منطق استدلال - منطق حملی
منطق استدلال - منطق حملی، نوشته داود حیدری (معاصر)، اثری است که بهمنظور ارائه یک متن آموزشی و دانشگاهی جامع در زمینه منطق سنتی، با تأکید بر آثار منطقی دانشمندان مسلمان و برخی از مطالعات منطقدانان مغربزمین، نگارش یافته است.
| منطق استدلال - منطق حملی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حیدری، داود (نويسنده) |
| ناشر | دانشگاه علوم اسلامی رضوی |
| مکان نشر | ایران - مشهد مقدس |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-7673-75-4 |
| موضوع | منطق - حمل (منطق) - شناخت - فلسفه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 8م 94ح 50 BC |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، شامل دو بخش اصلی «مقدمات» و «منطق حملی» است که مجموعاً در هفت فصل تنظیم شدهاند.
سبک نگارش
کتاب با هدف آموزشی و دانشگاهی نگاشته شده است و بهمنظور تسهیل یادگیری دانشجویان، از رویکردهای متنوع و متناسب با مخاطبان گوناگون بهره میبرد. یکی از ویژگیهای برجسته آن، استفاده از نشانههای تصویری و نموداری، مانند نمودارهای خطی و نمودار ون، برای اثبات درست استدلالهاست که به درک بهتر مفاهیم کمک میکند[۱].
گزارش محتوا
بخش اول (مقدمات): این بخش، به چهار فصل تقسیم شده است و هدف کلی آن، آشنایی اجمالی با تاریخ منطق سنتی، مفاهیم اساسی منطق، مباحث زبانشناسانه و تعریف مفاهیم، احکام و اقسام آنهاست: فصل اول (تاریخچه علم منطق و ورود آن به جهان اسلام): این فصل، به آغاز منطق و سیر تحول آن میپردازد و نقش منطق یونان در جهان اسلام را بررسی میکند. دورههای مختلف ترجمه، شرح، تلخیص و تشجیر آثار منطقی یونان، بهویژه آثار ارسطو مورد بحث قرار میگیرد. همچنین، دوره شکوفایی و بالندگی منطق در جهان اسلام و دوره حاشیهنویسی و نیز مخالفتهایی که با منطق یونان صورت گرفته، تبیین میشود. در نهایت، به بازخوانی منطق در غرب اروپا و معرفی برخی از مترجمان و پدیدآورندگان آثار منطقی در جهان اسلام اشاره میشود[۲].
فصل دوم (مفاهیم پایهای منطق): این فصل، به مفاهیم اساسی در منطق میپردازد. ابتدا رابطه میان عالم خارج، عالم ذهن و عالم زبان و نیز تمایز میان علم حصولی و علم حضوری و انواع علم (بدیهی و نظری و...) شرح داده میشود. سپس، به پرسشهای اساسی منطق (مانند پرسش از معنای لغوی، چیستی مفهوم، وجود شیء، ثبوت صفتی یا حالتی برای شیء و چرایی حکم) و سه فرآیند اصلی فکر شامل «مفهومسازی» (تجرید و تعمیم، تجزیه و ترکیب، سنجش یا مقایسه)، «حکم و تصدیق» و «استنتاج» پرداخته میشود. در ادامه، گزاره و انواع آن (حملی و شرطی، ساده و مرکب، مطلق و موجه) توضیح داده میشود. بخش مهم دیگر این فصل، استدلال و مباحث مرتبط با آن شامل ساخت استدلال، اعتبار و عدم اعتبار استدلال، قوانین اساسی فکر و اقسام استدلال (قیاسی و استقرایی) را پوشش میدهد. در پایان، رسالت علم منطق، ضرورت فراگیری آن و اقسام منطق مورد بررسی قرار میگیرد[۳].
فصل سوم (مباحث زبانشناسی در منطق): این فصل، بر رابطه زبان و اندیشه در منطق تمرکز دارد. نقشها و وظایف زبان از جمله نقش ارجاعی، بیان فکر، عاطفی، ترغیبی و ادبی مورد بحث قرار میگیرد. سپس، به دلالت لفظ بر معنا (دلالت طبعی، عقلی، قراردادی و اقسام آن مانند مطابقی، تضمنی و التزامی) و روابط معنایی واژهها (مانند شمول، هممعنایی، چندمعنایی، همنامی و تقابل معنایی) پرداخته میشود. در نهایت، اقسام واژه، شامل الفاظ مفرد و مرکب، الفاظ مقولی و ربطی بهتفصیل شرح داده میشود[۴].
فصل چهارم (مفاهیم، احکام و اقسام آن): این فصل، به مباحث مربوط به مفاهیم و انواع آن میپردازد. تصور و مفهوم، مفهوم و مصداق و سلسله مراتب مفاهیم در ابتدا تبیین میشوند. سپس، مفهوم جزیی و کلی و تفاوت کل با کلی و جزء با جزیی توضیح داده میشود و اهمیت مفاهیم کلی بیان میگردد. انواع مفاهیم از جمله حقیقی و غیر حقیقی، بسیط و مرکب، نفسی و نسبی، عینی و مجرد، ماهوی، فلسفی و منطقی، ذاتی و عرضی، متواطی و مشکک و تجربی و نظری معرفی میشود. در پایان، نسبت بین مفاهیم از حیث مصادیق (تساوی، تباین، عموم و خصوص مطلق و من وجه) و تقابل بین مفاهیم (تناقض، تضاد، عدم و ملکه و تضایف) مورد بحث قرار میگیرد[۵].
بخش دوم (منطق حملی): این بخش، به سه فصل تقسیم شده و بهطور خاص به منطق گزارههای حملی، استدلال مباشر و قیاس میپردازد. هدف این بخش، آشنایی با تعریف گزاره حملی، استدلالها و قواعد آن و روشهای جدید در این زمینه است: فصل اول (گزاره حملی): این فصل، با تعریف گزاره حملی و حدود و دستهبندی آن آغاز میشود. حد منفی و عدمی مورد بررسی قرار میگیرد. انواع تقسیمات گزاره حملی مانند ایجابی و سلبی، محصل و غیر محصل و عدمی، گزاره به حمل ذاتی اولی و گزاره به حمل شایع صناعی، شخصی و طبیعی و مهمل و مسور شرح داده میشود. همچنین، عقد الوضع و عقد الحمل در گزاره حملی، انبساط در گزاره حملی مسور و سور در محمول تبیین میشود. مباحث مربوط به گزاره حقیقی و خارجی و تقسیمات دوتایی و سهتایی نیز ارائه میگردد. در پایان، تفسیر جدید از گزارههای حملی و تفاوت آن با دیدگاه سنتی مورد بحث قرار میگیرد[۶].
فصل دوم (استدلال مباشر): این فصل، به استدلال مباشر و انواع آن اختصاص دارد. پس از تعریف استدلال مباشر، به حدود در گزاره حملی و روابط منطقی بین دو گزاره با توجه به ساختار آنها میپردازد و در این راستا از تقابل (تناقض، تداخل، تضاد و دخول تحت تضاد) و استنباط (عکس مستوی، نقض محمول، نقض موضوع، نقض تام، عکس نقیض مخالف، عکس نقیض موافق و نقض عکس) و استدلال مباشر برگشتپذیر و برگشتناپذیر بحث میکند. در ادامه، تفکیک روابط منطقی مستقیم (اصلی) و غیر مستقیم (فرعی) و دستهبندی گزارههای 32گانه بر اساس روابط منطقی بین آنها مورد بررسی قرار میگیرد. در نهایت، اعتبار استدلالهای مباشر بر اساس تحلیل جدید از گزارهها و گونهای دیگر از استدلالهای مباشر (شامل نسبتهای منعکس، متقارن، متعدی و معکوس) توضیح داده میشود[۷].
فصل سوم (قیاس): این فصل، به قیاس بهعنوان یکی از مهمترین اشکال استدلال غیر مباشر در منطق حملی میپردازد؛ با تعریف قیاس و اجزا و حدود آن آغاز شده و سپس به شکل، ضرب و صورت قیاس و نحوه تشخیص قیاس منتج و معتبر پرداخته میشود. قواعد انتاج ضروب قیاس برای هر چهار شکل قیاس ارائه و قواعد اعتبار صورت قیاس بررسی میگردد. اثبات درستی ضربهای معتبر برای هر چهار شکل قیاس و نیز بررسی اعتبار قیاسهای پیچیده ارائه میشود. در نهایت، دستگاه استنتاج منطق حملی و روشهای بررسی اعتبار استدلال از طریق نمودارها (نظیر نمودار خطی، نمودار ون و...) بهتفصیل شرح داده میشود[۸].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.