منهج المقال في تحقيق أحوال الرجال
منهج المقال في تحقيق أحوال الرجال، تأليف عالم و رجالى شيعه، ميرزا محمد بن على بن ابراهيم استرآبادى (متوفى 1028ق) استاد امين استرآبادى است. وى تأليف اين كتاب را كه در بين سه اثر رجالى او به «رجال كبير» مشهور است، در 986ق، در نجف به پايان برده است. در اين چاپ از كتاب در بالاى صفحه، متن «منهج المقال» و در ذيل صفحه، تعليقه وحيد بهبهانى بر كتاب منهج المقال آمده است.
| منهج المقال في تحقیق أحوال الرجال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث (محقق) استرآبادی، محمد بن علی (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1422 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-319-300-4 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال محدثان شیعه - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | BP 114 /الف5م8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، شامل سه جزء (جلد) است كه در آن نام‌ها به ترتيب حروف الفباى حرف اول و دوم، تنظيم شده‌اند. دو جزء اول، حرف همزه و جزء سوم، حرف باء تا حاء را در بر گرفته است. در مجموع، 1328 نفر در منهج و 416 نفر در تعليقه معرفى شده‌اند.
در اين كتاب، نام كتاب‌هاى رجالى مورد استفاده و استناد نویسنده، ذكر شده و براى آنها رمزهايى تعيين شده است. همچنين در ابتداى كتاب، علائم اختصارى كه در سراسر كتابِ خود براى خاندان عصمت(ع) ساخته است و مدارک مورد استناد خود را ذكر مى‌كند. كتاب، داراى خاتمه‌اى شامل ده فائده رجالى است.
گزارش محتوا
اگرچه مضبوطترين، متقن‌ترين و مهم‌ترين كتاب رجالى قدما، رجال نجاشى است كه پايه كتاب‌هاى رجالى بعد از خود در ميان شیعیان است، اما جامع‌ترين كتاب رجالى، «منهج المقال» است كه به‌واسطه تأليف آن، مؤلفش را به صاحب رجال شهرت داده و بازمى‌شناساند[۱] كثرت تعليقات و حواشى كه بر كتاب زده شده، حكايت از اهميت اين كتاب و پذيرش آن از سوى محققین دارد[۲]
كتاب‌هاى رجالى اساساً وابسته به تأليفات قبل از خود و به‌ويژه رجاليون متقدم است؛ چون شالوده اين كتاب‌ها نام افرادى است كه گذشتگان، ذكر كرده‌اند؛ بنابراین هر تحقيق جديدى محدود به پژوهش‌ها و يافته‌هايى است كه تاكنون صورت گرفته و همين امر باعث شده علم رجال، دانشى بسته و محدود به نظر آيد. كتاب «منتهى المقال في علم الرجال» از ابوعلى محمد بن اسماعيل (معروف به رجال ابن على) از همين قسم است. اين كتاب كاملاً از «منهج المقال» استرآبادى و «حاشيه منهج المقال» از محمدباقر بهبهانى گردآورى و منتج شده است[۳]
بعضى از علماى رجالى چندين كتاب رجالى دارند كه محمد بن على استرآبادى با سه كتاب: رجال كبير (منهج المقال)، رجال وسيط (تلخيص الأقوال) و رجال صغير (توضيح المقال) از آن جمله‌اند[۴]؛[۵]
در ابتداى كتاب، مقدمه‌اى تحقيقى آمده است كه در آن شرح حال نويسندگان دو كتاب منهج و تعليقه آن و مطالبى درباره اين دو كتاب و نيز شيوه تحقيقى گروه تحقيق كتاب ذكر شده است. پس از آن تصاوير صفحات متعددى از نسخ كتاب ارائه شده است[۶]
پس از مقدمه فوق و پيش از شروع متن كتاب، پنج فائده به قلم وحيد بهبهانى آمده كه در آن نياز به علم رجال، گروهى از اصطلاحات فن رجال، امارات وثوق، مدح و قوّت راوى، برخى اصطلاحات اين كتاب و چگونگى شناخت حال راوى بيان شده است[۷]
در متن اثر، حالات راويان شيعه بنا بر آنچه علما نوشته‌اند و نيز سخن اهل سنت در اين باره و حتى شرح حال بعضى رجال اهل سنت ذكر شده است.
وضعيت كتاب
در تصحيح «منهج المقال» از شش نسخه و در تحقيق تعليقه وحيد بهبهانى از سه نسخه استفاده شده كه اطلاعات آنها در ابتداى كتاب آمده است[۸] اختلاف نسخ و آدرس مباحث در پاورقى كتاب آمده است. در انتهاى هر جلد، فهرست مطالب منهج المقال و تعليقه به‌تفكيك ذكر شده است.
پانویس
- ↑ باقرى خرم‌دشتى، ناهيد، ص 102
- ↑ مقدمه كتاب، ص 22
- ↑ متن کتاب، ص 104
- ↑ همان، ص 105
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص 181
- ↑ مقدمه، ص 10 - 67
- ↑ متن كتاب، ص 71 - 177
- ↑ مقدمه، ص 35
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. باقرى خرم‌دشتى، ناهيد، «علم رجال و كتاب‌شناسى علم رجال»، فصلنامه كتاب، شماره 61، بهار 1384، ص 99 - 106.
3. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد هشتم، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1377.