتى ..<ref>همان، ص301</ref>؛ نبهان بن عبدالهادى صفورى ..<ref>همان، ص310</ref>؛ ياسين شافعى ..<ref>همان، ص312</ref> و يوسف بن سويدكين ..<ref>همان، ص319</ref> نام برد.

طبقه دوم، كه در جلد دوم جاى گرفته، شامل كسانى است كه در ثلث دوم قرن دهم هجرى مى‌زيسته‌اند كه اولين آن‌ها، محمد بن محمد غزى ..<ref>همان، ج2، ص3</ref> و آخرين ايشان، يوسف قراصوى ..<ref>همان، ص263</ref> مى‌باشد.

برخى از افراد مذكور در اين طبقه، عبارتند از: محمد بن محمد دلجى ..<ref>همان، ص6</ref>؛ ابراهيم بقاعى حنبلى ..<ref>همان، ص75</ref>؛ حسن بن اسكندر ..<ref>همان، ص134</ref>؛ خليل بن محمد صلتى ..<ref>همان، ص141</ref>؛ داود بن حسن عجلونى ..<ref>همان، ص142</ref>؛ رجب يعفورى ..<ref>همان، ص143</ref>؛ عبدالله بن محمد مدرنى ..<ref>همان، ص154</ref>؛ عبدالقادر صهيونى ..<ref>همان، ص172</ref>؛ على بن محمد بن ابوسعيد ..<ref>همان، ص199</ref>؛ فاطمه بنت قريمزان ..<ref>همان، ص238</ref>؛ ناصر دمشقى ..<ref>همان، ص254</ref> و يوسف بن على رومى ..<ref>همان، ص262</ref>

طبقه سوم، در جلد سوم آمده و در آن، به تراجم كسانى پرداخته شده كه در ثلث سوم قرن دهم، وفات يافته‌اند. در ابتداى اين جلد، مقدمه‌اى از ناشر افزوده شده و در آن، ضمن اشاره به نسخ خطى كتاب، به بيان اقداماتى كه پيرامون تصحيح متن صورت گرفته، پرداخته شده است ..<ref>مقدمه، ج3، صفحه الف - و</ref>

محمد بدرالدين غزى، اولين فرد معرفى‌شده اين طبقه بوده ..<ref>همان، ج3، ص3</ref> و يونس زبال، آخرين آن‌ها مى‌باشد ..<ref>همان، ص223</ref> از ديگر افراد معرفى‌شده در اين گروه، مى‌توان به اسامى زير اشاره كرد: محمد بن محمد اعزازى ..<ref>همان، ص12</ref>؛ ابراهيم بن محمد بن محب‌الدين ..<ref>همان، ص92</ref>؛ حامد بن داود ..<ref>همان، ص139</ref>؛ رحمةالله سندى ..<ref>همان، ص152</ref>؛ زكريا بن بيرام ..<ref>همان، ص153</ref>؛ سلطان سليم بن سليمان بن سليم ..<ref>همان، ص156</ref>؛ عبدالوهاب بن صلتى ..<ref>همان، ص177</ref> و يونس بن عيثاوى ..<ref>همان، ص222</ref>

در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ ..<ref>ر.ك: پاورقى، ج1، ص86</ref>، به توضيح برخى مطالب متن پرداخته شده است ..<ref>ر.ك: همان، ص119</ref>