۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>') |
جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>') |
||
خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
طبق تصريح مؤلف کتاب در مقدمۀ آن نام کتاب «اساس الاقتباس» است و در وجه ناميدن آن به اين نام مىگويد: | طبق تصريح مؤلف کتاب در مقدمۀ آن نام کتاب «اساس الاقتباس» است و در وجه ناميدن آن به اين نام مىگويد: | ||
«و چون اين علم به نسبت با ديگر علوم خاصه اقسام حكمت به مثابت قاعده و بنياد است، اين مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم كرد» <ref>اساس الاقتباس، تصحيح مدرسى رضوى، ص 3</ref> | «و چون اين علم به نسبت با ديگر علوم خاصه اقسام حكمت به مثابت قاعده و بنياد است، اين مجموع را بر اساس الاقتباس موسوم كرد» .<ref>اساس الاقتباس، تصحيح مدرسى رضوى، ص 3</ref> | ||
با اين حال جاى شگفتى است كه مصحح دانشمند کتاب، مرحوم مدرس رضوى در مورد وجه تسميۀ کتاب به اساس الاقتباس با وجود تصريح مصنف آن هم در مقدمۀ کتاب، مىگويد: | با اين حال جاى شگفتى است كه مصحح دانشمند کتاب، مرحوم مدرس رضوى در مورد وجه تسميۀ کتاب به اساس الاقتباس با وجود تصريح مصنف آن هم در مقدمۀ کتاب، مىگويد: | ||
«وجه تسميۀ اين کتاب به اساس الاقتباس بدرستى معلوم نيست و شايد از آن روى كه اين کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس و كسب علوم مىباشد [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] اين نام را براى اين کتاب مناسب ديده و تأليف خود را بدين نام ناميده است» <ref>مدرسی رضوى، مقدمۀ اساس الاقتباس، ص 35</ref> | «وجه تسميۀ اين کتاب به اساس الاقتباس بدرستى معلوم نيست و شايد از آن روى كه اين کتاب در فن منطق است و منطق هم اساس اقتباس و كسب علوم مىباشد [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] اين نام را براى اين کتاب مناسب ديده و تأليف خود را بدين نام ناميده است» .<ref>مدرسی رضوى، مقدمۀ اساس الاقتباس، ص 35</ref> | ||
==انگيزۀ تأليف== | ==انگيزۀ تأليف== | ||
خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
در آخر برخى از نسخ خطى اين کتاب سال تأليف آن 642 ه ق ثبت گرديده است بنابراين کتاب اساس الاقتباس دو سال قبل از اتمام شرح خواجه بر اشارات [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] به پايان رسيده است زيرا در آخر بعضى از نسخ خطى شرح اشارات چنين آمده است: | در آخر برخى از نسخ خطى اين کتاب سال تأليف آن 642 ه ق ثبت گرديده است بنابراين کتاب اساس الاقتباس دو سال قبل از اتمام شرح خواجه بر اشارات [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] به پايان رسيده است زيرا در آخر بعضى از نسخ خطى شرح اشارات چنين آمده است: | ||
«و نقل ما وجد بخطه رحمه اللّه تعالى في آخر المسورة بعد قوله و إليه المعاد. و قد فرغت من تسويده في أواسط صفر سنة أربع و أربعين و ستمائة حامدا مصليا و داعيا و مستغفرا» <ref>مدرسى رضوى، احوال و آثار [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]]، ص 434</ref> | «و نقل ما وجد بخطه رحمه اللّه تعالى في آخر المسورة بعد قوله و إليه المعاد. و قد فرغت من تسويده في أواسط صفر سنة أربع و أربعين و ستمائة حامدا مصليا و داعيا و مستغفرا» .<ref>مدرسى رضوى، احوال و آثار [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]]، ص 434</ref> | ||
البته کتاب شرح اشارات به تصريح خواجه بيست سال بطول انجاميده، اين مطلب را دكتر سليمان دينا در مقدمۀ خود بر شرح اشارات ص 84 و مرحوم مدرسى رضوى در کتاب احوال و آثار [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]] ص 433 آوردهاند، لكن در نسخههاى موجود چنين بيانى از محقق طوسى مشاهده نشد. | البته کتاب شرح اشارات به تصريح خواجه بيست سال بطول انجاميده، اين مطلب را دكتر سليمان دينا در مقدمۀ خود بر شرح اشارات ص 84 و مرحوم مدرسى رضوى در کتاب احوال و آثار [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]] ص 433 آوردهاند، لكن در نسخههاى موجود چنين بيانى از محقق طوسى مشاهده نشد. | ||
خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
قابل توجه اينست كه محقق طوسى اين آثار ارزشمند را در شرايطى پديد آورده است كه بلا و مصيبت و گرفتارى از هر سو او را احاطه نموده و آرامش خاطر را از او سلب كرده بوده است چنان كه در آخر شرح اشارات مىگويد: | قابل توجه اينست كه محقق طوسى اين آثار ارزشمند را در شرايطى پديد آورده است كه بلا و مصيبت و گرفتارى از هر سو او را احاطه نموده و آرامش خاطر را از او سلب كرده بوده است چنان كه در آخر شرح اشارات مىگويد: | ||
رقمت أكثرها في حال صعب لا يمكن أصعب منها حال و رسمت أغلبها في مدّة كدورة بال بل في أزمنة يكون كل جزء منها ظرفا لنحقته و عذاب أليم و ندامة و حسرة عظيم. و أمكته توقد كلّ آن فيها زبانية نار جحيم و بقيت من فوقها حميم، ما مضى وقت ليست عيني فيه مقطرا و لا بالي مكدّرا و لم يجىء حين لم يزد ألمي و لم يضاعف همّي و غمّي، نعم ما قال الشاعر بالفارسیة<ref>شرح اشارات، ج 3، ص 421 - 420</ref>: | رقمت أكثرها في حال صعب لا يمكن أصعب منها حال و رسمت أغلبها في مدّة كدورة بال بل في أزمنة يكون كل جزء منها ظرفا لنحقته و عذاب أليم و ندامة و حسرة عظيم. و أمكته توقد كلّ آن فيها زبانية نار جحيم و بقيت من فوقها حميم، ما مضى وقت ليست عيني فيه مقطرا و لا بالي مكدّرا و لم يجىء حين لم يزد ألمي و لم يضاعف همّي و غمّي، نعم ما قال الشاعر بالفارسیة.<ref>شرح اشارات، ج 3، ص 421 - 420</ref>: | ||
خط ۱۳۸: | خط ۱۳۸: | ||
از اين کتاب دستنوشتهاى متعددى بجاى مانده كه قديمىترين نسخۀ تاريخدار آن نسخۀ خطى کتابخانۀ مرحوم حاج سيد نصر اللّه تقوى است كه در تاريخ 843 ه ق يعنى حدود دويست سال پس از تأليف کتاب نوشته شده است. | از اين کتاب دستنوشتهاى متعددى بجاى مانده كه قديمىترين نسخۀ تاريخدار آن نسخۀ خطى کتابخانۀ مرحوم حاج سيد نصر اللّه تقوى است كه در تاريخ 843 ه ق يعنى حدود دويست سال پس از تأليف کتاب نوشته شده است. | ||
مرحوم مدرسى رضوى اين نسخه را اقدم و اصح و اكمل نسخ دانسته است <ref>اساس الاقتباس، تصحيح مدرسى رضوى، ص 37 از مقدمۀ کتاب</ref> | مرحوم مدرسى رضوى اين نسخه را اقدم و اصح و اكمل نسخ دانسته است .<ref>اساس الاقتباس، تصحيح مدرسى رضوى، ص 37 از مقدمۀ کتاب</ref> | ||
نسخههاى خطى ديگرى از اين کتاب وجود دارد كه مشخصات برخى از آنها در مقدمۀ چاپهاى موجود آمده است <ref> همان و نيز اساس الاقتباس، تصحيح سيد عبداللّه انوار، ج 1، ص 12</ref> | نسخههاى خطى ديگرى از اين کتاب وجود دارد كه مشخصات برخى از آنها در مقدمۀ چاپهاى موجود آمده است .<ref> همان و نيز اساس الاقتباس، تصحيح سيد عبداللّه انوار، ج 1، ص 12</ref> | ||
اولين چاپ کتاب اساس الاقتباس در سال 1326 ه ش با تصحيح مرحوم مدرسى رضوى به انجام رسيد و پس از آن دوبار ديگر تجديد چاپ شد كه تاريخ سومين چاپ آن آذر ماه 1361 ه ش مىباشد. | اولين چاپ کتاب اساس الاقتباس در سال 1326 ه ش با تصحيح مرحوم مدرسى رضوى به انجام رسيد و پس از آن دوبار ديگر تجديد چاپ شد كه تاريخ سومين چاپ آن آذر ماه 1361 ه ش مىباشد. | ||
خط ۱۴۸: | خط ۱۴۸: | ||
«در اين تعليقه از لحاظ لفظ سعى بر اين رفت كه لغات مشكل معنى شود و از عبارت مغلق رفع اغلاق گردد و جملات لازم به ملزومهاى جدا مانده از خود مرتبط شود و اشارات مندرج به مشار اليههاى مربوطه ارجاع گردد.... | «در اين تعليقه از لحاظ لفظ سعى بر اين رفت كه لغات مشكل معنى شود و از عبارت مغلق رفع اغلاق گردد و جملات لازم به ملزومهاى جدا مانده از خود مرتبط شود و اشارات مندرج به مشار اليههاى مربوطه ارجاع گردد.... | ||
امّا از لحاظ مطالب غير لفظ يعنى تبيين مطالب غامض و توضيح مشكلات معنى و ارائۀ جداول صحيح و رفع ابهام از اعداد و صدر تركيبى و بيان شكلهاى قياس و مقاصد غير صدرى يعنى مادى و صناعى قياسى استفراغ وسع شد» <ref>اساس الاقتباس، تصحيح سيد عبداللّه انوار، ج 1، ص 15</ref> | امّا از لحاظ مطالب غير لفظ يعنى تبيين مطالب غامض و توضيح مشكلات معنى و ارائۀ جداول صحيح و رفع ابهام از اعداد و صدر تركيبى و بيان شكلهاى قياس و مقاصد غير صدرى يعنى مادى و صناعى قياسى استفراغ وسع شد» .<ref>اساس الاقتباس، تصحيح سيد عبداللّه انوار، ج 1، ص 15</ref> | ||
==خصوصيات== | ==خصوصيات== | ||
خط ۲۳۳: | خط ۲۳۳: | ||
و امّا تنها ترجمۀ عربى اين کتاب را ركن الدين محمد بن على فارسى استرآبادى به انجام رسانيده است. | و امّا تنها ترجمۀ عربى اين کتاب را ركن الدين محمد بن على فارسى استرآبادى به انجام رسانيده است. | ||
مرحوم مدرسى رضوى در مورد اين ترجمه مىگويد: «تاكنون نگارنده، ترجمۀ عربى اساس الاقتباس را نديده و در فهرست کتابخانههاى مهم نيز اسمى از آن نيافته است» <ref>مدرسى رضوى، مقدمۀ اساس الاقتباس، ص 36</ref> | مرحوم مدرسى رضوى در مورد اين ترجمه مىگويد: «تاكنون نگارنده، ترجمۀ عربى اساس الاقتباس را نديده و در فهرست کتابخانههاى مهم نيز اسمى از آن نيافته است» .<ref>مدرسى رضوى، مقدمۀ اساس الاقتباس، ص 36</ref> | ||
=پانویس = | =پانویس = |
ویرایش