ناظم‌جهان، محمداعظم
حکیم محمد اعظم خان چشتى (متوفای 1320ق)، معروف به ناظم جهان، فرزند سلطان الاطباء حکیم شاه اعظم خان سیستانى الاصل مصطفى آبادى، شاعر، پزشک، یکى از نوادر تاریخ پزشکى هند اسلامى است.
| نام | ناظم جهان، محمد اعظم |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اعظم، محمد
محمد اعظم خان الهندی مصطفی آبادی ناظم جهان، محمد اعظم ابن اعظم خان، محمد اعظم خان حکیم اعظم رامپوری چشتی، محمد اعظم خان ناظم جهان |
| نام پدر | حکیم شاه اعظم خان |
| متولد | |
| محل تولد | سیستان خراسان |
| رحلت | 1320ق |
| اساتید | پدرش حکیم محمدکاظم خان |
| برخی آثار | أسماء الأدویة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03030AUTHORCODE |
ولادت
وطن اصلى وى سیستان خراسان بود. جد اعلاى وى، حکیم محمدکاظم خان از خراسان به کابل هجرت کرده بود. حکیم محمد اعظم خان به هنگام رحلت پدر تنها 16 سال داشت. وی نزد پدر و دیگر استادانش طب را فراگرفت و آثار ارزشمندی از خود بجای گذاشت.
تحصیلات
وى پس از گذراندن تحصیلات مقدماتى (صرف، نحو، منطق و فارسى) نزد علماى مشهور آن زمان، به علم طب علاقمند شد و طب را نزد حکیم نورالاسلام فراگرفت. حکیم نور الاسلام، شاگرد استاد حکیم اسد على و ایشان نیز شاگرد استاد میرهاشم، ملقب به حکیم معتمد الملوک سید علوى خان، بود.
حکیم اعظم در 22 سالگى تحصیلات طب را به اتمام رساند و از آن پس تا پایان عمر بدین خدمت مشغول بود. خدمات شایان وى به علم پزشکى تا حدى است که در میان متأخران کمتر کسى مانند او یافت مى‌شود.
او پس از تکمیل تحصیلات خود در سال 1250ق رامپور را ترک کرد و به «بهوپال» هجرت نمود و در آنجا با نواب جهانگیر محمد خان وابستگى و الفتى به هم زد. نواب جهانگیر وى را در سال 1252ق به عنوان «ناظم جهان» ملقب ساخت.
وى، پس از درگذشت نواب جهانگیر، از بهوپال به «مالوه» رفت و در آنجا با «مهاراجه تکوجى راؤیگر» آشنا شد و به لقب «مسیح مالوه» شهرت پیدا کرد
وفات
حکیم اعظم در مالوه به سال 1320ق مطابق با 1902م درگذشت.
درباره سال‌هاى عمر وى اختلاف است: برخى عمر وى را 130 سال بیان کرده‌اند، ولى از بیان خواهرزاده ایشان، حکیم نجم الغنى، استفاده مى‌شود که محمد اعظم خان هنگامى که در سال 1250ق از رامپور به بهوپال آمده 23 ساله بوده و در تاریخ 4 محرم 1300ق درگذشته است. در این صورت، عمر وى 73 سال مى‌شود. برخى نیز سال وفاتش را 13 آوریل 1901م (1317ق) ذکر کرده‌اند.
آثار
- نیر اعظم: در مورد نبض؛
- رکن اعظم: یا انوار اعظم، ظاهراً در مورد کلیات (هم‌اکنون در دسترس نمى‌باشد)؛
- رموز اعظم: در گزارش موارد بیمارى و تجربیات وى در سه جلد؛
- محیط اعظم: در مفردات؛
- قرابادین اعظم: در داروهاى ترکیبى؛
- اسماء الادویه: در بیان اسامى مختلف مفردات؛
- اکسیر اعظم: در علاج بیمارى‌ها از سر تا قدم و علاج بیمارى‌هاى کلى مانند حمیات در چهار جلد. معروف است که در تألیف کتاب اکسیر اعظم سى سال کار طاقت‌فرسا کرده است.
ظاهراً او را اولین و آخرین کسى باید دانست که توانسته است مجموعه دانش پزشکى اسلاف خود را یکجا در آثار خود گردآورى و تدوین نماید.