وصف إفريقيا: تفاوت میان نسخه‌ها

| تصویر =NUR10137J1.jpg

| عنوان =وصف إفریقیا

| پدیدآوران =  

[[ابن الوزان الزیاتی، حسن بن محمد]] (نویسنده)

| زبان =عربی

| کد کنگره =‏‎‏DT‎‏ ‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ل‎‏9‎‏ ‎‏و‎‏6041*

| موضوع =

آفریقا - سیر و سیاحت - قرن 10ق.

| ناشر =

مکتبة الأسرة

| مکان نشر =قاهره - مصر

| سال نشر = 2005 م

| چاپ =1

| تعداد جلد =1

| کتابخانۀ دیجیتال نور =10137

| کتابخوان همراه نور =10137

'''وصف إفريقيا'''، تأليف [[ابن وزان زیاتی، حسن بن محمد|حسن بن محمد الوزّان الزياتي]]، مشهور به لئون آفريقايي است كه توسط عبدالرحمن حميده از زبان ايتاليايي به عربی ترجمه شده است. درباره تاريخ جغرافيا منابع كمي وجود دارد و لذا اين كتاب از ارزش بالايي برخوردار است و اطلاعاتي را ثبت كرده است كه گاه در هيچ منبعي نيامده است.

مطالب كتاب در نه باب تقسيم‌بندی شده است. به جز باب اول كه به كلياتي درباره آفريقا و باب آخر كه از رودها و معادن و موجودات اين سرزمين پرداخته است، در ديگر ابواب به تناسب، يك يا چند كشور را مورد مطالعه قرار داده است. شيوه نگارشي او بدين گونه است كه به ندرت از منابع و مورخين نام میبرد و تنها به گزارش مطالب مختلف از موضوع مورد بحث پرداخته است.

آثار اقامت او در اروپا در كتاب نمايان است؛ زيرا اگر چه مؤلف يك دانشمند عرب است و مطالب نيز عربی است؛ اما كتاب برای اروپايى‌ها نوشته شده است. شايد مؤلف كه به چند زبان آشنايي داشته، توانسته است از مؤلفات كلاسيك جهان و مؤلفات قرون وسطايي اروپا اطلاع پيدا كند و شايد دانشوران ايتاليايي در اين باب به او كمك كرده‌اند. قراين نشان میدهد كه وي آثار بعضي از مورخان لاتيني را نيز خوانده است.

نویسنده از منابع كتاب كمتر نام میبرد و اگر هم ياد كند، به احتمال قوي از روي حافظه است. از مؤلفان معروف از مسعودي، بكري، ادريسي، ابن‌ خطیب و ابن‌ بشكوال نام میبرد. از ميان همه مورخان و جغرافی  نويسان از مؤلفي به نام ابن‌ رقيق بيشتر از همه نقل میكند. در واقع او طبقه‌بندی بديع قبايل عرب و بربر و مقدار زيادي از مطالب مختلف و بلكه طرح عمومی تأليف خود را از لحاظ تاریخی و نژاد نگاری به اين شخص مديون است كه متأسفانه هنوز به درستي شناخته نشده است.

ارزش كتاب لئون، به مطالب منقول از ديگران نيست، بلكه به ملاحظات شخصي اوست كه قسمت اساسي اثر را تشكيل میدهد. وي در تأليف اروپايي خود، سليقه عربی را حفظ كرده و به رسم مجموعه‌های ادبي كه در زبان عربی رواج دارد، قصه‌های ساختگي نقل میكند كه نتيجه آن اندرز و عبرت‌آموزي است. همه كسانی كه به تحقيق درباره اين كتاب پرداخته‌اند، روش تأليف آن را كه در خاتمه آورده تأييد میكنند. از نكات بارز اين اثر آن است كه نزديك به چهارصد نام جغرافیایی را با ملاحظات دقيق و تازه ياد كرده است.

هدف از تأليف كتاب را می‌توان از خاتمه بدست آورد، چنانكه خود گفته است: «به طور كلي اين چيزهای جالبي است كه من، جوواني لئوني، در همه آفريقا كه سراسر آن را گشته‌ام، ديده‌ام و به خاطرم مانده است و روز به روز همه آنچه را با چشم خويش ديده‌ام و در خور ياد كردن بوده، يادداشت كرده‌ام و آنچه را، از تنگي وقت يا سختي راه، خود نديده‌ام از مردم موثق كه ديده‌اند، گرفته‌ام. آنگاه بكوشيدم تا اين مطالب پراكنده را به صورت كتابی در آورم و آن را در رم به روز دهم ماه مارس 1526م از ميلاد مسيح به پايان بردم».

شفر خاورشناس فرانسوی درباره او چنين می‌نويسد: «مطالبی كه لئون آفريقايي در وصف مغرب میآورد، بسيار دقيق است. تحقيقات اخير صدق گفتار وي را حتي در مواردي كه سابقاً مورد ترديد بود تأييد كرده است». ولي اين ستايش‌ها مانع از آن نبوده كه دانشوران درباره بعضي نكات مربوط به طرز كار وي روش انتقادي داشته باشند. به نظر آماري، خاورشناس ايتاليايي، مطالبی كه لئون تقرير كرده، پس از بازگشت وي به آفريقا جمع‌آوری شده و او نتوانسته است، متن نهایی را تنقيح كند. او همچنين میگويد كه لئون آفريقايي تاريخ سيسيل را خوب نمیدانسته است. شفر نيز با بسیاری از ديگر دانشوران در اين سخن متّفق است كه لئون همه چيزهایی را كه توصيف كرده نديده و غالباً ً شاهد عيني حكايات خويش نبوده است. با اين همه، بايد دانست كه وي «آخرين جغرافی  شناس معروف اين منطقه است». البته در زمينه جغرافيا به عده زيادي مؤلف مغربی بر میخوريم، ولي مؤلفات آنها از نقاط معيني سخن دارد و مؤلفات جامع از نوع كتاب لئون آفريقايي به وجود نيامد.