موطأ الإمام مالك (ویرایش جدید)
موطأ الإمام مالك، مجموعه روایات ابوعبدالله مالک بن انس أصبحی (متوفی 179ق)، به روایت محمد بن حسن شیبانی، در موضوعات متنوع از جمله فقه، عقاید و اخلاق است، که با تعلیق و تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف و اشراف محمدعلی محجوب چاپ شده است.
| موطأ الإمام مالك | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مالک بن انس (نويسنده) عبداللطیف، عبدالوهاب (محقق) |
| ناشر | جمهورية مصر العربية. وزارة الاوقاف. المجلس الاعلي للشئون الاسلامىة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1994م , 1414ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1414 /م2م8 117/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تلاش مالک بر تهیه مجموعه‌ای از روایات و فتاوی صحیح و قابل اعتماد معطوف گشت. برخی نام‌گذاری کتاب او به «موطأ» را بی‌تناسب با این هدف نمی‌دانند؛ لذا گفته‌اند: «موطأ به معنای کتاب منقح و ممهد است؛ یعنی مجموعه‌ای که برای جمع آثار نبوی مهیا شده است». از برخی از شواهد به دست می‌آید که مالک پس از تألیف کتاب، آن را بر مشایخ خود عرضه کرد و آنها در مطالب آن با مالک موافقت کردند[۱].
با توجه به قدمت این کتاب و پدیده استنساخ، نسخه‌های موطأ دچار اختلاف شده که شمار آن را تا سی نسخه گفته‌اند؛ بنا به قول سیوطی که خود از شارحان موطأ است، مشهورترین راویان موطأ چهارده تنند که میان آنها معروف‌ترین نسخه‌ها، عبارتند از نسخه یحیی بن یحیی لیثی، نسخه محمد بن حسن شیبانی (نسخه کنونی)، نسخه ابومصعب زهری، نسخه ابن وهب. از میان این نسخه‌ها، نسخه یحیی بن لیثی (متوفی 234ق) را صحیح‌ترین نسخه‌ها دانسته‌اند[۲].
تعداد روایات این اثر با توجه به نسخ متعدد آن متفاوت است؛ لذا علما در تعداد روایات آن اختلاف پیدا کرده‌اند؛ هرچند بیشتر اقوال آنان مربوط به نسخه یحیی بن یحیی لیثی مصمودی است[۳].
ابوبکر ابهری می‌گوید: تعداد روایات موطأ از پیامبر و صحابه و تابعین می‌باشد، 1720 روایت می‌باشد؛ تعداد مسندات آن، شش‌صد، مرسلات 222، موقوفات 613 و اقوال تابعین 285 می‌باشد[۴].
نسخه حاضر از کتاب، دارای 1008 روایت است. محمد شیبانی در هر باب، ابتدا روایات نبوی را به‌صورت مسند یا مرسل درج کرده، سپس به دنبال آن فتاوای صحابه و تابعان را ضمیمه ساخته و گاه به ذکر نظرات فقهای عصر خویش یا نظر خود اقدام کرده است. این نظرات با عبارت «قال محمد...» آمده است.
در باب 64 كتاب الصلاة با عنوان «باب فضل العصر و الصلاة بعد العصر»، دو روایت آمده: در روایت اول آن با شماره 221، عدم مشروعیت نماز مستحبی بعد از نماز عصر چنین بیان شده است: أخبرنا مالك: أخبرني الزهري، عن السائب بن يزيد، أنه رأی عمر بن الخطاب يضرب المنكدر بن عبدالله في الركعتين بعد العصر.
قال محمد: و بهذا نأخذ، لا صلاة تطوع بعد العصر و هو قول أبي‌حنيفة[۵].
لازم به ذکر است که «الموطأ» به روایت محمد بن حسن شیبانی، مشتمل بر احادیث مروی از امام مالک و غیر مالک می‌باشد. شیبانی بعد از هر ورایت، دیدگاه حجازیون موافق با آن را ذکر می‌کند، سپس احادیثی از عراقی‌ها را که با روایت مالک مخالف است، می‌آورد؛ درحالی‌که یکی از دو روایت را ترجیح می‌دهد[۶].
سیوطی درباره این نسخه می‌گوید: این نسخه نسبت به دیگر نسخ زیاداتی دارد، از جمله حدیث: إنما الأعمال بالنية[۷].
روش محمد بن حسن شیبانی در این اثر چنین است:
- شیبانی هیچ عنوانی را با ذکر «الفصل» نیاورده، مگر در موضعی که در برخی از نسخه‌های موجود مختلف و متفاوت است؛ شاید ارباب نسخ این عنوان را اضافه نموده باشند.
- ایشان در این اثر، نظرات خویش را به‌صورت فتوا در مخالفت یا موافقت با مالک و دیگران آورده است.
- آنجایی که از شیوخ خود روایت می‌کند، از عبارت «أخبرنا» بهره می‌برد و از عباراتی همچون «سمعت» و «حدثنا» استفاده نمی‌کند.
- او در موطأ خویش و نیز در کتاب آثارش، دیدگاه ابویوسف را مطرح نکرده و این بدین معنا نیست که ایشان با ابویوسف مخالف یا موافق بوده است.
- منظور شیبانی از «لا بأس» جواز است و منظور از «ینبغي كذا و كذا» معنای اعمی است که شامل واجب و مستحب مؤکد می‌شود و مقصود او از «اثر»، اعم از مرفوع و موقوف بر صحابه و بعد از آنها، است.
- در این اثر، احادیث ضعیف نیز دیده می‌شود که ضعف بعضی از آنها به دلیل کثرت طرق، جبران می‌گردد[۸].
محقق برای تصحیح، از چهار نسخه کتاب، به‌همراه برخی از شروح این اثر بهره برده که شرح آن را در مقدمه بیان شده است[۹].
ایشان در پاورقی‌ها، توضیحاتی را با استفاده از کتب رجال، اصول حدیث، علل، تاریخ، طبقات، مناقب، مؤتلف و مختلف، مشتبه، انساب، کنی، القاب و... آورده است.
وی غرایب کلمات را در متن به کمک حرکات و در پاورقی به کمک حروف، ضبط نموده است.
ایشان در پاورقی‌ها، تعلیقات را به‌صورت کوتاه و مفید ارائه داده است و در صورت وجود مقضی، روایات این اثر را با روایات کتب سته، مقارنه و مقایسه کرده است[۱۰].
افراد زیادی، بر این کتاب، شرح نوشته‌اند که محقق برخی از آنها را نام برده است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- نصیری، علی، «آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت»، قم، انتشارات جامعة المصطفی العالمية، چاپ دوم، 1388ش.
- معارف، مجید، «جوامع حدیثی اهل سنت»، تهران، سمت، چاپ اول، 1383ش.