نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو

نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو، اثر فیلسوف و پژوهشگر معاصر غلامحسین ابراهیمی دینانی (متولد ۱۳۱۳ش)، به بررسی جامع اندیشه‌های فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی می‌پردازد و نقش او را در دفاع از فلسفه در بستر تاریخ اسلام و مواجهه با مکاتب کلامی تبیین می‌کند.

نصیر الدین طوسی، فیلسوف گفتگو
پدیدآوران	ابراهیمی دینانی، غلام حسین (نويسنده)
ناشر	هرمس
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1386ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-363-449-0
موضوع	فلسفه اسلامی - نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. - نقد و تفسیر
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ن‎‏6 854 ‏BBR‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اهمیت کتاب

این کتاب نقش خواجه نصیرالدین طوسی را به‌عنوان مدافع بزرگ فلسفه در برابر حملات متکلمان، به ویژه غزالی، برجسته می‌کند و او را در سنگر دفاع از حکمت قرار می‌دهد. همچنین عمق و گستره اندیشه طوسی در موضوعات مختلف فلسفی، منطقی و کلامی می‌پردازد و به روشی دقیق و جامع، ابعاد فکری و عملی او را تبیین و نقش گفتگوهای وی را که برگرفته از توانایی‌های روحی آن حکیم است بیان می‌کند.

ساختار

کتاب شامل شانزده فصل اصلی، با عناوین "فصل اول" تا "فصل شانزدهم" است که با یک نمایه در انتها تکمیل می‌شود.

سبک نگارش

تحلیلی و انتقادی: متن کتاب شامل تحلیل‌های عمیق از مباحث فلسفی، منطقی و کلامی است و رویکرد انتقادی نسبت به مکاتب فکری مختلف را در خود جای‌داده است.

گزارش محتوا

فصل اول: ماجرای برخورد نحو عربی و کلام اشعری با منطق و فلسفه: این فصل به چالش‌ها و رویارویی‌های تاریخی میان علوم نقلی (مانند نحو عربی و کلام اشعری) و علوم عقلی (منطق و فلسفه) در جهان اسلام می‌پردازد. نویسنده ضمن بررسی ریشه‌های این تعارض، تلاش‌هایی را که برای تطبیق یا تمایز این حوزه‌ها صورت‌گرفته، تحلیل می‌کند و نقش فلاسفه اسلامی در این زمینه را تبیین می‌نماید.

فصل دوم: حوزه زبان و قلمرو عقل: در این فصل، به بررسی رابطه علم کلام و فلسفه، پرداخته شده است.

فصل سوم: اندیشه اشاعره و جایگاه آن در جهان اسلام: این بخش به بررسی بنیادهای فکری مکتب کلامی اشاعره، جایگاه آن در تاریخ اندیشه اسلامی و تأثیرات آن بر فرهنگ و فلسفه می‌پردازد. .

فصل چهارم: حب دانایی اصل فلسفه و آغاز راه فضیلت است: این فصل به ماهیت فلسفه به‌عنوان "حب دانایی" می‌پردازد و آن را سرآغاز راه فضیلت و کمال انسانی معرفی می‌کند.

فصل پنجم: خواجه نصیرالدین طوسی در سنگر دفاع از فلسفه: در این فصل، خواجه نصیرالدین طوسی به‌عنوان یک مدافع قدرتمند فلسفه معرفی می‌شود. نویسنده به فعالیت‌های فکری و عملی او در مواجهه با چالش‌ها و انتقاداتی که متوجه فلسفه می‌شد، می‌پردازد و تلاش‌های او را برای حفظ و ترویج حکمت در جهان اسلام تحلیل می‌کند.

فصل ششم: کوشش برای ویران کردن و تلاش برای ساختن: این فصل به فرایندهای فکری می‌پردازد که در آن اندیشه‌ها یا نظام‌های فکری موجود مورد نقد، نفی یا "ویران کردن" قرار گرفته و سپس بر اساس مبانی جدید، "بازسازی" یا "بنا" می‌شوند. این مفهوم شامل بررسی چالش‌های فکری اشاعره با نقد کتاب «المحصل» فخر رازی و تلاش برای ایجاد ساختارهای نوین در تفکر و گسترش اندیشه‌های فلسفی توسط خواجه طوسی است.

فصل هفتم: عالم آگاهی و جنبش اندیشه در نخستین گام: این فصل، به موضوع مسئله ادراک انسان و تقسیم آن به قسم تصور و تصدیق، پرداخته شده است.

فصل هشتم: نقطه آغاز در پیدایش نظر: در این فصل، به بحث پیرامون این موضوع پرداخته شده است که پس از تقسیم ادراک به دو قسم تصور و تصدیق، هر یک از آنها به دو قسم بدیهی و نظری، قابل‌تقسیم خواهند بود.

فصل نهم: چیستی و چگونگی فکر و نظر: این فصل به ماهیت "فکر" (اندیشه) و "نظر" (تأمل عقلانی) می‌پردازد. نویسنده به فرایندهای ذهنی دخیل در اندیشیدن، روش‌های مختلف تأمل و نقش آن‌ها در کسب معرفت و فهم واقعیت می‌پردازد.

فصل دهم: نگاه عقل از جایگاه «ناکجا»: در این فصل، مسئله تقسیم امور به دو قسم بالذات و بالعرض موردبحث و بررسی قرار گرفته است.

فصل یازدهم: بلاغت و حکمت در آثار حکیم طوس: این فصل به بررسی دقیق شیوه‌های بحث و گفت‌وگو در آثار خواجه نصیرالدین طوسی اختصاص دارد. نویسنده تحلیل می‌کند که خواجه طوسی چگونه از استدلال‌های منطقی، شیوه‌های بیان و تعامل فکری برای تبیین اندیشه‌های خود استفاده می‌کرده است.

فصل دوازدهم: شیوه‌ای پسندیده در راه رشد اندیشه: در این فصل، به توضیح این موضوع پرداخته شده است که انسان به‌حسب ذات، متفکر و اندیشمند است.

فصل سیزدهم: نگاه نو و سخن تازه: در این فصل، به بیان این موضوع پرداخته شده است که خواجه نصیرالدین طوسی در مقام طرح پرسش‌ها و هم در پاسخ به آنها، سخنان بدیع و تازه‌ای گفته و یک سخن تازه با نگاه نو، بی‌ارتباط نیست.

فصل چهاردهم: هماهنگی شهود و اندیشه در یک گفتگوی شکوهمند: این بخش به چگونگی تلفیق دریافت‌های باطنی و استدلال‌های عقلی برای رسیدن به معرفت کامل‌تر اشاره دارد.

فصل پانزدهم: حکمت عملی در نظر حکیم طوس: این فصل به دیدگاه‌های خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه "حکمت عملی" می‌پردازد. این بحث شامل بررسی نظریات او در زمینه اخلاق و تربیت، تدبیر منزل، سیاست مدن و چگونگی زندگی نیک و فضیلت‌مند است.

فصل شانزدهم: تاویل در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی: این فصل به مفهوم "تأویل" (تفسیر باطنی) در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی می‌پردازد. نویسنده چگونگی استفاده خواجه طوسی از تأویل را در فهم متون دینی و فلسفی و نقش آن در دستیابی به معانی عمیق‌تر را تحلیل می‌کند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.