سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان: تفاوت میان نسخه‌ها

داراى بيست و دو فصل است كه تمامى اين فصول بر اساس اسامى شهرهاى جنوبى تقسيم و با عناوين بوشهر، خوزستان، شيبكويه، بندر لنگه، بندر خمير، بستك، لارستان، بندرعباس، ميناب، چاه بهار، گودار و پسابندر، و از جزيره‌هاى ايرانى واقع در درياهاى شمالى خليج فارس و درياى عمان با عناوين قشم، هرمز، لارك، هنگام، كيش، تنب، لاوان، هندرآبى، ابوموسى، سيرى، فرور، و خارك، در طى صد سال پيش سخن رفته و مطالب سودمندى ثبت و ضبط شده است.

كتاب حاوى مجموعه‌اى از مطالب متفرقه در خصوص آداب و رسوم، تجارت، كشتيرانى، وضع سياسى و حكومتى، مسائل جغرافيايى و اوضاع اجتماعى، راه‌ها و خطوط ارتباطى، مداخلات انگلستان و روسيه در خليج فارس، شرح حوادث و وقايع اتفاقيه و ريشه شناسى علل و اسباب وقايع، نقل قطعاتى از شعراى آن نواحى، خودسرى‌هاى شيخ خزعل در خوزستان، ارتباط بصره و خرمشهر، نرخ ارزاق و اجناس، ماليات‌ها و عوارض دولتى و بلدى، در سواحل و جزاير خليج فارس در دو سوى شمالى جنوبى آن است. نفت خوزستان، امتياز دارسى، امتياز تلگراف و امثال اين مواضيع بر ارزش تحقيقى كتاب مى‌افزايد.

همچنين درباره تمام شهرهايى كه در فصول مختلف نامى از آنها برده است، به ذكر طبخ، خوراك عمومى، ترتيب مواقع خوراك، محلات، مساجد، دكاكين، قانون ماليات، اسامى بساتين، اسامى انواع خرما، محصول ميوه جات، زراعت، شكار، مساحت‌ها، حمام‌ها، مدرسه‌ها، ذكر نام و حكومت بعضى از سلاطين و امراء چون شيخ سعيد بن قضيب و خاندانش در مناطق جنوبى ايران چون بندر لنگه و تاريخ خوانين، آن مناطق، پرداخته است.

مصحح محترم وقتى توالى موضوعات بسيار بى‌نظم، ولى پر مطلب و مفيد كتاب مغاص اللئالى و منار الليالى را ديده است، تصميم گرفت كه اين كتاب را به دو بخش جداگانه تقسيم كند و در هر قسمت موضوعات مربوط به آن قسمت را با نظمى روشن و قابل استفاده در يك فصل معين، و نام گذارى كند. لذا اين كتاب در دو مجلد كه اولى به نام سرزمين‌هاى شمالى پيرامون خليج فارس و درياى عمان در صد سال پيش و مجلد دوم با نام سرزمين‌هاى جنوبى پيرامون خليج فارس و درياى عمان در صد سال پيش تهيه و تنظيم گشته است.