من حديث الإمام سفیان بن سعيد الثوري

من حديث الإمام سفیان بن سعيد الثوري، اثر سفیان بن سعید ثوری (متوفی 161ق)، مجموعه‌ای است از روایات سفیان بن سعید ثوری که همراه با «سنن» ابوبکر احمد بن محمد بن هانی اثرم (متوفی 261ق) منتشر شده است.

‏من حديث الإمام سفیان بن سعيد الثوري
پدیدآوران	ثوری، سفیان بن سعید (نويسنده) اثرم، احمد بن محمد (نويسنده) صبری، عامر حسن (محقق و گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	عنوان داخلی: سنن‌ ابي‌ بکر احمد بن‌ ها‌ني‌ الاثرم‌ تلميذ الاما‌م‌ احمد بن‌ حنبل‌ - عنوان قراردادی: من‌ حديث‌ الاما‌م‌ سفيا‌ن‌ بن‌ سعيد الثوري روايه‌ السري بن‌ يحيي‌ عن‌ شيوخه‌ عن‌ الثوري و روايه‌ محمد بن‌ يوسف‌ الفريا‌بي‌ عن‌ الثوري
ناشر	دار البشائر الإسلامية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	2004م , 1425ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/س7م8 117/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این اثر، جزء 31 و 32 از «سلسلة الأجزاء و الكتب الحديثية» می‌باشد که توسط عامر حسن بصری گردآوری و تحقیق شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه گردآورنده آغاز و مطالب در دو بخش مجزا از یکدیگر (احادیث سفیان ثوری و سنن اثرم) سامان‌دهی شده است.

کتاب حاضر، دربردارنده مجموعه روایاتی است از دو شخصیت برجسته علمی و روایی اهل سنت که عبارتند از:

1. امام سفیان بن سعید ثوری؛ که روایات او، توسط دو تن از شاگردان وی، یعنی سری بن یحیی و محمد بن یوسف فریابی، روایت شده است.
2. امام ابوبکر اثرم؛ که یکی از شاگردان امام احمد بن حنبل می‌باشد.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه، به موضوع کتاب و محتوای کلی آن، اشاره نمود و به بیان این نکته پرداخته است که متأسفانه، به تمامی روایات این دو تن، دست نیافته و اثر حاضر، دربردارنده قسمتی از روایات ایشان می‌باشد.

بخش نخست که به روایات سفیان ثوری اختصاص یافته است، با مقدمه‌ای در دو مبحث، به شرح زیر، آغاز شده است:

در مبحث نخست، به شرح‌حال سفیان ثوری و ذکر شیوخ وی در این کتاب، پرداخته شده است. سفیان ثوری از طبقه تابعین و تابعین تابعین، روایات زیادی را نقل کرده و ذهبی معتقد است که تعداد شیوخ وی، به شش‌صد تن می‌رسد که بیشتر از ابوهریره، جریر بن عبدالله، ابن عباس و امثال ایشان، روایت کرده‌اند. محقق در این بخش، به ذکر نام و شرح‌حال مختصر شصت‌ودو تن از این شیوخ پرداخته که تمامی آنها، به‌غیراز دو نفر، از جمله روات کتب سته می‌باشند که برخی از آنها، عبارتند از: ابراهیم بن مهاجر بن جابر بجلی؛ اسامه بن زید لیثی؛ اسماعیل بن ابی خالد بجلی احمسی؛ اسود بن قیس عبدی کوفی؛ ایوب بن ابی تمیمه سخیانی؛ ایوب بن موسی بن عمرو بن سعید بن عاص قرشی؛ ثور بن یزید بن زیاد کلاعی؛ جعفر بن برقان کلابی؛ جعفر بن میمون تمیمی؛ حبیب بن ابی ثابت اسدی؛ حصین بن عبدالرحمن سلمی؛ حماد بن ابی سلیمان؛ حنظله سدوسی؛ خالد بن مهران حذاء؛ زبید بن حارث بن عبدالکریم بن عمرو بن کعب یامی و....

در مبحث دوم، در دو قسم زیر، به معرفی دو راوی که روایات سفیان ثوری از طریق ایشان، روایت شده، پرداخته شده است که عبارتند از:

1. سری بن یحیی (متوفی 274ق): که ابتدا شرح‌حال مختصری از وی ذکر گردیده و سپس شیوخ او در این کتاب، معرفی شده و شرح‌حال مختصری از هریک، ارائه گردیده است که از جمله ایشان، عبارتند از: عبیدالله بن موسی بن ابی مختار عبسی، ابونعیم فضل بن دکین ملائی، قبیصه بن عقبه بن محمد بن سفیان سوائی، وکیع بن جارح بن ملیح رواسی و یعلی بن عبید بن ابی امیه. در پایان نیز به بررسی عنوان کتاب و توثیق نسبت آن به سری، پرداخته شده است.
2. محمد بن یوسف فریابی (متوفی 212ق): که ابتدا شرح‌حال مختصری از وی ارائه گردیده و سپس، توثیق نسبت کتاب به او، اسناد کتاب و سماعات نسخه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

از دیگر مطالب این مبحث، عبارتند از: اشاره به اهمیت هردو کتاب، توصیف نسخ خطی آن و اشاره به اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب.

در این بخش از کتاب، در دو قسم، ابتدا 211 روایات که از طریق سری بن یحیی از شیوخ خود، از سفیان ثوری نقل شده، آمده که به‌منظور آشنایی با محتوای روایات کتاب، به چند مورد از آنها، اشاره می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در روایتی از ابونعیم، از قبیصه، از سفیان، از ابوزبیر از جابر، چنین آمده است که: «نهی رسول‌الله(ص) أن یشرب من فم السقاء» (پیامبر(ص) از نوشیدن از دهانه کوزه، نهی فرمودند). در روایت دیگری از قبیصه، از سفیان، از ابوزیر به نقل از جابر، چنین آمده است که: «مروا علی رسول‌الله(ص) بحمار قد وسم فی وجهه یدخن منخراه، فقال: لعن الله من فعل هذا، ألست قد نهیت عن هذا، ألا لاتسموا وجه حمار و لاتضربوا وجهه» (پیامبر(ص) الاغی را دید که صورتش را داغ کرده‌اند، فرمود: خدا لعنت کند کسی که چنین کاری کرده، آیا از این کار نهی نکرده بودم، صورت الاغ را داغ نکنید و بر صورتش نزنید).

در قسم دوم، 110 روایت (روایت شماره 212 تا 321) از طریق فریانی از سفیان نقل شده است، که از جمله آنها، روایتی است از فریابی از سفیان از اسود بن قیس، از نبیح، از جابر بن عبدالله که گفت: «لما کان یوم احد، حمل القتلی لیدفنوا في البقیع، فنادی منادي رسول‌الله(ص): إن رسول‌الله(ص) یأمرکم أن تدفنوا القتلی في مضاجعم...» (در روز جنگ احد، کشته‌شدگان را بر سواری‌ها گذاشتند تا آنها را در بقیع دفن کنند که منادی پیامبر(ص) اعلام کرد: پیامبر(ص) به شما دستور می‌دهد تا کشته‌شدگان را در محل شهادتشان دفن کنید...).

بخش دوم که مربوط به «سنن» ابوبکر احمد بن محمد بن هانی اثرم (متوفی 261ق) می‌باشد، در یک تمهید و دو مبحث، به شرح زیر، سامان یافته است:

در تمهید، به معرفی اثرم پرداخته شده و در مبحث نخست، شرح‌حال مختصری از شیوخ وی، ارائه گردیده است که برخی از ایشان، عبارتند از: ابراهیم بن حمزه بن محمد بن حمزه بن مصعب بن عبدالله بن زبیر بن عوام (متوفی 230ق)، احمد بن عبدالله بن یونس بن یربوعی (متوفی 227ق)، احمد بن محمد بن حنبل شیبانی (متوفی 241ق)، حفص بن عمر بن حارث نمری (متوفی 225ق)، حکم بن موسی بن ابی زهیر بغدادی (متوفی 232ق) و خالد بن خداش بن عجلان (متوفی 223ق).

در مبحث دوم، به معرفی سنن ابوبکر اثرم اختصاص یافته، ازاین‌رو، ابتدا به شیوه و روش وی اشاره شده و سپس به موضوعاتی همچون بیان اهمیت کتاب، بررسی صحت انتساب آن به مؤلف، نام کتاب و نسخ خطی مورد استفاده در تحقیق، پرداخته شده است.

اثرم، کتاب خویش را بر اساس ترتیب کتب فقهی مرتب نموده و در آن، به جمع‌آوری احادیث، آثار، آراء و فتاوای مشاهیر سلف، از صحابه و تابعین، مخصوصاً امام احمد بن حنبل پرداخته و در بیان مسائل و آراء، توجه خاصی به نظریات وی، داشته است. ویژگی این اثر، آن است که اثرم، به احادیث و آثار مقبول اکتفا ننموده و ازاین‌رو، روایات مردود همچون ضعیف در کتاب او، یافت می‌شود و از احادیث متروک و یا مکذوب دوری جست.

این کتاب، دربردارنده مجموعاً 169 روایت در ابواب طهارت و وضو می‌باشد که از جمله آنها، حدیثی است در آداب وضو از موسی بن اسماعیل، از حماد، از لیث از مجاهد که گفته است: «المضمضة و الإستنشاق نصف الوضوء» (مضمضمه و استنشاق نصف وضو است).

وضعیت کتاب

فهارس هر کتاب، شامل فهرست آیات، اطراف حدیث نبوی، اطراف آثار، اعلام و موضوعات در انتهای همان کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به معرفی اعلام مذکور در متن و توضیحات محقق، اختصاص یافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.