مقدمة ابن الصلاح في علوم الحديث
مقدمة ابن الصّلاح في علوم الحديث تأليف ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمن شهرزورى (متوفى 643ق)، معروف به ابن صلاح از مهمترين تأليفات در علم حديث است كه به زبان عربى و در قرن هفتم هجرى نوشته شده است. كتاب با تحقيق ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عويضه منتشر شده است.
| مقدمة ابن الصلاح في علوم الحدیث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عویضه، صلاح محمد (مصحح)
مکی، ابومحمد محمد نورالدین (راوی) ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | علوم الحدیث |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1416 ق یا 1995 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حدیث - علم الدرایه حدیث - علم الروایه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 107/6 /الف2ع8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
از اين كتاب با نام‌هاى «علوم الحديث» و «معرفة أنواع علم الحديث» نيز ياد شده است. از آنجا كه اين كتاب مقدمه‌اى براى حديث‌شناسى است، آن را مقدمه ناميده‌اند[۱]
ساختار
كتاب با مقدمه محقق در معرفى و بررسى مختصرى از پيشينه علوم حديث آغاز شده است. پس از آن شرح حال مختصرى نویسنده و آثار او و سپس مقدمه مؤلف آمده است.
مباحث كتاب در ضمن 65 نوع و برخى از انواع در ضمن اقسامى بيان شده است. در واقع ابن صلاح در اين اثر، علوم الحديث را در 65 علم توسعه داده و بيان كرده است كه اقسام ديگرى نيز وجود دارد. وى بعضى از انواع را بسيار مفصل و گسترده بحث كرده است، به‌طورى‌كه گاه بيست صفحه درباره يك نوع توضيح داده، ولى در برخى انواع، به‌طور مختصر بحث كرده است[۲]
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه‌اش بر كتاب، علم حديث را از جمله برترين علم‌ها دانسته و فهرست علوم مورد بحث در كتاب را ارائه كرده است[۳]
كتاب حاضر، قبل از اينكه اثر تأليفى باشد، اثر املايى است؛ يعنى ابن صلاح، جزوات درسى خود را به شاگردان املا كرده و در آخر، بررسى كرده و مقدمه‌اى بر آن نوشته است. از آنجا كه اين كتاب مقدمه‌اى براى حديث‌شناسى است، آن را مقدمه ناميده‌اند[۴]
ابن صلاح تمام آثار دانشمندان قبل از خود را، چه آثار مدوّن مثل كتب خطیب بغدادى و حاكم نيشابورى و چه آثار غيرمدوّن، يا از افراد غيرمعروف، مثل ترمذى و خطّابى -كه نظراتشان در كتاب ديگرى آمده است- در اختيار داشته و با مطالعه آنها مطالب را با طبقه‌بندى تفكيكى و مشخص به‌صورت جداجدا با بحث منطقى در مورد هر مطلب آورده است[۵]
نویسنده در شمارش انواع مختلف علوم حديث، از نوع اول تا 22، مصطلحات را تعريف كرده است؛ مانند: صحيح، حسن، مرسل، منقطع و غريب. از نوع 23 تا 28، مباحثى در باب تحمل حديث، آداب محدث و راوى، كتابت و ضبط حديث و از نوع 29 تا 38 اصطلاحاتى ديگر در مورد حديث را بيان نموده است. از نوع 39 تا 65، به جز 2 مورد (52 و 53) مباحث رجالى مطرح شده است: طبقات راويان، معرفة الصحابة و التابعين[۶]
امتيازات كتاب ابن صلاح بر كتب قبل از خويش را مى‌توان در مؤلفه‌هاى زير خلاصه نمود:
- استنباط دقيق از مذاهب و مباحث علماى قبل از خود و قواعد آنها كه در آثارشان بوده است؛
- ضبط تعاريف قبل از خود، تحرير آنها و ابداع تعاريفى كه قبل از وى سابقه نداشته است؛
- بيان پژوهش‌ها و اجتهادات خود، به دنبال هر تعريف و توسعه تنويع علوم حديث؛
- تهذيب عبارات گذشتگان و اشاره به مواضع اعتراض آنها[۷]
آنچه بر اهميت اين كتاب افزوده، آن است كه اين اثر، پايه و اساس تأليفات بعد از خود قرار گرفته و آثار متعددى پيرامون آن نوشته شد كه مى‌توان در چند بخش خلاصه نمود:
- اختصار: اكثر كسانى كه به تبع ابن صلاح كتاب نوشتند، اصل كتاب وى را در 65 نوع علم حديث حفظ كردند و زوائد را حذف كردند؛ مانند يحيى بن شرف النووى[۸]، در كتاب «إرشاد الطلاب الحقائق إلى معرفة سنن خير الخلائق».
- الفيه‌ها: عده‌اى مقدمه ابن صلاح را به نظم درآوردند؛ كه الفيه زيدالدين عراقى (متوفى 806ق) از آن جمله است.
- كشف مشكلات و شروح: عده‌اى به رفع مبهمات و شبهات موجود در اين كتاب اقدام كردند؛ مانند بدرالدين زركشى (متوفى 497ق) در «النكت على مقدمة ابن الصلاح»[۹]
وضعيت كتاب
فهرست منابع و آيات و روايات مذكور در متن، به همراه فهرست منابع مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها، علاوه بر ذكر منابع، به توضيح و تشريح لغات مشكل و برخى روايات و عبارات متن پرداخته شده است.