نكت الوزراء

نكت الوزراء، با نام کامل «نكت الوزراء، جمع أقوال مائة من الوزراء في الإسلام و روائعهم و نوادرهم»، اثر ابوالمعالی مؤید بن محمد جاجرمی، دربردارنده اقوال تعدادی از وزرای مسلمان است که توسط نبیله عبدالمنعم داود مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.

‏نكت الوزراء
پدیدآوران	جاجرمی، مؤید بن محمد (نویسنده) داود، نبیله عبدالمنعم (محقق)
عنوان‌های دیگر	جمع أقوال مائة من الوزراء في الإسلام و روائعهم و نوادرهم
ناشر	شرکة المطبوعات للتوزيع و النشر
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	2005م
چاپ	2
موضوع	1.وزيران - کشورهای اسلامی - تاريخ 2.وزيران - کشورهای عربی - تاريخ
زبان	عربی
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏ج‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب حاوی اخبار صد وزیر از وزرای حکومت اسلامی است که با معرفی وزیر دولت اموی آغاز و به وزرای دولت سلجوقیان پایان می‌پذیرد

مؤلف در نوشتن کتاب، ترتیب زمانی و ترتیب الفبایی را لحاظ نکرده است و این بدین معناست که ترتیب خاصی ندارد

جاجرمی برای تألیف این اثر، از کتاب‌هایی چون «فضل من اسمه الفضل» و «يتيمة الدهر»، «ثمار القلوب» نوشته ثعالبی، کتاب «وزراء بني العباس» و «ابوالحسن بن الفرات» نوشته صولی، «العتبي» نوشته محمد بن عبدالجبار عتبی، کتاب «المقامات» نوشته حریری و... استفاده برده است.

ایشان در ذیل نام برخی از وزراء، نام ده نفر از کسانی را که دارای تألیف و اثرند و مطالبی از آنها اخذ کرده و در کتاب خود آورده است، می‌آورد. در این میان محقق نام آنها را استخراج و در مقدمه کتاب آورده است

وی در مواردی مطالبی گفته است که ناقل آن مشخص نیست و آن مطالب را با «حكي»، «يروی»، «يقال» و «قال غیره» مشخص نموده است

گزارش محتوا

در ابتدای کتاب مقدمه‌ای از محقق آمده است؛ زندگی مؤلف، آثاری که درباره وزراء نوشته شده، مطالبی چند درباره «نكت الوزراء» و شیوه تحقیق کتاب از جمله محتویات آن است.

مؤلف، در این کتاب، روشی نو را اختیار کرده است که با سایر کتبی که درباره وزراء نوشته شده متفاوت است. ایشان در این اثر، به ذکر اشعار، نمونه‌ای از کلام، فضایل و نکته‌هایی نغز از وزراء پرداخته است

کتاب «نكت الوزراء» به لحاظ اینکه حاوی مطالبی از برخی منابع مفقوده است دارای ارزش خاصی است. این اثر، جهت آگاهی از محتوای برخی از آثار چون کتاب «الوزراء»، «فضل من اسمه الفضل»، «التاريخ الناصري» که نزد مؤلف موجود بوده است و اکنون در دسترس نیست، منبعی مناسب است. علاوه بر این، کتاب برای کسانی که بخواهند در مورد دوره‌های آل‌بویه، سلجوقیان و غزنویان تحقیق کنند - با توجه به کمبود منابع در این دوران - می‌تواند منبعی مفید باشد

مؤلف در ابتدای کتاب تأکیدی خاص بر ادب وزراء، تأییدات (فضائل) و نکته‌های آموزنده آنها دارد و از این مقدمه چنین برمی‌آید که وی، کتابش را به وزرایی اختصاص داده که دارای فضایل زیادی در ادب و تبحر خاصی در شعر بوده‌اند، ولی چنین به نظر نمی‌رسد؛ زیرا چه‌بسا دیده می‌شود که او درباره وزیری حرف به میان آورده و فقط به جمله‌ای از وی قناعت کرده است

برخی از وزرای اسلامی چون علی بن عیسی دارای شهرت نیکو و مشهور به حسن سیاست و تدبیر بوده‌اند که مؤلف به آن اشاره کرده است

مؤلف در ذکر اسامی وزراء گاهی نام کامل آنها را آورده و گاهی به کنیه و یا لقبشان اکتفا نموده است ایشان در ذکر وزراء، ترتیب خاصی را لحاظ نکرده است؛ لذا اخبار وزیر ابن مقله (ت 328ق) را بر اخبار وزیر قاسم بن عبیدالله (ت 291ق) مقدم کرده است.

جاجرمی، در ذیل احمد بن ابوبکر گفته است: ایشان آخرین وزیر دوره سامانیان بوده و ذیل ابوالعباس فضل بن علی اسفرایینی گفته است: او اولین وزیر دولت محمود غزنوی است

ایشان در کتابش نام چندین نفر از اجمله ابوالحسین بن ابوالبغل، ابوعبدالله جیهانی و ابوالفضل محمد بن عبدالله بلعمی را آورده و به دوره وزارت آنها اشاره نکرده است

جاجرمی نام سه تن از کسانی که جایگاه وزارت داشته‌اند، ولی وزیر نامیده نمی‌شده‌اند را آورده است. ابوالقاسم عبدالعزیز بن یوسف، ابواحمد عبدالرحمان بن فضل شیرازی و علی بن قاسم قاشانی از این دسته‌اند

وی، کتابش را به ذکر نام وزرای شهرهای بزرگ اختصاص نداده است، بلکه نام وزرای بلاد و شهرهای کوچک را نیز آورده است، ابوسعید عبدالله بن سعید خفاجی از این قبیل است

ایشان در ذکر نام وزراء به‌جز در مواردی محدود، به نسب آنها اشاره‌ای نکرده است. وی در صورت نامعروف بودن یک وزیر، با پیوند دادن او به شخصی معروف، وی را معرفی کرده است؛ مثلاًدرباره «اوحدالملک ابوطاهر بن احمد بن حسول» گفته است او عموی «صفی‌الحضرتین ابوالعلاء» است

ایشان در ترجمه «ابوسعید منصور بن ابوالحسن اهوازی» گفته است: او وزیر یکی از ملوک صغانیه است. این شیوه او در صورتی است که نام پادشاه را نمی‌داند

مؤلف به‌خاطر آگاهی متفاوتش از وزراء، درباره یک وزیر یک سطر و درباره دیگری چند صفحه می‌نویسد

جاجرمی کتاب را با عبدالحمید بن یحیی شروع می‌کند و می‌گوید: او وزیر ابوعبدالملک مروان بن محمد بن مروان بن الحکم بن ابوالعاص بود و اولین کسی است که کتابت را در دولت اسلامی پایه‌گذاری کرده است و به وزیری که نام او را نمی‌برد، ولی وی را وزیر در ماوراء‌النهر می‌خواند، خاتمه می‌دهد و درباره او می‌گوید: او از برترین‌های زمان خویش بود. وی شعری دارد که اقسام فصاحت در آن نهفته است

وضعیت کتاب

کتاب توسط نبیله عبدالمنعم بر اساس نسخه منحصربه‌فرد موجود در کتابخانه احمد الثالث در استانبول تصحیح شده است. این نسخه در سال 877ق رونوشت شده است. در نسخه مذکور از ناسخ و مکان نسخ آن نامی به میان نیامده است

ایشان تراجم اشخاصی (وزیرانی) را که در کتاب نام آنها آمده است، با رجوع به منابعی از قبیل البداية و النهاية، خريدة القصر، المنتظم، شذرات الذهب، النجوم الزاهرة، مرآة الزمان و... استخراج کرده و در پاورقی‌ها به آن پرداخته و در پایان آن، منابع مورد استفاده خود را آوره است.

محقق، بسیاری از مطالب کتاب را با رجوع به منابع اصلی آن مستند کرده و در صورت اختلاف مطالب کتاب با منابع اصلی، وجوه اختلاف را متذکر شده است.

مصادر تحقیق و فهرست محتویات در پایان کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

جاجرمی، مؤید بن محمد