شرح الرضي علی الكافية: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'عبد ' به 'عبد')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۵: خط ۴۵:




«شرح الرضي على الكافية»، اثر محمد بن حسن استرآبادى معروف به شيخ رضى، شرح غير مزجى «الكافية» ابن حاجب مى‌باشد كه به زبان عربى و حدودا در اواخر قرن هفتم هجرى نوشته شده است.
'''شرح الرضي على الكافية'''، اثر محمد بن حسن استرآبادى معروف به شيخ رضى، شرح غير مزجى «الكافية» ابن حاجب مى‌باشد كه به زبان عربى و حدودا در اواخر قرن هفتم هجرى نوشته شده است.


كتاب حاضر، اثرى عظيم و بااهميت مى‌باشد كه بسيارى از مسائل نحوى را با اسلوبى سهل و بسيط، در خود جاى داده و مورد استقبال و استفاده بسيارى از علماى عرب و عجم بوده است.
كتاب حاضر، اثرى عظيم و بااهميت مى‌باشد كه بسيارى از مسائل نحوى را با اسلوبى سهل و بسيط، در خود جاى داده و مورد استقبال و استفاده بسيارى از علماى عرب و عجم بوده است.
خط ۶۵: خط ۶۵:
اكثر آيات مورد استفاده، طبق قرائت متواتر و معروف قرّاء سبعه مى‌باشد؛ البته اين بدان معنى نيست كه نويسنده از قرائات غير معروف و شاذ نيز غافل بوده است؛ به‌عنوان مثال، از جمله مواردى كه وى از قرائت شاذ استفاده نموده، عبارت است از:
اكثر آيات مورد استفاده، طبق قرائت متواتر و معروف قرّاء سبعه مى‌باشد؛ البته اين بدان معنى نيست كه نويسنده از قرائات غير معروف و شاذ نيز غافل بوده است؛ به‌عنوان مثال، از جمله مواردى كه وى از قرائت شاذ استفاده نموده، عبارت است از:


1. آيه 31 سوره يوسف: ''' «حاشا لله» '''؛ در اين‌جا «حاشا» به‌منزله آن دسته از مصادرى قرار گرفته كه دو نوع استعمال از آن‌ها جايز است: مصدريه و اسم فعل مانند «رويد زيداً، رويد زيدٍ» و «بله زيداً، بله زيدٍ».
#آيه 31 سوره يوسف: ''' «حاشا لله» '''؛ در اين‌جا «حاشا» به‌منزله آن دسته از مصادرى قرار گرفته كه دو نوع استعمال از آن‌ها جايز است: مصدريه و اسم فعل مانند «رويد زيداً، رويد زيدٍ» و «بله زيداً، بله زيدٍ».
 
#استشهاد به دخول «لام» بر خبر «أن» در قرائت شاذ آيه 42 سوره انفال ''' «و أن الله لسميعٌ عليمٌ» '''و...
2. استشهاد به دخول «لام» بر خبر «أن» در قرائت شاذ آيه 42 سوره انفال ''' «و أن الله لسميعٌ عليمٌ» '''و...


ب)- شواهد شعرى: اكثر نحات، اهتمام خاصى به استشهاد به شعراى عرب، به‌خاطر فصاحت كلام و مصون از تحريف بودن زبان ايشان داشته‌اند، اما در اين ميان، نويسنده، توجه ويژه‌اى به اين امر نموده است، به‌طورى كه پس از آيات قرآنى، استشهاد به شعراى عرب، دومين مرتبه را به خود اختصاص داده است؛ به‌گونه‌اى كه مجموعا، «957» مورد استشهاد به اشعار صورت گرفته كه در اين ميان، شصت و چهار مورد، به‌صورت صريح، به شعراى جاهلى، مخضرمى (شاعرى كه جاهليت و اسلام را دريافته باشد - لغت‌نامه دهخدا)، اسلامى و مولدين (شاعران عرب كه در اسلام متولد شده‌اند، نه در دوره جاهليت - شاعران پس از مخضرمين و پيش از محدثين - لغت‌نامه دهخدا) منسوب گرديده است كه عبارتند از:
ب)- شواهد شعرى: اكثر نحات، اهتمام خاصى به استشهاد به شعراى عرب، به‌خاطر فصاحت كلام و مصون از تحريف بودن زبان ايشان داشته‌اند، اما در اين ميان، نويسنده، توجه ويژه‌اى به اين امر نموده است، به‌طورى كه پس از آيات قرآنى، استشهاد به شعراى عرب، دومين مرتبه را به خود اختصاص داده است؛ به‌گونه‌اى كه مجموعا، «957» مورد استشهاد به اشعار صورت گرفته كه در اين ميان، شصت و چهار مورد، به‌صورت صريح، به شعراى جاهلى، مخضرمى (شاعرى كه جاهليت و اسلام را دريافته باشد - لغت‌نامه دهخدا)، اسلامى و مولدين (شاعران عرب كه در اسلام متولد شده‌اند، نه در دوره جاهليت - شاعران پس از مخضرمين و پيش از محدثين - لغت‌نامه دهخدا) منسوب گرديده است كه عبارتند از:


1. شعراى جاهلى: اسود بن يعفر، طفيل الغنوى، عنترة بن شداد، حاتم الطائى، امرؤالقيس، المتلمس، الاعشى، الخرنق. مجموعه اشعارى كه از اين گروه مورد استشهاد قرار گرفته است، شانزده بيت مى‌باشد كه بيشترين تعداد، از آن امرؤالقيس، با شش مرتبه استشهاد و الاعشى، با سه مرتبه است.
#شعراى جاهلى: اسود بن يعفر، طفيل الغنوى، عنترة بن شداد، حاتم الطائى، امرؤالقيس، المتلمس، الاعشى، الخرنق. مجموعه اشعارى كه از اين گروه مورد استشهاد قرار گرفته است، شانزده بيت مى‌باشد كه بيشترين تعداد، از آن امرؤالقيس، با شش مرتبه استشهاد و الاعشى، با سه مرتبه است.
 
#شعراى مخضرمى: كعيب بن زهير، [[حسان بن ثابت]] انصارى، لبيد بن ربيعه، الحطيئه (جرول بن اوس)، الخنساء، ابوذؤيب الهذلى، النابغة الجعدى. مجموعه شواهد اين گروه نيز به شانزده بيت مى‌رسد كه در اين ميان، [[حسان بن ثابت]] با شش مرتبه، جايگاه نخست را به خود اختصاص داده و پس از او، لبيد بن ربيعه، چهار مرتبه و نابغه، دو مرتبه، مورد استشهاد، قرار گرفته‌اند.
2. شعراى مخضرمى: كعيب بن زهير، [[حسان بن ثابت]] انصارى، لبيد بن ربيعه، الحطيئه (جرول بن اوس)، الخنساء، ابوذؤيب الهذلى، النابغة الجعدى. مجموعه شواهد اين گروه نيز به شانزده بيت مى‌رسد كه در اين ميان، [[حسان بن ثابت]] با شش مرتبه، جايگاه نخست را به خود اختصاص داده و پس از او، لبيد بن ربيعه، چهار مرتبه و نابغه، دو مرتبه، مورد استشهاد، قرار گرفته‌اند.
#شعراى اسلامى: ذو الرمه، الاخطل التغلبى (غياث بن غوث)، فرزدق، عمر بن ابى‌ربيعه، جرير، كميت بن زياد اسدى، راعى نميرى، حجاج و رؤبة بن حجاج. مجموعه ابيات اين گروه، بيست و چهار بيت است كه جايگاه نخست، از آن ذو الرمه با هشت مرتبه استشهاد (كه بيشترين تعداد در مراتب استشهاد نحوى به اين شاعر است)، مى‌باشد.
 
#شعراى مولدين: المتنبى با پنج مرتبه استشهاد، ابوتمام و ابن دريد، هركدام با يك مرتبه.
3. شعراى اسلامى: ذو الرمه، الاخطل التغلبى (غياث بن غوث)، فرزدق، عمر بن ابى‌ربيعه، جرير، كميت بن زياد اسدى، راعى نميرى، حجاج و رؤبة بن حجاج. مجموعه ابيات اين گروه، بيست و چهار بيت است كه جايگاه نخست، از آن ذو الرمه با هشت مرتبه استشهاد (كه بيشترين تعداد در مراتب استشهاد نحوى به اين شاعر است)، مى‌باشد.
 
4. شعراى مولدين: المتنبى با پنج مرتبه استشهاد، ابوتمام و ابن دريد، هركدام با يك مرتبه.


ج)- احاديث نبوى: مسئله استشهاد به احاديث، از موارد اختلافى ميان علما مى‌باشد كه در اين بين، نويسنده از جمله موافقين بوده و مجموعا چهل و يك روايت از احاديث نبوى را مورد استشهاد قرار داده است. با توجه به اينكه در اين كتاب، تعداد روايات، از آيات و اشعار مورد استشهاد قرار گرفته، كمتر مى‌باشد، اما با اين حال، نويسنده در ميان علمايى همچون سيبويه و مبرد، بالاترين جايگاه استشهاد به روايات را به خود اختصاص داده است؛ زيرا تعداد رواياتى كه ايشان مورد استشهاد قرار داده‌اند، از تعداد انگشتان دست فراتر نمى‌رود.
ج)- احاديث نبوى: مسئله استشهاد به احاديث، از موارد اختلافى ميان علما مى‌باشد كه در اين بين، نويسنده از جمله موافقين بوده و مجموعا چهل و يك روايت از احاديث نبوى را مورد استشهاد قرار داده است. با توجه به اينكه در اين كتاب، تعداد روايات، از آيات و اشعار مورد استشهاد قرار گرفته، كمتر مى‌باشد، اما با اين حال، نويسنده در ميان علمايى همچون سيبويه و مبرد، بالاترين جايگاه استشهاد به روايات را به خود اختصاص داده است؛ زيرا تعداد رواياتى كه ايشان مورد استشهاد قرار داده‌اند، از تعداد انگشتان دست فراتر نمى‌رود.
خط ۸۵: خط ۸۱:
اين كتاب، تأثير بسزايى در آثار پس از خود گذاشته است كه از جمله آن‌ها، مى‌توان به كتب زير اشاره كرد:
اين كتاب، تأثير بسزايى در آثار پس از خود گذاشته است كه از جمله آن‌ها، مى‌توان به كتب زير اشاره كرد:


1. كتاب «حاشية الصبان على شرح الأشموني على الفية ابن مالك»: از جمله در مواضع زير:
#كتاب «حاشية الصبان على شرح الأشموني على الفية ابن مالك»: از جمله در مواضع زير:
 
#:- شروط جمع مذكر سالم.
- شروط جمع مذكر سالم.
#:- مبحث منقوص.
 
#:- مبحث بدل.
- مبحث منقوص.
#:- مفعول‌فيه.
 
#:- اسم تفضيل.
- مبحث بدل.
#:- باب ندبه.
 
#«همع الهوامع من شرح جمع الجوامع»: در مواضع زير:
- مفعول‌فيه.
#:- در علم شخص كه سيوطى آن را به چهار قسمت تقسيم كرده و در قسمت چهارم كه اضافه به اسم و كنيه مى‌باشد، به «عبدالله»، «عبدالرحمن»، «ابى‌بكر» و «ام كلثوم» استشهاد كرده و سپس به اين نكته اشاره دارد كه شيخ رضى، مثال‌هاى «ابن» و «بنت» مانند «ابن آوى» و «بنت وردان» را به اين امثله، اضافه نموده است.
 
#:- باب تقديم مفعول بر فعل.
- اسم تفضيل.
#:- باب مجرورات.
 
#:- در نعم و بئس و ساير ابواب.
- باب ندبه.
#«خزانة الادب و لب لباب لسان العرب»: اين كتاب، بيشترين تأثير را از اثر حاضر گرفته، به‌گونه‌اى كه برخى معتقدند اين كتاب، در واقع شرح شواهد شعريه كتاب رضى مى‌باشد.
 
2. «همع الهوامع من شرح جمع الجوامع»: در مواضع زير:
 
- در علم شخص كه سيوطى آن را به چهار قسمت تقسيم كرده و در قسمت چهارم كه اضافه به اسم و كنيه مى‌باشد، به «عبدالله»، «عبدالرحمن»، «ابى‌بكر» و «ام كلثوم» استشهاد كرده و سپس به اين نكته اشاره دارد كه شيخ رضى، مثال‌هاى «ابن» و «بنت» مانند «ابن آوى» و «بنت وردان» را به اين امثله، اضافه نموده است.
 
- باب تقديم مفعول بر فعل.
 
- باب مجرورات.
 
- در نعم و بئس و ساير ابواب.
 
3. «خزانة الادب و لب لباب لسان العرب»: اين كتاب، بيشترين تأثير را از اثر حاضر گرفته، به‌گونه‌اى كه برخى معتقدند اين كتاب، در واقع شرح شواهد شعريه كتاب رضى مى‌باشد.


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==
خط ۱۲۱: خط ۱۰۵:




1. مقدمه و متن كتاب.
# مقدمه و متن كتاب.
 
# ياسين، نبهان، «شرح الرضي على كافية ابن حاجب و اثره فى الدراسات النحوية اللاحقة».
2. ياسين، نبهان، «شرح الرضي على كافية ابن حاجب و اثره فى الدراسات النحوية اللاحقة».
# لغت‌نامه دهخدا.
 
3. لغت‌نامه دهخدا.




۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش