مقاصد الألحان
مقاصد الألحان، اثر عبدالقادر بن غیبی حافظ مراغی (متوفی 838ق)، کتابی است درباره موسیقی و گام‌های آن و آواز و لحن‌های آن که به اهتمام تقی بینش، منتشر شده است.
| مقاصد الألحان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مراغی، عبدالقادر بن غيبی (نويسنده) بینش، تقی (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | جامع الالحان |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1356ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | - |
| موضوع | موسیقی ایرانی - تاریخ و نقد - موسیقی ایرانی - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر فارسی - قرن 9ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1356 /م4م7 344 ML |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب یک مقدمه و دوازده باب چند فصلی دارد. مقدمه، خطبه‌ای دارد کوتاه، آراسته به صنعت براعت استهلال که مؤلف با آوردن اصطلاحات موسیقی، لطفی به سخن خود می‌بخشد و بعد، سبب تألیف کتاب را می‌نویسد و در پایان، فهرست مطالب باب‌ها و فصل‌ها را می‌نگارد[۱].
مراغی در مقدمه می‌نویسد: «این کتاب را با استفاده از اقوال استادان سلف، فراهم آوردم تا خواننده از مراجعه به کتاب‌های مختلف، بی‌نیاز باشد و در جانب اختصار و ایجاز، کوشیدم». در باب اول، بحث این است که صوت چگونه تولید می‌شود و تابع چه عواملی است. سپس توضیحاتی است درباره نغمه و بعد (فاصله)[۲].
موضوع باب دوم این است که چگونه می‌توان سیمی را به نسبت‌های لازم تقسیم کرد و بعد چند فصل درباره جمع و تنصیف (نصف کردن) و تضعیف (دوبرابر کردن) ابعاد و محاسبات ریاضی مربوط به موسیقی است، با شرح مختصری درباره کوک کردن سیم‌ها[۳].
در باب سوم، نسبت 4 و 5 که آن را در قدیم «ذی‌الاربع» و «ذی‌الخمس» می‌گفته‌اند و پایه گام موسیقی ایران را تشکیل می‌داده، مورد بحث است. در موضوع بعد، یعنی باب‌های چهارم و پنجم و ششم، راجع به دوره‌ها (گام‌ها) و آوازها و شعبه‌های قدیم و مسائل علمی مربوط به آنها، بحث شده است[۴].
در باب هفتم، سخن بر سر اشتباهاتی است که ممکن است ضمن محاسبه روی دهد. موضوع هشتم، تغییر مایه است که در قدیم انتقال می‌گفته‌اند. باب نهم، پرده‌های اصلی و ترتیب انگشت‌گذاری روی سیم‌ها را روشن می‌کند. در باب دهم، این مطلب که به عقیده قدما، نغمه‌های موسیقی در مزاج اثر می‌کند، مورد بحث است و در ضمن آن، راجع به ساختن تصانیف، بحث شده است. طریقه‌های مختلف کوک ساز و موضوع هماهنگی سیم‌ها و انواع ترجیعات را باید در باب یازدهم خواند. باب دوازدهم که آخرین و شاید مهم‌ترین قسمت است، آداب خنیاگری قدیم را به دست می‌هد. این باب، فصل جالبی دارد درباره سازهای مختلف و فهرست مختصری از نوازندگان و هنرمندان معروف[۵].
از لحاظ تاریخ تطور نثر فارسی، کتاب «مقاصد الألحان» حائز اهمیت است. نثر مصنوع این کتاب اگرچه با لغات عربی و اصطلاحات موسیقی آمیخته شده است، در عوض، نمونه‌هایی از ترکیبات و واژه‌های قدیم را در بر دارد[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.