مفتاح الوصول إلی بناء الفروع علی الأصول

مفتاح الوصول إلی بناء الفروع علی الأصول، نوشته ابوعبدالله محمد بن احمد حسنی تلمسانی (متوفای 771ق)، معروف به شریف تلمسانی، محقق و از علمای مشهور مالکی‌مذهب در مغرب است. ضمیمه این کتاب، اثری دیگری از نویسنده تحت عنوان «مثارات الغلط في الأدلة» است. کتاب یادشده، توسط محمد علی فرکوس تحقیق شده است.

مفتاح الوصول إلي بناء الفروع علي الأصول
پدیدآوران	تلمسا‌نی‌، محمد بن‌ احمد (نويسنده) فرکوس، محمد علي (محقق)
ناشر	المکتبة المکية ** مؤسسة الريان للطباعة و النشر و التوزیع
مکان نشر	عربستان - مکه مکرمه ** لبنان - بیروت
سال نشر	1419ق - 1998م
چاپ	1
موضوع	اصول فقه مالکی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP۱۵۵/۴۷/م۲م۷
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوشتار حاضر از نوشته‌های ارزشمند در اصول فقه است که نویسنده آن را با سبکی درخور تحسین و دقت نظر و همچنین با بذل توجه به مباحثی که کتب اصولی دیگر فاقد آن بوده، به نگارش درآورده است. این اثر در سال هفتصدوپنجاه‌وچهار هجری قمری به پایان رسیده است.

کتاب «مفتاح الأصول» شامل دو بخش است. بخش اول آن، به مباحث مرتبط با تحقیق اختصاص داده شده و مشتمل بر یک مقدمه و تمهید است که محقق در آن کلیات تحقیق و مطالب مقدماتی را ذکر کرده است. همچنین شامل دو باب، حاوی شرح زندگانی و آثار و مطالب دیگر پیرامون نویسنده است. محقق در این بخش از کتاب، در خاتمه‌ای به مهم‌ترین نتایج حاصل از بررسی شخصیت نویسنده و به آثار برجای‌مانده از وی، اعم از فتاوی فقهی و نوشته‌های اصولی و تلاش‌های علمی او اشاره کرده است.

بخش دوم اثر، به متن تحقیق‌شده اختصاص یافته است.

نویسنده، مباحث کتاب «مفتاح الأصول إلی بناء الفروع علی الأصول» را در ذیل دو عنوان کلی «جنس» آورده است. جنس نخست، به آنچه خود دلیل است اختصاص داده شده و مطالب آن در قالب دو نوع یعنی اصل و لازم اصل تقسیم شده است. مباحث مربوط به اصل، ذیل دو صنف با عنوان اصل نقلی (مشتمل بر مباحثی در سند، دلالت اصل نقلی، راجح بودن اصل نقلی و...) و اصل عقلی (مشتمل بر مباحثی در استصحاب) مطرح شده است.

وی مطالب مربوط به لازم اصل را نیز به قیاس طرد، قیاس عکس و استدلال اختصاص داده است. او جنس دوم را به آنچه متضمن دلیل است، اختصاص داده و مباحث آن را در دو نوع اجماع و قول صحابی مطرح نموده است.

کتاب «مثارات الغلط في الأدلة» در ذیل اثر یادشده است که به علل اشتباه در ادله اختصاص یافته است. از این اثر با عنوان «حصر مثارات الغلط في الأدلة» نیز نام برده شده است.

کتاب یادشده در دو باب تنظیم شده است. باب اول به اشتباه در لفظ اختصاص یافته و در آن در سه قسمت، به اشتباه در لفظ مفرد، در لفظ مرکب و همچنین اشتباه در لفظ مردد پرداخته شده است. باب دوم، به اشتباه در معنی اختصاص یافته است.

محقق علاوه بر مقابله کتاب با نسخه‌های دیگر آن، به تصحیح متن و رفع افتادگی‌های متن و اشاره به آن در پاورقی، به ذکر آدرس آیات، استخراج و مستندسازی احادیث، ارجاع اشعار و اقوال نقل‌شده به مصادر، شرح و توضیح برخی کلمات نامأنوس با تکیه بر کتب لغت و همچنین ذکر ترجمه‌ای مختصر برای هریک از شخصیت‌هایی که در متن نامی از آنها برده شده، پرداخته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. بوسنینه، منجى، «موسوعة أعلام العلماء و الأدباء العرب و المسلمین»، تونس، جامعة الدول العربية، المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم، 1425ق، چاپ اول.
3. زرکلی، خیرالدین، «الأعلام»، بیروت، دارالعلم للملايين، 1959م، چاپ هشتم.