ميزان الأصول في نتائج العقول
ميزان الأصول في نتائج العقول، عنوان اثر مختصر علاءالدین شمس‌النظر ابوبکر محمد بن احمد سمرقندی (متوفی 539ق) در علم اصول فقه است که با تحقیقات و تعلیقات دکتر محمد زکی عبدالبر برای اولین بار در 1404ق/1984م، به چاپ رسیده است. این کتاب یک جلدی به زبان عربی نوشته شده است. لازم به ذکر است، نسخه حاضر، نسخه مختصر کتاب است و نویسنده پیش از نگارش آن، نسخه مبسوطی را نیز نگاشته بوده است.
| ميزان الأصول في نتائج العقول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سمرقندی، محمد بن احمد (نویسنده) عبدالبر، محمد زکی (محقق) |
| ناشر | مطابع الدوحة الحديثة |
| مکان نشر | قطر |
| سال نشر | 1404ق. = 1984م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | س8م9 / 155/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، حاوی تقدیمیه عبدالله انصاری مدیر کل اداره احیای تراث اسلامی در قطر، سخن آغازین، تقدیمیه شیخ علی خفیف، مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن اصلی در 4 فصل و یک فصل الحاقی می‌باشد.
گزارش محتوا
محقق در مقدمه خویش، درباره مؤلف، کتاب، نسخه‌ها و روش نشر آن، جدول رموز و عنوان کتاب سخن گفته است[۱].
در مقدمه مؤلف، علاوه بر توضیح مختصری پیرامون کتاب، از تعریف علم و انواع آن سخن رفته است[۲].
فصل اول کتاب در بیان احکام (تفسیر حکم، بیان انواع آن و... است).
فصل دوم، درباره آنچه احکام با آن شناخته می‌شود، است. نویسنده در این فصل از اسامی چیزهایی که احکام با آنها شناخته می‌شود و تعریف و توضیح هرکدام سخن می‌گوید و نیز از انواع چیزهایی که احکام با آنها شناخته می‌گردد؛ یعنی کتاب، سنت، اجماع و قیاس بحث می‌کند.
در فصل سوم، درباره تعارض بین ادله است و در آن از معارضه، نسخ و ترجیح، بحث می‌شود.
در فصل چهارم، سخن از اهلیت احکام به میان آمده و سپس در فصلی جداگانه (که به نظر می‌رسد ملحق به فصل‌های چهارگانه کتاب باشد)، توابع قیاس و احوال مجتهدان مطرح می‌شود[۳].
محمد زکی عبدالبر، مزایا و ویژگی‌های کتاب را چنین برشمرده است:
- تقسیم، ترتیب، اختصار غیر مخل، وضوح عبارت، اشاره به اقوال مختلف و توضیح استدلال هر قول در بیشتر موارد؛
- نویسنده آن، خود، «فقیه» بوده است؛ بنابراین تنها به بررسی اصول اکتفا نکرده، بلکه بین هر دو (فقه و اصول) جمع کرده است؛
- نویسنده آن، از معتزله و نیز از اهل کلام نیست (گرچه نسبت به اعتقادات هر دو گروه آگاه است)، بلکه از اهل سنت و اهل فقه است؛
- نویسنده، این نسخه مختصر از کتاب را پس از نسخه مبسوط آن نوشته؛ بنابراین وی بر تمام جزئیات و تفاصیل مطالبی که نوشته، آگاه بوده است[۴].
وضعیت کتاب
فهرست اجمالی مطالب، در آغاز کتاب و فهرست تفصیلی در انتهای آن ذکر شده است.
قبل از فهرست تفصیلی مطالب، فهرست اعلام ترجمه‌شده و مراجع گنجانده شده است.
در پاورقی‌ها غالبا اختلاف نسخ و گاه توضیح برخی از الفاظ و عبارات متن مطرح گردیده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و مؤلف و فهرست مطالب کتاب.