منابع اندیشه مذهبی شیعه
منابع اندیشه مذهبی شیعه تألیف علی شیروانی، دفتر نخست از مجموعه «شناخت مکتب تشیع» است که به زبان فارسی بر اساس کتاب «شیعه در اسلام» سید محمدحسین طباطبایی تدوین شده است. این کتاب مدخل و درآمدی بر شناسایی مکتب تشیع به شمار می‌رود.
| منابع اندیشه مذهبی شیعه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیروانی، علی (نویسنده) |
| ناشر | شفق |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1373ش , |
| چاپ | 1 |
| موضوع | سنت نبوي
شيعه - عقايد قرآن - بررسی و شناخت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 211/5 /ش9م9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه و سه فصل است. هر فصل خود مشتمل بر عناوین متعدد و زیر عنوان‌هایی است.
نویسنده با استفاده از آیات و روایات و منابع حدیثی، تفسیری و کلامی شیعه به معرفی منابع حجیت شیعی پرداخته است. ملاک و محور در بحث‌ها ارائه نظر غالب و فکر حاکم در جامعه شیعی بوده است و نظرات دیگر که در برابر این فکر غالب قرار دارد، حتی‌الامکان مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است؛ مثل دیدگاه‌های خاص اهل حدیث درباره عقل و نظرهای اخباریون درباره حجیت ظواهر قرآن و مانند آن[۱].
شیعه در این پژوهش در برابر اهل سنت قرار دارد و لذا تلاش شده است در ضمن بحث به موارد اساسی اختلاف اشاره شده و دیدگاه اختصاصی شیعه، هرچند با اختصار، تبیین و مستدل شود. البته این بدین معنا نیست که بحث ما صرفاً یک بحث تطبیقی و مقایسه‌ای است و تنها به ذکر موارد اختلاف می‌پردازد، بلکه هدف اصلی معرفی منابع فکر مذهبی شیعه است ولی در خلال آن، مقایسه و تطبیق هم صورت می‌گیرد[۲].
گزارش محتوا
در این نوشتار، تلاش نویسنده بر آن بوده است که حجیت و اعتبار سه مأخذ عمده یعنی کتاب، سنت و عقل را به‌طور منطقی تبیین کند و بحث را به‌گونه‌ای تنظیم نماید که خواننده بدون هیچ اصل از پیش پذیرفته مذهبی، منابع یاد شده را به‌عنوان وسایلی برای شناسایی یک دین راستین و مکتب الهی بپذیرد. البته مخاطب تنها خداپرستان‌اند و لذا از بحث اثبات وجود خدا صرف‌نظر شده است[۳].
در فصل اول کتاب قرآن به‌عنوان نخستین منبع اندیشه مذهبی شیعه و بلکه همه فرق مسلمانان که اساس و پایه دین اسلام را تشکیل می‌دهد و سند نبوت و معجزه جاویدان پیامبر(ص) است، مورد مطالعه قرار گرفته است. نویسنده تذکر داده که تبیین اهمیت و جایگاه رفیع قرآن مجید مجالی واسع می‌طلبد و آنچه در این کتاب مدنظر است، بیان اموری است که حجیت قرآن بر آن توقف دارد. لذا در سه زمینه نزول قرآن از طرف خداوند، مصونیت قرآن از تحریف و حجیت ظواهر قرآن با ذکر ادله قطعی و روشن بحث کرده است. سپس پاره‌ای از مهم‌ترین امور مربوط به قرآن مجید مانند محکم و متشابه، ظاهر و باطن و ناسخ و منسوخ را نیز مطرح کرده است[۴].
در دومین فصل، سنت رسول‌الله به‌عنوان دومین منبع و مصدر اندیشه مذهبی نزد شیعه امامیه مطرح شده است. در اصطلاح مسلمانان مقصود از سنت رسول(ص) معنایی است عام که شامل گفتار رسول خدا (حدیث نبی)، فعل رسول خدا (سیره نبی) و تقریر او می‌شود؛ بنابراین از نظر امامیه –بلکه چنان‌که خواهد آمد از نظر تمام مسلمانان- آنچه از رسول خدا(ص) صادر می‌شود، حجیت و سندیت دارد و می‌توان به مدلول آن تمسک کرد؛ یعنی همان‌گونه که سخن رسول خدا حجت است و چیزی جز حقیقت را بازگو نمی‌کند، فعل رسول و تقریر او نیز حجت است[۵].
از موضوعات اختلافی میان اهل سنت و شیعه اعتبار و حجیت سنت صحابه رسول خدا(ص) است. صحابی نزد اهل سنت به کسی گفته می‌شود که در حال ایمان، رسول گرامی را ملاقات کرده باشد، اگرچه این ملاقات لحظه‌ای بیش نبوده باشد؛ و بنابراین، اکثریت قریب به‌اتفاق مسلمانان صدر اسلام در مکه و طائف، نزد اهل سنت از گروه صحابی به شمار می‌روند؛ چراکه جمعیت مکه و طائف همگی اسلام آوردند و لااقل در حجة‌الوداع رسول گرامی(ص) را دیدار کردند. جمهور اهل سنت برآنند که صحابه رسول اسلام(ص)، به همان معنای عامی که ایشان برای صحابه بیان می‌کنند، همگی عادل‌اند و نیز معتقدند احادیث و به‌طورکلی سنت ایشان حجت بوده و می‌توان در اخذ معالم دین بدان تمسک جست. شیعه معتقد است که اولاً چنین نیست که همه صحابی عادل باشند، بلکه برخی از ایشان مؤمن و عادل و برخی دیگر منافق و فاسق بوده‌اند و در میان این دو دسته نیز، طیف گسترده‌ای از مسلمانان بودند که اعمال نیک و بد را با هم آمیخته بودند؛ و ثانیاً چنین نیست که عدالت صحابه مستلزم حجت بودن گفتار و سیره آنان باشد. علامه طباطبایی(ره) درباره حجیت گفته‌ها و احادیث صحابه می‌گوید: «احادیثی که از صحابه نقل می‌شود، اگر متضمن قول یا فعل پیغمبر(ص) باشد و مخالف با حدیث اهل‌بیت(ع) نباشد [در صورت موثق بودن آن صحابی] قابل قبول است؛ و اگر متضمن نظر و رأی خود صحابی باشد دارای حجیتی نیست و حکم صحابه مانند حکم سایر افراد مسلمانان است و خود صحابه نیز با یک نفر صحابی معامله یک نفر مسلمان می‌کردند»[۶].
در فصل سوم کتاب عقل به‌عنوان یکی دیگر از منابع اندیشه مذهبی معرفی شده است. تشیع مکتبی است عقل‌گرا و خردورز. کمتر مرام و مذهبی را می‌توان یافت که به‌اندازه مکتب تشیع به عقل بها و اعتبار داده باشد. گواه این مطلب پیش از هر چیز، سخنان پیشوایان شیعه و ظهور بزرگ‌ترین اندیشمندان و متفکران جهان در میان شیعیان است. مقصود از عقل، همان قوه استدلال و برهان‌آوری و نیروی تمییز میان حق و باطل و صحیح از ناصحیح است. آری، تشیع مکتبی است که عقاید خود را بر اساس حجت‌های عقلی استوار می‌سازد و از عقل در اکتشاف فروع فقهی و احکام عملی مدد می‌گیرد. چنان‌که می‌دانیم، امروزه و به‌ویژه در مکتب‌های غربی، اعتبار عقل و ارزش استدلال‌های نظری مورد گفت‌وشنودها و مناقشات فراوانی واقع شده است. بسیاری از اندیشمندان غربی چراغ عقل را در بحث‌های هستی شناختی بی‌فروغ می‌دانند و بحث‌های تعقلی صرف را لغو و بی‌فایده بلکه گمراه‌کننده به شمار می‌آورند. در مکتب تشیع، به‌عکس، عقل و اندیشه مقامی ارجمند دارد و اساساً پذیرش اصول عقاید مذهبی و ایمان و اذعان به آن نزد بسیاری از اندیشمندان شیعه جز از روی حجت و دلیل عقلی جایز و پذیرفته نیست؛ و ازاین‌روست که بسیاری از فقهای شیعه تقلید در اصول دین را جایز نمی‌شمارند[۷].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع در انتهای کتاب ذکر شده است. آدرس آیات و روایات، ارجاعات و منابع مطالب با ذکر جلد و صفحه در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. نویسنده برخی توضیحات را نیز در پاورقی آورده است؛ مثلاً به هنگام تعریف اعجاز، تعاریف خواجه‌نصیرالدین طوسی و نظام‌الدین قوشچی را در پاورقی ذکر کرده است[۸].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.