نامه‌های محمدعلی فروغی
نامه‌های محمدعلی فروغی به کوشش محمدافشین وفایی، مهدی فیروزیان؛ در این کتاب با تفحص در کتاب ها، مجلات و اسناد مجموعه‌های خصوصی و عمومی، 130 نامه از محمدعلی فروغی به ترتیب تاریخی گرد آمده است. این نامه‌ها جنبه‌های متعددی دارد. فروغی با نگاهی فراگیر هم‌زمان به تاریخ، فلسفه، حکمت، ادب، سیاست و آموزش توجه داشت و ژرف‌نگری آسیب‌شناسانه‌اش در مسائل ریز و درشت شگفت‌انگیز بود.
| نامه‌های محمدعلی فروغی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وفایی، محمدافشین (به کوشش) فیروزیان، مهدی (به کوشش) |
| ناشر | انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۱ش |
| شابک | 1ـ61ـ7706ـ622ـ978 |
| کد کنگره | DSR۱۴۸۶/ف۴۶،آ۳ |
ساختار
پس از مقدمه و نمونۀ دست‌خط فروغی، 130 نامه از نامه‌های فروغی به ترتیب تاریخی گرد هم آمده است. در پایان فهرست‌ها، منابع و تصاویر آورده شده است.
گزارش محتوا
محمدعلی فروغی (13 ایر 1256 ـ 5 آذر 1321)، ذکاءالملک دوم، از اثرگذارترین روشنفکران ایران معاصر است. این سیاست‌مدار عمل‌گرای روزگار قاجار و پهلوی در نویسندگی، روزنامه‌نگاری، ترجمه و تصحیح متون کهن فارسی نیز دستی توانا داشت. او افزون بر روشنگری همگانی و کوشش برای مدرن‌کردن ادارات دولتی، در عرصۀ امور سیاسی به گسترش روابط بین‌المللی ایران از راه پیوستن به شورای جامعۀ ملل و برقراری روابط دیپلماتیک با کشورهای دیگر یاری رساند. پایه‌گذاری فرهنگستان ایران و انجمن آثار ملی و همکاری در بنیادنهادن دانشگاه تهران نیز بخشی از کارهای ماندگار او در زمینۀ پاسداری از فرهنگ ایران و آموزش و گسترش آن است.
هر نوشته‌ای از بزرگان فرهنگ و سیاست پیشین به چاپ برسد، سودمند خواهد بود و احتمالاً می‌توان از آن در کار پژوهش بهره‌یاب شد. در این میان برخی نامه‌ها از ویژگی‌هایی برخوردارند که چاپ‌شان را بایسته‌تر می‌سازد؛ زیرا گاه آنچه در لابلای آنها آمده، در جای دیگر یافت نمی‌شود و می‌تواند گوشه‌هایی تاریک و نکاویده از تاریخ را روشن سازد و در دانستن امور پس‌پرده یا چندوچون رویدادها به کار آید.
از آنجا که همۀ نوشته‌های محمدعلی فروغی اعتبار سیاسی، اجتماعی، تاریخی، فرهنگی، تربیتی و ادبی دارند، پس از آنکه یادداشت‌های روزانه و خاطرات او در سه جلد منتشر شد، شایسته بود نامه‌های او نیز یک‌جا در دسترس خواهندگان قرار گیرد. بسیاری از نامه‌های آن بزرگ از میان رفته و شماری نیز هنوز نزد کسانی منتشرنشده برجای‌مانده است. ناچار در این کتاب به انتشار آنچه دستیاب شد، بسنده شده است.
نامه‌ها به ترتیب تاریخی آورده شده است؛ قدیم‌ترین نامۀ این مجموعه را فروغی در بهمن‌ماه 1288 به محمدحسین امین‌الضرب نوشته شده است. ناگفته پیداست که فروغی چه پیش از این تاریخ و چه تا پایان زندگانی نامه‌های بسیاری نوشته بود که به دست ما نرسیده است. فروغی در همین نامه‌های موجود و در خاطرات و یادداشت‌های روزانۀ خود اشاراتی به نامه‌نگاری‌هایش با دیگران کرده که از سرنوشت آنها آگاهی در دست نیست؛ مانند نامه به آناتول فرانس، فضلعلی‌آقا تبریزی، ذکاءالدوله، ربن، پل بویه، چارلز ادموند پتی‌دوتائی، کویل، منظم‌السلطنه، لئون بورژوا، همایون سیاح، سید محمدصادق طباطبایی، ممتازالسلطنه، معاون السلطنه، دو لاپرادل، مادام والانسی، لاواشری، غفارخان عمادالملک، محمد مردوخ کردستانی، حسین دانش و .... .
در میان آنچه از نامه‌نگاری‌های فروغی با اشخاص حقیقی به دست رسیده است، بیشترین نامه‌نگاری او با تقی‌زاده است. در این نامه‌ها از مسائل شخصی مانند درگذشت زودهنگام همسرش و مسائل مملکتی و عهدنامه‌های تجارتی با دیگر دولت‌ها و نگرانی از اوضاع کشور و نادانی مردم و فساد داخلی یاد شده و از کمبود مردان کارآمد در واپسین روزهای کار قاجاریان و ناشایستگی و هوسناکی اولیای مملکت و حرکت قهقرایی سخن رفته است. در کنار تقی‌زاده، نامه‌های برجای‌مانده از فروغی به تیمورتاش و محمدولی اسدی نایب‌التولیۀ آستان قدس رضوی بیشترین شمار را دارد.
چون آغاز و انجام برخی نامه‌ها از میان رفته یا به دست نیامده و شماری از آنها نام مخاطب نیامده است، مخاطب بعضی نامه‌ها به گمان نوشته شده و گاهی هم ناشناخته مانده است. قدیم‌ترین نامه در میان این گروه، نامه‌ای (24) در نکوهش گرده‌برداری‌های نارسایی که با سرشت زبان فارسی بیگانگی دارد و نمایانگر نگرانی و رویکرد زبان‌شناسانۀ فروغی است. نامه‌ای دیگر (57) از این دست، در هشدار به سازمان‌های دولتی و شیوۀ ناکارآمد کارمندان آنهاست که نشان می‌دهد فروغی از همان زمان به آفت کاغذبازی‌های اداری که در آینده بیشتر دامن‌گیر ادارات شد، پی برده و خواستار اصلاح آن بوده است.
نامه‌های فروغی جنبه‌های متعددی دارد؛ او که در زندگانی 65 ساله‌اش در راه خدمت به میهن دمی از پای ننشست، با نگاهی فراگیر هم‌زمان به تاریخ، فلسفه، حکمت، ادب، سیاست و آموزش توجه داشت و ژرف‌نگری آسیب‌شناسانه‌اش در مسائل ریز و درشت شگفت‌انگیز بود.
در این کتاب مجموعه‌ای از نامه‌های فارسی محمدعلی فروغی گردآوری شده است؛ البته نامه‌های بسیاری از فروغی در «مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه» و «کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نگه‌داری می‌شود که شمار اندکی از آنها چاپ شده است و با توجه به حجم زیادشان در جلدهای دیگر این کتاب جداگانه منتشر خواهد شد.[۱]
پانويس